با چه ترجمه ای قرآن را بخوانیم

ترجمه ها انواع مختلفی دارد، از ترجمه لغت به لغت و جمله به جمله، تا ترجمه های تفسیری. هر کدام هم برای ترجمه خودشان دلایل و نظرات قرص و محکمی دارند.

همشهری جوان: می گویند اولین ترجمه قرآن به زبان فارسی را سلمان برای هموطنانش انجام داده و سوره حمد را که خواندنش در نماز واجب است به فارسی برگرداند و «بسم الله الرحمن الرحیم» را ترجمه کرد «به نام خداوند بخشاینده». همین ترجمه که ظاهرا در زمان خود پیامبر انجام شد و هم ترجمه سوره مریم برای نجاشی، پادشاه حبشه توسط مسلمانان مهاجر به حبشه، بعدها و در قرن چهارم هم پادشاهان سامانی از علمای ماوراءالنهر مجوزی خواستند تا تمام قرآن به فارسی ترجمه شود. از زمان ترجمه تفسیر طبری که ضمنش یک دوره قرآن به طور کامل به فارسی ترجمه شده بود، تا به حال ترجمه های زیاد و متنوعی از قرآن انجام شده.

این ترجمه ها انواع مختلفی دارد، از ترجمه لغت به لغت و جمله به جمله، تا ترجمه های تفسیری. هر کدام هم برای ترجمه خودشان دلایل و نظرات قرص و محکمی دارند. آنها که ترجمه لغت به لغت کرده اند، می گویند مترجم حق دست بردن در کلام وحی را ندارد.

از آن طرف، صاحبان ترجمه های تفسیری می گویند مترجم باید به شکلی ترجمه کند که خواننده را به محتوای اصلی آیه راهنمایی بکند، نه اینکه دوباره نیاز به یک ترجمه و توضیح جدید برای ترجمه قرآن پیدا بشود. طبیعتا این بحث های جدی به موضوع سبک زندگی ما ربطی ندارد. موضوع را فقط برای این طرح کردیم که بگوییم انواع ترجمه ها کدام هستند.

از نوع ترجمه های ساده و لغت به لغت، ترجمه های استاد آیتی، استاد خرمشاهی، استاد فولادوند و مرحوم مصباح زاده معروف تر هستند. از سری ترجمه های تفسیری، ترجمه های آیت الله مکارم شیرازی، شیخ حسین انصاریان و مرحوم الهی قمشه ای (ترجمه ای که ما با آن بزرگ شده ایم و به آن علاقه داریم) که مشخصه شان داشتن پرانتزهای متعدد در متن ترجمه است، معروف تر هستند.

چندتایی ترجمه منظوم و به شعر از قرآن شده که ترجمه امید مجد از بقیه معروف تر است. ما 9 ترجمه از یک سوره (سوره فلق) را که همه متن و موضوعش را می دانیم، برایتان ردیف کرده ایم. ترجمه هایی که اول آمده اند، تاکیدشان بر ادبی بودن متن ترجمه است (که خود متن قرآن هم همینگونه است) ترجمه هایی که به سمت پایین هستند، تاکیدشان بر روانی و قابل فهم بودن ترجمه است. حالا دیگر میل خودتان است تکه کدام را انتخاب کنید.

اگر با زبان قرآن مانوس هستید و فکر می کنید خودتان منظورها را می گیرید و فقط به یک راهنما برای فهمیدن لغات سخت احتیاج دارید، طبیعتا ترجمه های بالایی به دردتان می خورد. از آن طرف اگر دوست دارید حجم کمک مترجم به شما بیشتر باشد، باید بروید سراغ پایینی ها.

اگر هم هنوز تصمیمتان را نگرفته اید یا فکر می کنید خوب است ترجمه ای که می خوانید، یک چیزی بینابین این دودسته باشد، وسطی ها را انتخاب کنید.انتخاب ترجمه ای که این سال ها منتشر شده و متن ترجمه را از تفسیر «المیزان» مرحوم علامه طباطبایی بیرون کشیده اند، می تواند یک گزینه فوق العاده باشد. اتفاقا ناشر این قرآن هم دفتر نشر معارف است (که وابسته به نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه هاست) و همین یعنی که از اول مخصوص جوان ها طراحی شده.

