فوت و فن‌هایی برای نگهداری گل نرگس

مجله سیب سبز - عاصفه الله وردی: گل نرگس از آن گل‌هاست كه بویش از فاصله‌ها، سرمست می‌كند. این گل زیبا عطر و بوی فریبنده‌ای دارد، گل خاطره‌ها و یادهاست.

نه‌تنها شكل خاص و منحصر به فرد این گل چشم را می‌نوازد بلكه گفته می‌شود نرگس‌زارهای شهر بهبهان در استان خوزستان آنچنان پربار بوده‌اند كه در فصل گلدهی رنگ یكدست سفید و زرد، موجی از لطافت را دركوی و برزن می‌پراكنده و از فاصله‌های دور عطر این نرگس‌زارها استشمام می‌شده است. همین‌طورحوالی شهر كازرون در استان فارس و حاشیه‌های دریاچه پریشان، میزبان این گل بوده و هستند. شاید یكی از دلایلی كه این گل جایگاه ویژه‌ای در ادبیات، افسانه‌ها و قصه‌های ایران‌زمین دارد همین پهنه گسترده رشد آن در این سرزمین باشد.

باغچه را هیجان‌انگیز كنید

نرگس شیراز و نرگس شهلا دو نوع عمده نرگس‌های ایران هستند. باقی نرگس‌ها هم در طیفی از رنگ‌های سفید تا نارنجی دیده می‌شوند. جالب است بدانید شیپور وسط این گل كه معمولا از گلبرگ‌ها چند درجه پررنگ‌تر است در واقع بخشی از پرچم تغییرشكل داده آن است. نرگس حتی نسبت به زنبق هم به سرما مقاوم‌تر است.


اگر بخواهید با گل‌های پیازی به استقبال بهار بروید، می‌توانید باغچه‌تان را قسمت‌بندی كنید. گل‌های پیازی در زمان‌های مختلفی گل می‌دهند. نرگس خودش به تنهایی چند گونه دارد كه می‌تواند در زمان‌های مختلف گل دهد اما دو گونه آن كاملا در دسترس هستند. نرگس شیراز كه عطر و بوی منحصر به فردی دارد، معمولا اواخر پاییز تا اواسط بهار گل می‌دهد و نرگس‌ شهلا كه شیپور بزرگی در وسط دارد و گلبرگ‌هایش طیفی از رنگ زرد است از اواخر زمستان تا اوایل بهار مهمان باغچه‌ها ست.

چه نوع خاكی می‌خواهد؟

نرگس از جمله گل‌های پیازی است، گل‌ها و گیاهان پیازی خاك‌های سنگین و رسی را دوست ندارند و بیشتر خاك سبك را می‌پسندند. اگر خاك باغچه یا گلدان‌تان رسی است، كمی شن با آن مخلوط كنید تا زهكشی خوبی پیدا كند. البته كودهای حیوانی هم برای باغچه مناسب است. ورمی كمپوست برای گلدان‌هایی كه داخل آپارتمان قرار می‌گیرند، كود مناسبی است.

نرگس، آبیاری زیاد را دوست ندارد اگر در این كار افراط كنید، برگ‌هایش بیش از حد بزرگ شده و گل نمی‌دهد. متخصصان معتقدند این گیاه برای گل دادن بهتر است كمی خشكی ببیند. یادتان باشد در هوای سرد ماندگاری این گل بیشتر است و دمای بالاتر سبب می‌شود كه گل‌ها زودتر پژمرده شوند. درست است كه نرگس به هوای سرد احتیاج دارد اما برای گلدهی به نور خورشید در بعضی از ساعات روز نیاز دارد. تولیدكنندگان عمده نرگس، گل‌ها را به‌طور معمول در مرحله گردن غازی، از انتهای ساقه می‌برند و برای فروش به بازار می‌فرستند.


خاصیت شفابخشی دارد؟

در مورد عطر گل نرگس گفته شده كه خاصیت شفابخشی دارد البته این مسئله از نظر علمی ثابت نشده و حتی ممكن است تلقینی باشد اما در اینكه عطر نرگس شاداب‌كننده است شكی نیست. این روزها خیلی می‌شنویم كه عطر نرگس برای مخاط و سینوس‌ها مفید است یا از سرماخوردگی جلو‌گیری می‌كند. حتی ذكر شده كه این عطر می‌تواند همراه خون وارد سلول‌های مغزی شود.

اینكه رایحه‌های خوش می‌تواند روی كاركرد مغز اثر مثبت بگذارد از نظر روانی كاملا تایید شده است اما چند و چون آن هنوز از نظر علمی مشخص نیست. در كشورهای غرب اروپا، از شرق اسپانیا و پرتغال گرفته‌تا به آلمان و انگلستان و نرگس به صورت خودرو می‌روید. این گل در كشور ولز به عنوان گل ملی شناخته شده است.


