رمضان به سبك ایرانی

 

 باید سستی كنی كه امكان لمس كردن ابرها را از دست بدهی و فراموش‌شان كنی؛  این خاصیت رمضان است. اصلا اكسیژن موجود در هوای رمضان؛ با هر زمان دیگری از سال فرق می‌كند؛ مزه‌اش شیرین‌تر است، به جانت می‌نشیند. احساس می‌كنی، مشتی از هوای بهشت را به سر و رویت پاشیده‌اند. آخر رمضان رسیده است؛ موعدی كه قرار است هیچ كس هیچ بهانه‌ای برای دوزخی شدن نداشته باشد از ابتدای این 30 روز تا انتهایش را به‌ما مهلت‌ داده‌اند تا طعم زندگی را آنچنان كه باید، حداقل در یكی از ماه‌های سال بچشیم. فرا رسیدن رمضان در ایران همواره با شعف و شكوه ویژه‌ای همراه بوده است به‌طوری كه اقلیم‌ها و فرهنگ‌های متنوع ایرانیان، برای فرا رسیدن این ماه مبارك، هریك مراسم و آداب خود را دارند. آنچنان كه پرداختن به كیفیت برگزاری رمضان در نقاط مختلف ایران خود به یك جذابیت فرهنگی تبدیل شده است.

---

مردم استان مازندران برای برآورده شدن آرزوها و ارتباط معنوی با خدا 3 روز مانده به ماه مبارك رمضان را روزه می‌گیرند. در مازندران افرادی كه حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن نذر ختم انعام می‌كنند و برای این كار از كسانی كه در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌كنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمك، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند. پس از خواندن سوره انعام افراد روزه خود را با غذاهایی كه در سینی قرار دارد باز می‌كنند و نان‌های باقی‌مانده را به‌عنوان تبرك در سفره نان قرار می‌دهند تا بركت پیدا كند و در ادامه، صاحب مجلس سفره افطار را پهن می‌كند. قدیم‌ها در مازندران رسم بود افرادی كه فرزند پسر می‌خواستند نذر می‌كردند كه در طول ماه مبارك رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار كنند، به این صورت كه یك پیت حلبی خالی به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند كه البته این رسم‌ امروزه از بین رفته است. نذر حلوا از دیگر نذورات مردم این منطقه است و در شب پانزدهم ماه مبارك رمضان همزمان با میلاد امام حسن مجتبی (ع) خانم‌ها به‌عنوان نذر حلوا، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می‌برند و این كار تا پایان ماه مبارك رمضان ادامه دارد.

• روزه‌سری

كسانی كه در مازندران برای نخستین بار به سن تكلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی كه از جانب بزرگ‌ترها به‌عنوان روزه‌سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌كنند. معمولا این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره‌جات قدیمی برای پسران است.

---

در شب دوم ماه رمضان رسم بر این است كه اعضای كوچك خانواده مانند پسرها، دخترها، عروس‌ها و دامادها به خانه بزرگ‌ترها رفته و افطار می‌كنند. افطاری دادن یكی از رسوم ویژه این ماه در آذربایجان شرقی است این‌ رسم به‌ویژه در تبریز رونق بسیاری دارد. مهمانی افطار با دعوت قبلی مرسوم است به‌طوری كه امروزه دعوت مهمانان از اواسط ماه شعبان آغاز می‌شود.

مردم آذربایجان شرقی عقیده دارند، افطاری از بقیه مهمانی‌ها جدا بوده و صفای خاصی دارد. بانوان آذری كه همواره به كدبانویی شهره‌اند در ماه رمضان سعی می‌كنند، بالاترین درجه هنر آشپزی و سفره آرایی خود را به نمایش بگذارند.

در برخی نقاط آذربایجان شرقی، سفره افطاری بسیار ساده بوده و از خرما، شیر، پنیر و ماست تشكیل می‌شود. البته باید به این نكته اشاره كرد كه در این مناطق سفره شام با اندكی وقفه از مراسم افطار پهن شده و غذاهای مفصل در این لحظه در سفره پدیدار می‌شوند!