ترجمه منظوم امید مجد

سرآغاز گفتار نام خداست / که رحمتگر و مهربان خلق راست (*) بگو: می برم سوی یزدان پناه / که بشکافد او آسمان صبحگاه (1) ز شر هر آن چیز کو آفرید (2) / ز شر شبانگه چو آید پدید (3) ز شر زنانی که افسونگرند / میان گره سحر خود می برند (4) ز شر هر آن کس که باشد حسود / چو بر دیگران حسرتش را نمود (5)

ترجمه استاد بهاءالدین خرمشاهی

به نام خداوند رحمتگر مهربان (*) بگو به پروردگار فلق پناه می برم (1) از شر هر آنچه آفریده است (2) و از شر شب چون درآید (3) و از شر زنان افسونگر دمنده در گره ها (4) و از شر رشک بری که رشک برد (5)

ترجمه استاد مهدی فولادوند

به نام خداوند بخشنده مهربان (*) بگو پناه می برم به پروردگار سپیده دم، (1) از شر آنچه آفریده، (2) و از شر تاریکی چون فراگیرد، (3) و از شر دمندگان افسون در گره ها، (4) و از شر [هر] حسود، آنگاه که حسد ورزد. (5)

ترجمه مرحوم عباس مصباح زاده

به نام خداوند بخشنده مهربان (*) بگو: پناه می برم به پروردگار شکاف صبح (1) از شر آنچه آفرید (2) و از شر تاریکی آنگاه که فرا گیرد (3) و از شر زنان دمنده در گره ها (4) و از شر حسود آنگاه که حسد ورزد. (5)

ترجمه استاد عبدالمحمد آیتی

به نام خداوند بخشنده مهربان (*) بگو: به پروردگار صبحگاه پناه می برم، (1) از شر آنچه بیافریده است، (2) و از شر شب چون درآید، (3) و از شر جادوگرانی که در گره ها افسون می دمند، (4) از شر حسود چون رشک می ورزد. (5)

ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر (*) بگو: پناه می برم به پروردگار سپیده صبح، (1) از شر تمام آنچه آفریده است، (2) و از شر هر موجود شرور هنگامی که شبانه وارد می شود، (3) و از شر آنها که با افسون در گره ها می دمند (و هر تصمیمی را سست می کنند)، (4) و از شر هر حسودی هنگامی که حسد می ورزد! (5)

ترجمه قرآن بر اساس المیزان

به نام خداوند گسترده مهر مهربان (*) بگو: پناه می برم به خداوندگارِ سپیده دم که تاریکی را می شکافد، (1) از شهرِ هر صاحب شری که آفریده است، (2) و از شر شب آنگاه که با تاریکی اش درآید، (3) و از شرِ زنان جادوگر که هنگام افسون کردن مردمان، در گره های جادو سخت می دمند، (4) و از شر هر حسود آنگاه که حسد ورزد. (5)

ترجمه مرحوم محی الدین الهی قمشه ای

به نام خداوند بخشنده مهربان (*) بگو: من پناه می جویم به خدای فروزنده صبح روشن. (1) از شر مخلوقات (شریر و مردم بداندیش) (2) و از شر شب تار هنگامی که (از پی آزار) درآید (و حشرات موذی و جنایتکاران و فتنه انگیزان را به کمک ظلمتش به ظلم و جور و ستم برانگیزد). (3) و از شر زنان افسونگر که (به جادو) در گره ها بدمند. (4) و از شر حسود بدخواه چون شراره آتش رشک و حسد برافروزد. (5)