نرگس در یونان باستان

نرگس در ادبیات یونان باستان، علاوه بر زیبایی خودشیفتگی را هم به یاد می‌آورد. در اساطیر یونان، نارسیس كه در واقع همان نرگس خودمان است، نام پسری خودشیفته بود كه از عشق چیزی نمی‌فهمید. خدایان برای تنبیه او چاره‌ای اندیشیدند به این ترتیب كه به‌طور اتفاقی باعث شدند او خود را در آب چشمه‌ای ببیند و یك دل نه صد دل عاشق تصویر خود شود. از آنجایی كه امكان وصال نداشت، روز به روز ضعیف‌تر و نحیف‌تر شد تا سرانجام جان سپرد. گفته می‌شود كه در حوالی همان چشمه اولین گل‌های نرگس سر برآورده‌اند.

پیاز را چطوری انتخاب كنیم؟

اگر در كار كاشت گیاهان پیازی مبتدی هستید، نرگس برای شروع بهترین گزینه است چراكه كاشتن پیاز آن تا زمان گل دادنش مراحل قابل انجامی دارد و اگر در انتخاب پیاز دقت كافی داشته باشید، خیلی هم باصرفه است. در زمان مناسبی در فصل پاییز پیاز نرگس را بخرید. هرچه پیاز آن بزرگ‌تر باشد گل شما بزرگ‌تر خواهد شد. دقت كنید پیازی كه انتخاب می‌كنید، هیچ‌گونه بریدگی، خراش یا دندانه نداشته باشد. پیازهای نرگس دو جور هستند یك مدل طوری است كه فقط یك نوك دارد كه حرفه‌ای‌ها به آن دماغه هم می‌گویند و مدل دیگر دو دماغه دارد. هر دماغه، یك ساقه و گل می‌دهد و متخصصان امر معتقدند پیازهای دو دماغه‌ای گل‌های درشت‌تری هم می‌دهد. پس اگر این پیازها گیرتان آمد، انتخاب بهتری است.

پیاز باید ریشه داشته باشد اما نباید از بالای آن ساقه‌ای سبز شده باشد. اگر نمی‌خواهید پیاز را فورا بكارید، یخچال محل خوبی برای نگهداری آن است اما یادتان باشد كه اگر در محلی كه پیازها را نگه می‌دارید گاز اتیلن به هر نحو ممكن وجود داشته باشد، پیاز نرگس بی‌بار شده و گلدهی هم در آینده دچار مشكل می‌شود.


آیا گل نرگس سمی است؟

این گل زیبای زرد و سفیدرنگ كه در وصف زیبایی‌اش هرچه بگوییم كم گفته‌ایم، اگر به مقدار زیاد خورده شود، جزء سمی‌ترین گیاهان جهان است.

پیاز و برگ‌ها، آلكالوئید‌های سمی دارند، پس مراقب باشید كه پیاز آن توسط بچه‌ها خورده نشود. تهوع، دل‌پیچه و اسهال از عوارض خوردن این پیازهاست. موادی كه از ساقه‌های نرگس ترشح می‌شود برای دیگر گل‌های شاخه بریده هم مثل رزها، میخك، فریزیا و لاله مضر است. به‌طور معمول بسیاری از گل‌ها ممكن است با هم نسازند، نرگس هم از آن جور گل‌هاست كه در یك گلدان نمی‌تواند با هر گل پیازی دیگری سازگار باشد.

چطور نرگس پرورش دهیم؟

برای كاشتن پیاز نرگس یك گلدان سنگی یا سفالی انتخاب كنید. آینده‌نگر باشید چون نرگس‌ها در مرحله به اصطلاح گردن‌غازی، ممكن است یك‌طرفه شوند و همین شكل باعث می‌شود گل‌ها به یك سمت باز شوند و اگر گلدان سبك باشد آن را واژگون می‌كنند. مثل همه گل‌های دیگر باید كف گلدان سوراخ یا سوراخ‌هایی برای عبور آب اضافی و زهكش داشته باشد. گلدانی با عمق 18 سانتی‌متر مناسب است و باید عرض گلدان طوری باشد كه وقتی پیازها كاشته می‌شوند از هر طرف پنج سانتی‌متری از دیواره گلدان فاصله داشته باشند. قبل از هر كاری بهتر است پیازها در آب ولرم حدود دو ساعتی غوطه‌ور باشند. البته باید دقت كنید فقط انتهای پیاز در آب قرار بگیرد. قرار دادن كل پیاز در آب، سبب پوسیدن پیاز می‌شود. این كار به پیازها پیام می‌دهد كه وقت رشد كردن است.


