از بازار سلف چه می‌دانید؟

بازارخبر: دنیای گسترده مفاهیم اقتصادی عناوینی گوناگون برای فعالیت هایی که با پول سرو کار دارد انتخاب می کند در این میان بازار سلف، فعالان اقتصادی را برای انجام معامله ای در آینده راهنمایی می کند.

 بازار در اقتصاد انواع فراوان و معانی گسترده‌ای دارد اما فعالان این عرصه بر مبنای نوع مبادلات اقتصادی عناوین گوناگونی برای آن انتخاب می‌کنند بازار سلف همان‌طور که از نامش پیداست از آینده می‌آید به‌عبارتی‌دیگر در این بازار مبادلات در تاریخی از آینده انجام می‌شود.

سلم در لغت به معنای پیش‌پرداخت، قبول کردن، اطاعت نمودن آمده است. به تعبیر حرفه‌ای بیع سلم که مترادف بیع سلف خوانده می‌شود، قراردادی است که در آن ثمن نقداً و در هنگام انعقاد بیع پرداخت می‌شود و مبیع آن در زمان تعیین‌شده تحویل می‌شود.

در عرف به این نوع معامله پیش‌خرید یا پیش‌فروش می‌گویند؛ مانند این‌که کارخانه‌ای پول صد دستگاه خودرو را بگیرد و تعهد کند آنها را سه ماه دیگر تحویل دهد.

بازار سلف یا بازار مبادلات آینده، یعنی بازاری که قراردادهای خریدوفروش اوراق بهادار یا کالا، با قیمت‌های تثبیت‌شده برای تاریخی در آینده منعقد می‌شوند.

این بازار لزوماً دارای مکان خاصی نیست و معاملات آن را می‌توان از طریق وسایل ارتباطی از قبیل تلفن و فاکس حتی در سطح بین‌المللی، انجام داد. بازار سلف ارز نمونه‌ای از این نوع بازار است.

در بازار سلف ارز، پول‌های رایج کشورها برای تاریخی معین در آینده، مثلاً برای مدت سه یا شش ماه معامله می‌شوند. تفاوت میان نرخ نقدی ارز با نرخ وعده‌دار یا سلف آن بر اساس نرخ بهره و ریسک مبادله که همان امکان تقویت یا تضعیف پول در آینده است، تعیین می‌شود.

بنابراین از مقایسه میزان صرف یا تنزیل ارز با قیمت نقدی آن می‌توان به حد انتظارات بازار درباره مقادیر تضعیف یا تقویت ارز در آینده پی برد.


در اصل، نیاز به تسویه‌حساب با طرف‌های تجاری خارجی بود که برات خارجی را به‌عنوان عامل کارسازی حساب‌ها رواج داد و موجب شد تا همه بانک‌ها و دیگر مؤسسات مالی بین‌المللی آن را بپذیرند.

سلف در ایران

در ایران نیز این قبیل معاملات در حوزه محصولات کشاورزی، به‌ویژه روی انواع میوه و مرکبات، مرسوم است. مثلاً متداول است که باغداران سردرختی‌های خود را پیش از رسیدن میوه‌ها به یک دلال یا واسطه پیش‌فروش می‌کنند و وجه ارزیابی‌شده آن را نقداً دریافت می‌دارند.

در مواردی که باغدار یا کشاورز به دلیل کمبود یا فقدان امکانات مالی قادر به نگهداری محصول نارس خود نباشد و لذا به سلف فروشی تن دردهد، ضرر بسیار می‌برد و در برابر معمولاً سلف‌خر نفع فراوانی به چنگ می‌آورد.


این بازار در ایران نیز سابقه داشته است. طبق گزارش سالانه بانک مرکزی ایران، در پی لغو تبدیل‌پذیری دلار و طلا که در سال 1971 میلادی توسط آمریکا اعلام شد و در پی برقراری نظام جدید ارزی که رابطه ریال با حق برداشت مخصوص را جایگزین رابطه ریال با دلار می‌ساخت، بانک مرکزی ایران در اسفند سال 1353 به‌منظور حفظ منابع صادرکنندگان اقدام به ایجاد بازار سلف ارزی برای دلار کرد تا صادرکنندگان از این طریق بتوانند ارز حاصل از صادرات را که در آینده به دست خواهند آورد در این بازار معامله کنند و منافع خود را در مقابل نوسانات نرخ دلار محفوظ دارند.

قرار داد سلف نفتی

در ایران در پی ازدیاد سریع درآمد ارزی ناشی از افزایش قیمت نفت در سال 1973، بانک مرکزی ایران در دی‌ماه سال 1353 اقدام به تأسیس یک بازار ارز غیر بازرگانی کرد تا از این راه محدودیت‌های ارزی موجود بر سر راه ایجاد یک بازار بین‌المللی پول و سرمایه در کشور را از میان بردارد.

در حقیقت شرکت‌های نفت از این روش برای تأمین مالی و به عنوان یک روش جذب سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. خریدار این اوراق می‌تواند آن‌ها را واگذار کند که در این صورت هر انتقال یک سلف موازی مستقل محسوب می‌شود.


همراه با اوراق سلف نفتی یک حواله هم تحویل خریدار می‌شود که نشان‌دهندهٔ تعهد شرکت ملی نفت در برابر فروش نفت به فرد است. با توجه به در نظر گرفتن کف سود در این اوراق، دارندهٔ اوراق می‌تواند در صورت متضرر شدن نفت را در زمان سررسید به شرکت ملی نفت بفروشد. این اوراق را شرکت ملی نفت در شبکه بازار سرمایه یا بانکی عرضه می‌کند که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌توانند نسبت به خرید آن‌ها اقدام کنند.

احکام معامله سلف

از میان انواع معاملاتی که در فقه اسلامی وجود دارد و در بازار رواج دارد، معامله سلف یا سلم هست. البته اغلب مردم شاید به مفهوم این معامله آشنا نباشند، ولی در گرفتن وام از بانک یا خرید خودرو، از این نوع معامله استفاده کردند.

باید توجه داشت که در بیع سلم انتقال مالکیت مبیع در زمان تحویل و تسلیم کالا صورت می‌گیرد نه در زمان انعقاد معامله. به تعبیر دیگر: معامله سلف آن است که مشتری پول را بدهد که بعد از مدتی جنس را تحویل بگیرد و اگر بگوید این پول را می‌دهم که مثلاً بعد از شش ماه فلان جنس را بگیرم و فروشنده بگوید قبول کردم، یا فروشنده پول را بگیرد و بگوید فلان جنس را فروختم که بعد از شش ماه تحویل بدهم معامله صحیح است.