ترجمه شیخ حسین انصاریان

به نام خداوندن بخشنده مهربان (*) بگو: به پروردگار سپیده دم پناه می برم، (1) از زبان مخلوقاتی که [با انحرافشان از قوانین الهی به انسان] ضرر می رسانند، (2) و از زیان شب هنگامی که با تاریکی اش درآید [که در آن تاریکی انواع حیوانات موذی و انسان های فاسق و فاجر برای ضربه زدن به انسان در کمین اند] (3) و از زیان زنان دمنده [که افسون و جادو« در گره ها [می دمند و با این کار شیطانی در زندگی فرد، خانواده و جامعه خسارت به بار می آورند] (4) و از زیان حسود، زمانی که حسد می ورزد. (5)

قرآن را با چه دیدگاهی بخوانیم؟

قرآن پدیده ایست که تلاوت آن مایه اجر و ثواب است

هر یک از این چهار برخورد به گونه ای خاص به سراغ قرآن رفته اند و هر کدام با قرآن شناسی مخصوص به خود، نظامی خاص را برای «ارتباط با قرآن» و «استفاده» از آن پیشنهاد کرده اند که عبارتند از: الف) اصالت کمیت ب) اصالت کیفیت ج) کمیت گرایی د) کیفیت گرایی.

الف) اصالت کمیت:
در این دیدگاه، قرآن پدیده ایست که تلاوت آن مایه اجر و ثواب است و اساساً برای این نازل شده است که افراد آن را بخوانند و به «ثواب و اجر» قرائت قرآن نایل شوند.

در این دیدگاه، راه ارتباط با قرآن، قرائت آن می باشد و تنها حاصل آن، اجر و ثواب مترتب بر آن است. کسی که با این دیدگاه به سراغ قرآن می رود، انتظاری جز کسب ثواب ندارد و تصوّری غیر از این که قرآن خواندن، مستحب مؤکّد و موجب اجر «کثیر» است، در ذهن او نیست؛ بنابراین کاملاً طبیعی است که در این دیدگاه خواندن زیاد قرآن مورد تشویق است و هر چه بیشتر بتوان قرآن خواند، بیشتر از آن استفاده شده است و ختم قرآن نیز کمال مطلوب شمرده می شود.

این دیدگاه با نزول وحی شکل گرفته است و در عهد نبوی نیز ملاحظه می شود که عده ای از صحابه، خواندن زیاد قرآن را کمال مطلوب می انگارند و به گونه ای جدّی اصرار می کنند که حتی در کمتر از هفت یا سه روز، قرآن را ختم کنند که با برخورد جدی پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) مواجه می گردند. (ک. علوم القرآن عند المفسرین. ج2، ص 326، 327، 330، 331)

ب) اصالت کیفیت:
این دیدگاه نقطه مقابل دیدگاه اصالت کمیت است. در این دیدگاه، خواندن زیاد قرآن امری ممدوح و نیک تلقّی نمی شود و هیچ تشویقی در جهت تلاوت حجم زیادی از قرآن و یا ختم قرآن صورت نمی گیرد.

این دیدگاه با نزول وحی شکل گرفته است و در عهد نبوی نیز ملاحظه می شود که عده ای از صحابه، خواندن زیاد قرآن را کمال مطلوب می انگارند و به گونه ای جدّی اصرار می کنند که حتی در کمتر از هفت یا سه روز، قرآن را ختم کنند که با برخورد جدی پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) مواجه می گردند

در این دیدگاه، قرآن «جلوه خدا» ست که یک آیه نیز، مظهر کامل این تجلّی است و می توان در آیینه تنها یک آیه، جمال دوست را دید و کمال رب را کشف و شهود کرد.

این دیدگاه با دیده تحقیر و نقد، به دیدگاه پیشین می نگرد و هیچ گاه توصیه نمی کند که زیاد قرآن بخوانید و این تصور را که قرآن برای نیل به ثواب نازل شده است، تصوری قشری می شمارد و انتظاری جز ثواب، از تلاوت قرآن نداشتن را نگرشی کودکانه و جاهلانه می پندارد.