گلدان را تا نیمه از خاك پر كنید طوری كه دوسوم پیاز زیر خاك قرار بگیرد. خاك را دور پیازها محكم كنید. حالا می‌توانید آن را آبیاری كنید و در جایی گرم در زیر نور مستقیم خورشید قرار دهید. در طول دو تا سه هفته آینده، پیاز شروع به رشد می‌كند. تا زمانی كه ساقه‌ها از خاك سر نزده‌اند دیگر به آن آب ندهید. پس از شروع رشد ساقه باید تا حدی به آن آب دهید كه گلدان هرگز كاملا خشك نماند. در این مدت می‌توانید تا باز شدن گل‌ها هر دو هفته یك‌بار به گلدان كود تقویتی همراه آب بدهید. اجازه ندهید ساقه‌ها كج رشد كنند از یك قیم استفاده كنید. زمانی كه گیاه گل داد، گلدان را از زیر آفتاب مستقیم‌ بردارید.

مجله سیب سبز - عاصفه‌ الله‌وردی: بعضی گل‌ها شبیه پرنده هستند و بعضی پرنده‌ها شبیه گل. انگار آفرینش در بعضی موارد سر شوخی با ما دارد! استریلیتزیا در زبان ما به پرنده بهشتی یا مرغ بهشتی شهرت دارد. جالب اینكه این گل از خانواده موز است و قرابت خاصی هم از نظر شكل كلی به درخت این میوه پرطرفدار دارد. گل‌ها از داخل یك گل‌آذین قایقی‌شكل بیرون می‌آیند كه رنگ سبز با رگه‌های بنفش آن را زیباتر كرده است و گلبرگ‌ها طیفی از نارنجی با چند گلبرگ آبی هستند.

شاید علت اصلی نامگذاری آن به این اسم، همین گلبرگ‌های خوشرنگی باشد كه یك پرنده در حال پرواز را تداعی می‌كنند.  این گیاه در كشور ما معمولا در زمستان تا اواخر بهار گل می‌دهد و می‌تواند مهمان دسته گل‌ها و تزیینات خاص خانه‌مان باشد. به‌عنوان یك گلدان آپارتمانی شاید تا به حال به آن نگاه نكرده باشیم  كه پرنده بهشتی می‌تواند گل آپارتمان ما باشد!

 چطور باید از آن مراقبت كنیم؟

 كارشناسان دمایی در حدود 18 تا 20 درجه را بهترین دما برای این گل می‌دانند. این گل در زمستان تا دمای 15 درجه را تاب می‌آورد اما مثل بیشتر گیاهان نباید اجازه بدهید در فصل‌های سرد سال یخ بزند.


اگر این اتفاق بیفتد، هیچ راه‌حلی برای درمان آن وجود ندارد.  زمانی فصل گلدهی مرغ بهشتی می‌رسد كه دما كمی پایین آمده باشد؛ به خاطر همین در روزهای سرد زمستانی در ایران این گیاه شروع به گلدهی می‌كند اما به هر حال نباید این كاهش دما ادامه‌دار باشد چون در دمای كمتر از 15 درجه سانتی‌گراد رشد كلی گیاه هم مختل می‌شود. با همه این حرف‌ها این گل با همه شرایط محیطی خودش را وفق می‌دهد. حتی در كشورهای اروپایی روی آن تحقیقاتی صورت گرفته كه در باغ‌های ساحلی با بادهای زیاد هم می‌تواند دوام خود را حفظ كند.

چه خاكی برایش مناسب است؟

این گل تا حدودی با خاك‌های ماسه‌ای اخت پیدا می‌كند اما بعضی از كارشناسان معتقدند كه یك مخلوط از خاك باغچه، شن درشت یا پرلیت به همراه مقداری پیت یا هوموس می‌تواند نیازهای غذایی پرنده بهشتی را برطرف كند. اگر كود دامی پوسیده هم در این تركیب وارد شود، می‌تواند برای این گیاه مفید باشد.

در كودهای مخصوص مرغ بهشتی از نسبت خاصی از پتاسیم، نیتروژن و فسفر استفاده می‌كنند؛ حتی با تغییر این نسبت‌ها می‌توانند زمان دقیق گلدهی را هم تعیین كنند؛ با كمال تعجب استریلیتزیا  گیاهی همیشه سبز است. البته وقتی می‌گوییم این گل بومی آفریقاست، چنین ویژگی‌هایی هم از آن بعید نیست. معمولا ارتفاع بوته بالغ این گیاه به یك متر هم می‌رسد و مثل بسیاری از گیاهان بومی آفریقا برگ‌های باد بزنی شكل تخم‌مرغی دارد.

