فرهنگ و هنر
2 دقیقه پیش | تشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالستشریفات بهبود | تشریفات و خدمات مجالس | برگزاری مراسم عروسی | باغ عروسی تشریفات ۵ ستاره بهبود با مدیریت بهبود اصلانی صاحب سبک در اجرای دیزاین های ژورنالی و فانتزی ، اجرا ... |
2 دقیقه پیش | خواندنی ها با برترین ها (81)در این شماره از خواندنی ها با کتاب جدید دکتر صادق زیباکلام، اثری درباره طنز در آثار صادق هدایت، تاریخ فلسفه یونان و... آشنا شوید. برترین ها - محمودرضا حائری: در این شماره ... |
آداب و رسوم ماه رمضان در فرهنگ مردم
رمضان، از سالهای دور تاكنون، در فرهنگ مردم از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و همواره آیینهای ویژه ای در ارتباط با این ماه، در میان مردم كشورهای اسلامی به اجرا درآمده است.
آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه به واسطه قدمت خود، از قداست ویژه ای برخوردار است. متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنتهای زیبا به بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیاری دیگر نیز كم رنگ تر شده اند و از آنجا كه این رسوم زمینه ساز همبستگی در جامعه به ویژه در میان آحاد ملل مسلمان است، اهمیت فراوانی نیز دارد.
به انگیزه حلول ماه مبارك رمضان و آغاز ماه تزكیه روح و جان، مطلبی آماده شده كه به مناسبتها و آداب و رسوم رمضان در فرهنگ مردم میپردازد.
از نیمه شعبان جنب و جوش خاصی برای به پیشواز رفتن ماه رمضان در میان مردم نواحی مختلف كشور مشاهده میشود و مسلمانان برای انجام فرایض دینی این ماه آماده میشوند، از جمله میتوان به این موارد اشاره داشت:
خانه تكانی
قبل از فرارسیدن این ماه، مردم نواحی گوناگون ایران، به زدودن آلودگی از چهره خانه و محله خویش میپردازند، درواقع با نظافت و خانه تكانی به پیشواز بهار قرآن میروند تا بتوانند با فراغت و آسودگی خیال به انجام تكالیف دینی خویش بپردازند.
پاكیزگی تنها به محیط خانه محدود نگشته و پیر و جوان با طیب خاطر در نظافت اماكن عمومی محله خود مشاركت میكنند و مساجد و تكایا را جهت برگزاری مراسم گوناگون ماه رمضان آماده میسازند. در شهرستان كازرون نیز، خادمین مساجد، مسجد را آب و جارو كرده و زیلوهای داخل شبستان را میتكانند و ظروف و وسایل آبدارخانه را شست و شوی میدهند.
در امر نظافت شخصی نیز، همگان اهتمام میكنند به طوری كه چند روز قبل از ماه رمضان، حمامهای عمومی شلوغ تر از هر موقع دیگر میگردد و درواقع خود را طاهر می كنند. از دیگر پیرایشها و آرایشهای این ماه، حنا بستن و خضاب كردن بود.
تهیه مایحتاج رمضان
در گذشته، تهیه مایحتاج ماه مبارك رمضان با جدیت تمام انجام میگرفت، زیرا در این ماه كسب و كار تقریباً متوقف میشود و مردم بیشتر از هر كاری به عبادت میپردازند و لازم بود كه مردم مایحتاج خود را قبل از ماه مبارك تهیه كنند تا بتوانند با آسودگی در مجالس ویژه این ماه شركت نمایند.
در قدیم، برای تهیه گوشت مورد نیاز نیز تمهیداتی میكردند، از جمله اینكه در فراهان اراك هر سال گوسفند پرواری میكشتند و گوشت آن را به طرق مختلف نگهداری میكردند. به این شكل كه یا گوشت را قورمه میكردند و یا به وسیله طناب و چوب از سقف اتاق و یا انباری میآویختند كه به این نوع گوشت شوشو میگفتند.
بریدن رشته برای آش و تهیه نشاسته برنج نیز از طرق تهیه مایحتاج ماه رمضان بود. زنان كازرونی از مقدار زیادی آرد، نان تنك میپختند و در ناندان یا كرچدان (ظرف استوانه ای سرپوش دار كه از شاخههای درخت بید یا درخت بادام كوهی بافته میشود) نگهداری میكردند.