آنچه در این دیدگاه قابل توجه است، این است که: «کمیتش ابداً و اساساً اهمیت ندارد و برای ارتباط با قرآن حتی می توان روزها و هفته ها و ماهها، تنها و تنها به یک آیه اکتفا کرده و یا تنها یک سوره را برگزید و آن را خواند و بدین وسیله به جلوات الهی و عالم غیب متصل گردید و از آن بهره برد.

در این دیدگاه، مهم نیست که کسی، هیچ گاه قرآن را ختم نکند و یا تنها با معدودی آیات آشنا باشد و به همین آیات اکتفا کند؛ بلکه این مهم است که بتوان به بطون آیات رسید؛ بنابراین در این دیدگاه هیچ تشویق و توصیه ای بر یادگیری آیات بیشتر و انس با تعداد بیشتر آیات، نمی توان یافت. این دیدگاه را می توان در آرا و افکار برخی متصوفه و عرفا مشاهده کرد.

ج) کمّیت گرایی:
این برخورد، رایج تر از بقیه برخوردها و دیدگاههاست. در این دیدگاه، کیفیت نیز، امری مهم و معتنابه (قابل اعتنا) شمرده می شود و در استفاده از قرآن و ارتباط با کلام اللّه مورد توجه و توصیه است؛ ولی همه این توجه ها و توصیه ها در مرحله تئوری و نظری باقی می ماند و در مرحله عمل آنچه که «فدا» می شود و عملاً بدان توجهی نمی شود «مسأله کیفیت» است.

د) کیفیت گرایی:
این دیدگاه و برخورد، تنها در مکتب اهل بیت (علیهم السلام) مشاهده می شود و می توان همه دیدگاهها و برخوردهای سه گانه پیش را انشعاب و انحرافی از این مکتب اصلی، که «صراط مستقیم» است، دانست. روشها و شیوه هایی که در تعلیم و تلاوت قرآن توسط این مکتب ارائه می شود، به گونه ای است که در آن، هم کمیت و هم کیفیت لحاظ شده است و از افراط و تفریط در کمیت و کیفیت خبری نیست؛ ولی آنچه مهم تر است و گرایش روشها و اسوه های این مکتب به سمت و سوی آن است، «گرایش به کیفیت» است، نه کمیت.

به عبارت دیگر؛ در مکتب اهل بیت (علیهم السلام) کمیت نیز، جایگاهی بس مهم دارد و بدان توصیه و تشویق هم می گردد، ولی همیشه این «کیفیت» است که «محور» آن روشها، اسلوبها و اسوه ها و توصیه هاست و «کمیت» تا آنجا مورد توصیه و توجه است که «کیفیت» نیز موجود باشد و اگر قرار است که یکی از کمیت و کیفیت فدا شود؛ این «کمیت» است که فدای «کیفیت»می گردد.

توجّه به كیفیّت، بیش از كمیّت
 هر چند كه زیاد قرآن خواندن و ختم قرآن، یك فضیلت است و پیشوایان دین، چنین می كرده اند؛ چنانچه برخی آثار قرائت را كه در روایات بدان ها اشاره شده، ذكر می كنیم:

1. خداوند، به قرائت كننده قرآن پاداش عظیمی خواهد داد:
پیامبراكرم (صلی الله و علیه و آله)  فرمود: "هر كس برای رضای خدا و آگاهی عمیق در دین، قرآن بخواند، ثواب ملائكه و انبیا و رسولان را خواهد داشت ."؛(وسایل الشیعة ، حرّ عاملی ، ج6، ص 184، مؤسسه آل البیت .)

2. بالا رفتن مقام و درجه قاری در بهشت:
حفص گوید: از امام كاظم (علیه السلام)  شنیدم كه می فرمود: درجات بهشت به اندازه آیات قرآن است. به قاری گفته می شود: بخوان و (در مراتب بهشت ) بالا برو. سپس می خواند و مقامش بالا می رود؛ (وسائل الشیعة ، همان ، ص 187.)