برخلاف مراسم افطار در آذربایجان شرقی، آداب و رسوم سحری بسیار ساده و سبك است و اغلب مردم هنگام سحر از غذاهای سبك مانند كره، پنیر، ماست و … استفاده می‌كنند. چای نیز یك پای ثابت سفره سحری است. از جمله مراسم ویژه روستاهای حومه شهرستان شبستر در ماه مبارك رمضان این است كه روز پانزدهم این ماه، جوانان در خانه‌ها را می‌كوبند و با شعر به زبان محلی می‌گویند: «پانزدهم ماه رمضان مهمان شماییم.» در این هنگام صاحبخانه سنجد و گردو به آن‌ها می‌دهد و برخی نیز كه خسیس‌‌ترند با یك سطل آب آن‌ها را مهمان می‌كنند! در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی از جمله حومه شبستر، مراغه، تسوج و اهر مراسم « كیسه دوزی » در روزهای خاص این ماه متداول است. آخرین جمعه ماه رمضان، 27 ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه روزی است كه در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم آمده و هر خانواده برای خود كیسه‌ای می‌دوزد. سپس مقداری پول در این كیسه‌ها می‌گذارند و بر آن دعا خوانده فوت می‌كنند و این را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگه می‌دارند. این كیسه را «بركت كیسه سی» یا «كیسه بركت» نامیده و اعتقاد دارند بدین صورت هرگز دچار فقر و بی‌پولی نخواهند شد.

• مردم تبریز علاقه خاصی به « احسان» در ماه مبارك رمضان دارند ؛ پخش مواد‌غذایی به‌صورت غیرمستقیم، افطاری در محلات فقیرنشین، قرض‌الحسنه، توزیع كفش و لباس در مدارس و افطاری به دانش‌آموزان فقیر به همراه اولیای آن‌ها در مدارس از رسوم تبریزی‌ها در ماه مبارك رمضان است

---

شیرازی‌ها آخرین جمعه قبل از ماه مبارك رمضان را «كلوك اندازون» می‌گویند. در این روز رسم است كه اگر ماه رمضان در تابستان افتاده باشد مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر مثل باغ‌های سرسبز قصردشت و مكان‌های دیدنی شیراز می‌روند و آن روز را با تفریح و سرگرمی می‌گذرانند چون معتقدند، ماه رمضان ماه عبادت است و در این ماه تنها باید به عبادت پرداخت و بس. در ایام ماه رمضان بعضی نذر دارند و افطاری می‌دهند و به‌طور كلی مهمانی‌ها در این ماه به‌صورت افطاری برگزار می‌شود. چه بسا اتفاق می‌افتد كه تا هنگام سحر دور هم نشسته به صحبت از این طرف و آن طرف می‌پردازند كه بدان «شبچره» می‌گویند. شبچره تنقلاتی هم دارد كه در این شب‌ها مصرف می‌شود مثل رنگینك, زلیبی «زولبیا» و بامیه. خانواده‌هایی كه دختری را شوهر داده باشند در نخستین ماه رمضان بعد از عروسی، پدر و مادر دختر موظف هستند كه یك افطاری كامل تهیه دیده همراه با گلی (در شیراز هر نوع هدیه عروسی را گل می‌گویند) مثل گوشواره، انگشتری، سینه ریز، النگو و... به خانه داماد بفرستند. به این افطاری در شیراز روز «والون» می‌گویند.

• جمعه الوداعی

شیرازی‌ها به آخرین جمعه ماه رمضان «جمعه الوداعی» می‌گویند. روز جمعه الوداعی مسجد جامع شیراز بسیار شلوغ می‌شود به‌طوری كه داخل تمام شبستان‌ها، ایوان‌ها، صحن مسجد و حتی دالان‌ها سجاده پهن است و زنان شهر هركدام به نیت خاصی از پیش از ظهر و اوایل روز برای گرفتن جای مناسب به مسجد هجوم می‌آورند. یك دسته برای درست كردن چهل بسم‌الله، جماعتی برای گرفتن دعای كیسه از دست آقای پیش نماز و امام جماعت مسجد، یك عده برای نوشتن دعای سیاه سرفه روی پوست كدو، یك گروه از دختر‌های دم بخت به نیت گشایش بخت، جمعی از خانم‌های بی‌فرزند به قصد بچه دار شدن، عده‌ای از خانم‌های بچه‌دار به نیت گرفتن فرزندشان از شیر و خلاصه هركسی به امید و نیتی به مسجد جامع می‌رود.