كلوخ اندازان
در گذشته یك روز قبل از ماه رمضان، مراسم كلوخ اندازان انجام میگرفت. در این روز مردم هر شهر یا روستا به گردشگاههای اطراف شهر یا روستای خویش میرفتند و انواع خوراكها و غذاها به همراه خود میبردند و ضمن دور هم نشستن به تفریح و بازی میپرداختند و این روز را با خرمی و شادی به پایان میرساندند.
در این مناسك به نوعی افراد روح و جسم خود را آماده میكردند، زیرا علاوه بر تفریح و شادمانی كه باعث تقویت روحیه افراد میشد، غذاهایی هم كه در این روز تناول میشد، از انرژی برخوردار بود. از جمله این كه در یزد، شولی كه نوعی آش است و انواع مختلف دارد، پخته میشد. مثل شولی عدس، شولی باقلا، شولی شلغم و از دیگر خوراكیهای یزدیها در این روز آش رشته و حلوای برنج، شله زرد و پالوده یزدی است.
در قزوین كلوخ اندازان را گل خندانی و در بردسیر كرمان روز سنگ اندازان میگویند و مانند دیگر نقاط ایران به گردش و تفریح میروند و روز را با تعریف قصه و سرگذشت و انجام بازی سپری میكنند.
تشخیص وقت سحر
از قدیم الایام، برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارك رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسایل و روشهای گوناگونی استفاده میكردند. بعضی از این روشها امروزه نیز متداول و برخی منسوخ شده اند. از جمله شناختن ستارگان و محل و جای آنها در آسمان، بانگ خروس، روشن كردن چراغهایی در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد، صدای نقاره و طبل و شیپور، صدای مناجات از گلدستههای مساجد، جار كشیدن در كوچهها، صدای بوق حمامها، كوبیدن دیوار همسایه و غیره از روشهای پیشین بوده و امروزه مردم به وسیله زنگ تلفن و ساعت شماطه دار و رادیو و تلویزیون متوجه زمان دقیق سحر میشوند.
سحری
روزه گیران برای به جا آوردن اعمال سحر و خوردن سحری معمولاً ساعت یا ساعاتی قبل از اذان و با شنیدن صدای مناجات، توپ سحر و یا زنگ ساعت بیدار میشوند و بعد از وضو گرفتن و خواندن دعاهای سحر نیت میكنند برای وضوگرفتن و خواندن دعاهای سحر و سپس شروع به خوردن سحری میكنند كه معمولاً غذاهای گرم و پختنی است كه در اغلب موارد همراه با برنج است.
در سحرها، خانوادههای كازرونی بچههای پنج و شش ساله خود را نیز بیدار میكنند تا به بیدار شدن در سحرها و سحرخیزی و روزه گرفتن عادت كنند. روزه گیران بعد از صرف سحری و چای و قلیان كشیدن، نیت روزه میكنند. تا چند دقیقه قبل از اذان صبح هر چه میخواهند تناول میكنند و پیش از اذان دهان و دست خود را پاك و تمیز میشویند، تا نماز صبح را به جای آورند.
مراسم ویژه ماه رمضان
از جمله مراسمی كه به ویژه در ماه رمضان انجام میگیرد میتوان به مجلس زنانه ختم قرآن كه برای شادی روح اموات است و مجلس مردانه ختم قرآن كه اغلب در مساجد بعد از نماز صبح یا ظهر و یا عشاء است، اشاره داشت.
شب نشینی
یكی از مراسمی كه در گذشته رونق بیشتری داشت و امروزه كم و بیش اجرا میشود، دیدار از دوستان و آشنایان بعد از افطار است.
در این مجالس افراد فامیل و یا دوستان دور هم جمع میشوند و ضمن تناول شب چره با خواندن ابیاتی از دیوان سعدی یا حافظ و یا داستان گویی و اجرای بازی به شب نشینی میپردازند. از جمله در روستای لهران طالقان صاحبخانه با تنقلات یا شب چروز از مهمانان پذیرایی میكند و با بازی شبیه گل یا پوچ آنها را سرگرم میكند و اگر فصل زمستان باشد، همگی دور كرسی مینشینند و از گرمای مطبوع آن لذت میبرند.