3. طولانی شدن عمر بینایی:
امام صادق (علیه السلام)  فرمود: هركس قرآن را از رو (با نگریستن بر آیات )، بخواند، از بینایی اش برای مدت طولانی لذت خواهد برد؛ (بحارالأنوار، علامه مجلسی ؛، ج 89، ص 202، داراحیاء التراث)

4. نورانی شدن خانه:
پیامبراكرم (صلی الله و علیه و آله)  فرمود: "خانه هایتان را با تلاوت قرآن نورانی كنید...."؛(بحارالأنوار، علامه مجلسی؛، ج 89، ص 200، داراحیاء التراث .)

5. زیاد شدن بركت خانه:
در این دیدگاه، مهم نیست که کسی، هیچ گاه قرآن را ختم نکند و یا تنها با معدودی آیات آشنا باشد و به همین آیات اکتفا کند؛ بلکه این مهم است که بتوان به بطون آیات رسید؛ بنابراین در این دیدگاه هیچ تشویق و توصیه ای بر یادگیری آیات بیشتر و انس با تعداد بیشتر آیات، نمی توان یافت. این دیدگاه را می توان در آرا و افکار برخی متصوفه و عرفا مشاهده کرد

امام صادق (علیه السلام)  از امیر مؤمنان علی(علیه السلام)  چنین نقل می كند: "خانه ای كه در آن قرآن تلاوت و یادی از خدا شود، بركتش زیاد شده، ملائكه در آن جا حاضر می شوند و شیاطین را دور می كنند...."؛(كافی ، همان ، ص575.)

همه ی این حرف ها درست و به جای خود اما، از طرف دیگر از آداب باطنی تلاوت قرآن است كه به كیفیّت، بیش از كمیّت توجّه شود. «چگونه خواندن»، مهم تر از «چه قدر خواندن» است. ائمّه در عین آن كه كثرت تلاوت داشتند، تدبّر در آیات هم داشتند و قرآن با دل و جانشان همنوا و عجین می شد.

حضرت علی (علیه السلام) توصیه كرده است كه: قرآن را روشن و استوار بخوانید و با ضربه های اثرگذار قرآن، بر دلهای سنگی و قساوت گرفته خویش بكوبید، باشد كه تكان بخورد و اثر پذیرد و همه فكر و همّت شما این نباشد كه به آخر سوره برسید: «وَلكِنِ اقْرَعُوا بِهِ قُلُوبَكُمُ الْقاسیَّةَ وَلایَكُنْ هَمُّ أحَدِكُمْ آخِرَالسُّورَةَ». ( كافی، ج 2، ص 99)

متاسفانه گاهی از سر بی حوصلگی قرآن تلاوت می کنیم و دائم به شماره آیات نگاه می کنیم که کی به انتهای سوره می رسیم و فقط همّ و تلاشمان بر این است که سوره به اتمام برسد و یا در جزء خوانی، جزء به اتمام برسد و هیچ توجهی به مفهوم و باطن آیات نداریم و این آفت بزرگی در تلاوت قرآن می باشد.

اسلام از مسلمانان، اعمال زیاد نخواسته است، بلکه اعمال خالص خواسته، عمل به اندازه توان خواسته است؛ لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها.(286 سوره بقره) بدین جهت در روز قیامت، گاهی کوهی از اعمال را در ترازوی سنجش اعمال می نهند، ولی هیچ وزنی ندارد.

ارزش هر عملی به کیفیت بیشتر و بهتر آن است، مثلاً در همین نماز که رکعات آن مشخص شده است حضور قلب و کیفیت آن نیز مورد تأکید است.

هرگاه ذکر و یا تلاوت قرآن با فکر و کیفیت همراه شد، آثار و برکات خاصی را در پی خواهد داشت. اخلاص روح عبودیّت و بندگی است و عبادت جز با اخلاص مفهومی ندارد. به فرمایش امام صادق (علیه السلام): «نیّت برتر از عمل است و آگاه باشید که نیّت، حقیقت عمل است.» (لکافی (ط - الإسلامیة)، ج 2، ص: 16)

منابع:
حوزه
مجله بشارت

تبیان