در مسجد جامع شیراز منبری بلند و بسیار قدیمی با پله‌های متعدد وجود دارد كه به منبر امام حسن ( ع) معروف است. روز جمعه‌الوداعی بعد از نماز جماعت و وعظ و سخنرانی عده زیادی از خانم‌ها اطراف منبر جمع می‌شوند. گروهی از دختران دم بخت به نیت باز شدن بخت 3 مرتبه از منبر بالا و پایین می‌روند و معتقدند كه با این كار تا 3 روز یا 3 هفته یا 3 ماه بعد به خانه بخت می‌روند.

زنان بی‌فرزند كه آرزوی داشتن فرزند دارند, ننی « ننو» كوچك درست می‌كنند و یك عروسك قنداق كرده داخل ننی می‌گذارند و با خود به مسجد می‌آورند و درگوشه‌ای می‌بندند و چند مرتبه ننی را می‌جنبانند و نیت می‌كنند اگر تا سال بعد صاحب فرزندی شوند جمعه آخر ماه رمضان داخل صحن مسجد حلوا بپزند و خیرات كنند.

اما خانم‌هایی كه باردار هستند به‌خصوص آن‌هایی كه بار اول است مقداری پارچه؛ ریسمان، قیچی، سوزن و انگشتانه‌ای با خود به مسجد می‌آورند و بعد از نماز ظهر و عصر پارچه را می‌برند و رختكی می‌دوزند، چنانچه فرصت نكردند رختك را در مسجد بدوزند چند بخیه به آن می‌زنند و رختك را در خانه می‌دوزند و این رختك را تا زمان تولد فرزندشان نگه می‌دارند و به‌عنوان نخستین لباس به تن نوزاد می‌پوشانند و عقیده دارند با پوشیدن این رختك فرزندشان تا آخر عمر لباس عافیت می‌پوشد و ناخوش و بیمار نمی‌شود.

---

تركمن‌ها حداقل یك هفته قبل از حلول ماه مبارك رمضان مقدمات ورود به این ماه پرفیض و بركت را فراهم می‌سازند. خانم‌ها بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه و حیاط منزل می‌پردازند و مردان نیز خواروبار و ملزومات موردنیاز این ماه را خریداری می‌كنند. در بسیاری از مناطق تركمن نشین، رسم است كه زنان و دختران تركمن آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شكل دسته جمعی، مسجد محل خود را نظافت كنند. برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی از جنس قالیچه و نمد را كه به آن «نماز لیق» می‌گویند، به مسجد محل خود اهدا می‌كنند. رویت هلال ماه رمضان نیز در میان تركمن‌ها با هیجان خاصی همراه است. آنان عقیده دارند هركس زودتر از بقیه هلال ماه را ببیند، ثواب بیشتری می‌برد و حتی این موضوع باعث افزایش بینایی‌اش می‌شود. به همین دلیل پیر و جوان سعی می‌كنند برای دیدن هلال ماه، كه علامت حلول ماه مبارك است، به بالای ارتفاعات و پشت بام‌ها بروند تا زودتر از دیگران ماه را ببینند. عصر شب‌های آخر ماه شعبان، نگاه اغلب مردم تركمن به سمت آسمان هنگام مغرب است تا شاید هلال ماه را رویت كنند و فردی كه هلال ماه را ببیند یكی از آیات شریفه سوره بقره را قرائت كرده و با خوشحالی و با صدای بلند به دیگران اعلام می‌كند كه ماه را رویت كرده است.

یكی دیگر از سنت‌های حسنه تركمن‌ها پیش از آغاز ماه مبارك رمضان برگزاری مراسم آشتی كنان است؛ به این ترتیب كه ریش سفیدان هر محله كه به آن‌ها «یاش اولی» می‌گویند، بنا به ابتكار خود، افرادی را كه باهم كدورت دارند، بدون اطلاع از یكدیگر برای صرف چای به خانه دعوت می‌كنند و آن‌ها را باهم آشتی می‌دهند.