افطار
همچون زمان سحر، موقع افطار به شیوههای گوناگون تعیین میشود كه تقریباً مشابه شیوههای تعیین سحر است. زنها پیش از افطار، مشغول آماده كردن افطاری میشوند و وسایل آب گرم و چای و قلیان را هم آماده میكنند. بر سر سفره افطار دعاهای مخصوص افطار خوانده میشود و با نوشیدن مقداری آب داغ و یا خرما و نان جو روزه خود را میگشایند. بعضی ها هم با قنداغ یا نبات داغ افطار میكنند.
افطاری معمولاً خوراكیهای حاضری مثل نان و پنیر و سبزی یا هندوانه و خربزه و امثال اینها كه پختنی نیست میباشد و سحرها بیشتر پختنی و غذای گرم مثل چلو و خورش یا پلو و خورش و غیره است. زنان در هر عصر ماه رمضان، چند قرص نان میپختند و در تابستان نیز خوردن شربت، هندوانه و خربزه هنگام افطار در اغلب خانوادههای ایرانی انجام میگرفت.
سرگرمیهای ماه رمضان
از جمله رسوم جالب كه در اكثر نقاط با كمی اختلاف در نام و شیوه اجرا انجام میشود، این است كه عدهای از جوانان رهبری برای خود برمیگزینند و در محل معینی جمع میشوند و به سراغ تك تك خانههای محل میروند و از خانهها پول و خوراكی جمع آوری میكنند و آن را به فردی كه صندوقدار گروه است میدهند. این رسم با رفتن به در خانه افراد و خواندن شعر انجام میگیرد، از جمله رسوم هومبابایی در كاشان است كه بچهها و جوانان میخوانند:
میدان دار:
امشب شب نیمه است كه ما میهمانیم
از ما حرجی نیست كه ما طفلانیم
بشقاب را پر از كلوچه و حلوا كن
بردار و بیار به دامن ماها كن
جواب بچهها:
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
هومبابا، هومبابا
این اشعار را میدان دار میخواند و بچهها جواب میدهند. اگر در این موقع صاحبخانه چیز دندان گیری به بچهها بدهد كه او را دعا میكنند وگرنه شعر دیگری میخوانند و آن قدر ادامه میدهند تا صاحبخانه چیزی بدهد وگرنه با شعر گونه ای دیگر او را خدمت میكنند و به سراغ خانه دیگری میروند. رسمیمشابه این به نام الم ترانی در ساوه و الله رمضانی در خراسان و یزد انجام میگیرد.
بچهها و جوانان بعد از جمع آوری خوراكی و پول، آنچه را به دست آورده اند، بین خود تقسیم میكنند و به خانههایشان بازمیگردند. اجرای این رسم تقریباً تا نیمههای شب طول میكشد. علاوه بر اینها، انواع بازیها در نقاط مختلف اجرا میشود و در قهوه خانهها، مرشدها به سخنوری میپردازند و مردم را سرگرم میسازند.
آنچه میتوان در مجموع از این آداب و رسوم نتیجه گرفت و از آن به عنوان كاركردهای اجتماعی ماه رمضان نام برد، این موارد است:
* نظم بخشی به رفتار افراد
* تقویت روحیه همكاری و ایجاد زمینههای وحدت بخش
* رفع كدورت از میان افراد از طریق مراسم آشتی كنان كه توسط ریش سفیدان انجام میگیرد و به تحكیم اتحاد جمعی مدد میرساند.
منبع:hamshahrionline.ir
ویدیو مرتبط :
آداب و رسوم ماه رمضان در اردبیل
خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :
آداب و رسوم ماه رمضان در استان گیلان
چهره شهرها و روستاهای گیلان از نیمه ماه مبارک شعبان دگرون می شود و مردم به جنب و جوش و تکاپو افتاده و خود را برای استقبال از ماه مبارک رمضان؛ ماه عبادت، ماه پرهیز از گناه، ماه پالوده شدن از دوگانگی و ماه نزدیک شدن به پروردگار آماده می کنند.
چند روز قبل از آغاز ماه رمضان، مردم به نظافت و پاکسازی خانه ها، محله ها، تیمچه ها، بازارها، دکانها، تکیه ها، مساجد و حسینیه ها می پردازند، خانه تکانی، تمیز کردن و تهیه مایحتاج ماه رمضان از دل مشغولیهای این روزهای مردم است.
در برخی شهرهای گیلان از جمله رشت، رودسر ،بندرانزلی و سایر مناطق به پیشواز رفتن ماه رمضان را " پیشاشو" گویند و اکثر مردم پیشواز ماه رمضان را مستحب می دانند و بر انجام این امر مصر هستند.