غذا هم می‌خواهد؟

بهترین زمان کود دادن به این گل موقع رشد آن یعنی بهار و تابستان است. كوددهی را معمولا در فصل‌های استراحت مثل پاییز و زمستان حذف می‌كنند. معمولا برای این گل هم از كودهای كامل كه در بیشتر گلفروشی‌ها در دسترس هست، استفاده می‌كنند اما كودهای مخصوص را هم می‌توان پیدا كرد اما یك نكته جالب در مورد این گل این است كه با تعویض پشت سرهم گلدان مشكلی ندارد و  اگر خاك جدید غنی از مواد غذایی باشد، دیگر به كود‌های شیمیایی هم نیازی نیست.


 آبخوریش ملس است!

پرنده بهشتی به آب زیادی احتیاج دارد. بد نیست بدانید كه خاكش باید همیشه تا حدودی مرطوب باشد اما در حوالی مرداد یك دوره استراحت برای آن در نظر می‌گیرند و توصیه می‌كنند كه در این مدت آبیاری انجام نشود. به این ترتیب گلدهی بهتر در فصل‌های رشد آن تضمین می‌شود. در هنگام تعویض گلدان مراقب باشید كه نباید ریشه‌ها محدود شوند. همیشه باید جایی برای توسعه ریشه‌ها در نظر بگیرید. برای این منظور بهتر است از گلدان‌های عمیق‌تر استفاده كنید.

 جادوی گلفروشی‌ها

به‌طور معمول عمر این گل به صورت شاخه بریده چیزی حدود چهار روز است. اگر برای‌تان سوال است كه گلفروشی‌ها چه می‌كنند كه این گل‌ها این همه دوام می‌آورند، جواب این است كه نه ورد می‌خوانند نه جادو می‌كنند بلكه معجونی از سوكروز ،  هیدروكسی كوئینولین سیترات و اسید سیتریك را به شكل محلولی درست می‌كنند و گل‌های شاخه بریده از همه جا بی‌خبر خودشان هم باور نمی‌كنند كه این محلول بتواند تا این اندازه و چندین و چند روز آنها را شاداب و سرحال نگه دارد.

البته غلظت‌های این محلول‌ها باید خیلی دقیق اندازه‌گیری شود وگرنه به جای افزایش عمر گل شاخه بریده، عمر آن را كاهش می‌دهند.  كاسبرگ قایقی شكل پرنده بهشتی كه در اصطلاح گیاه‌شناسی به آن اسپات گفته می‌شود، حتی پس از خشك شدن هم برای تزیین سایر دسته‌گل‌ها یا سبد‌های گل استفاده می‌شود.


چقدر نور می‌خواهد؟

مرغ بهشتی طالب نور زیاد است اما در آپارتمان بهتر است در جایی قرار بگیرد كه سایه روشن باشد. در زمستان می‌تواند نور مستقیم خورشید را تحمل كند اما هرگز این ریسك را نكنید كه در تابستان آن را در نور مستقیم قرار بدهید چرا كه به سرعت قهر می‌كند و خشك می‌شود. اگرمحیط زندگی این گل تا حدودی مرطوب باشد، خیلی زود گل می‌دهد. معمولا هر بوته تعدادی شاخه گل تولید می‌كند كه بسته به شرایط نگهداری و نوع گیاهچه‌ها 5 تا 10 گل می‌شود. برای اینكه بوته به گل بنشیند، راه درازی در پیش دارد؛ راهی به مدت سه سال!

 چطور زیادش كنیم؟

اصلا فكرش را هم نكنید كه بتوانید به همین راحتی‌ و با كمك بذر یك پرنده بهشتی تكثیر كنید. برای اینكه بذرهابا شكل ویژه این گیاه جوانه بزنند و بوته تولید كنند باید مراقبت‌های دمایی خاصی  لازم است كه از حوصله من و شما خارج است. در عوض نگهداری یك بوته از آن در گلدان می‌تواند انتخاب بهتری باشد. در هر صورت بد نیست بدانید كه بذرها را معمولا در بهار می‌كارند و سه سال صبر می‌كنند تا گیاه سه ساله به گل بنشیند و تا سال هفتم پشت سرهم گل بدهد.


البته مرغ بهشتی را با تقسیم بوته هم می‌‌توان تكثیر كرد؛ به این شكل كه تقریبا در اواسط تابستان اگر در اطراف گیاه اصلی بوته کوچکی را مشاهده كردید، خاك گلدان را مرطوب كنید. سپس كل بوته را از خاك خارج كنید و بوته‌های كوچك اطراف گیاه اصلی را از آن جدا كنید و در یك گلدان مستقل قرار دهید. بهترین دما برای رشد و جان گرفتن بوته ‌های تازه، 20 درجه سانتی‌گراد است. برای رشد بهتر گلدان‌های تازه، سعی كنید رطوبت خاك را همیشه حفظ كنید و گلدان را در تماس مستقیم با اشعه‌های خورشید قرار ندهید.