مردم گیلان با رویت هلال ماه مبارک رمضان روزه گرفتن را آغاز می کنند، در برخی از مناطق گیلان معتقدان چند روز قبل از ماه رمضان علاوه بر تمیز کردن مساجد، منازل و شستشوی لباسها و طهارت خود یک شب مانده به ماه رمضان به پیشواز می روند و آخرین روز ماه شعبان المعظم را روزه می گیرند که در اصطلاح محلی "پیشاشو" می گویند.
در ماه مبارک رمضان رسم پسندیده و شایسته ای در بخشهای کوهستانی استان گیلان رواج دارد بدین شکل که بچه های نوجوان خانواده که برای نخستین بار روزه می گیرند از سوی پدر بزرگ یا پدر خانواده مورد تشویق قرار می گیرند.
در مناطق کوهستانی که مردم بیشتر دامدار هستند و زندگی آنها وابسته به پرورش دام است نوجوان بعد از خوردن سحری و خواندن نماز صبح اولین روزه زندگی خود را می گیرد.
پدر بزرگ یا پدر خانواده در نزدیکیهای اذان مغرب از مادر خانواده می پرسد که آیا روزه را کامل گرفته است یا نه؟ اگر جواب مثبت شد پدر بزرگ یا پدر خانواده نصف سهم گاو و گوساله را به نام نوجوان روزه دار می کند و قبل از افطار دست او را می گیرد و به طرف طویله می برد گاوی که با او شریک شده را به نوجوان نشان می دهد، پاداش نوجوان روزه دار قبل از افطار به او داده می شود.
با شنیدن بانگ "سحر شده خواب نمانید" می توان تشخیص داد که اینجا گیلان است. به وقت سحر هنوز هم این بانگ از گلدسته مساجد و بام برخی خانه ها، هنگام سحر و بیداری را اعلام می شود تا کسی خواب نماند.
مردم گیلان در سالیان گذشته هنگام سحر " گوش به بانگ خروس سفید " می دادند
در برخی نقاط گیلان هم مردم در سالیان گذشته هنگام سحر گوش به بانگ خروس سفید می دادند و با نخستین آواز خروس از جا برمی خاستند و با آواز دوم خروس غذایشان را روی آتش می گذاشتند و با آواز سوم غذا می خوردند. در گذشته های دور آواز خروس سفید را در گیلان خوش یمن می دانستند و در مرغدانیهای اغلب خانه های روستایی حداقل یک خروس سفید پیدا می شد.
از دیگر رسوم منسوخ شده گیلان در ماه رمضان تنظیم وقت سحر با ستاره میزان است. برخی از کوه نشینان گیلان چشم بر ستاره میزان یا ششه داشتند که مجموعه شش ستاره است که وقتی از شرق آسمان طلوع می کند زمان بیداری است و چون یک سوم آسمان را طی کند غذا بر آتش می نهند و وقتی در افق مغرب غروب کرد دیگر باید دست از طعام خوردن بکشند که در هر دو مورد تقسیم سه گانه زمان قابل توجه است.
از آنجا که در گذشته وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون و حتی ساعت وجود نداشت مردم گیلان با استفاده از روشهای مختلف از جمله "ستاره شب " که به ستاره شام معروف است صدای شلیک تیر، صدای زنگ، آواز خروس که در اصطلاح محلی به آن سوکله سوم (خروس خوان) می گویند از خواب بیدار می شدند. اما امروز با استفاده از وسایل ارتباط جمعی زمان سحر را تشخیص می دهند و در زمانی که از خواب برمی خیزند، صدای مناجات از مساجد به گوش می رسد.
طنز گیلانی ها در سحر ماه مبارک رمضان: " پلا دکون تی خیکه "
تا چند سال پیش، قبل از اذان صبح از بالای منارهها و ایوان خانه ها فریاد می زدند: " سحر نزدیکه یعنی ای مومنان بخورید و بیاشامید که وقت سحر نزدیک و فرصتی باقی نمانده است و بعضی ها به طنز ادامه می دادند: " پلا دکون تی خیکه " یعنی پلو در خیک (معده) ات بکن!
در همه جا امروزه گردش عقربه های ساعت جای بانگ خروس و حساب گردش ستاره را گرفته و جعبه جادویی رادیو و تلویزیون نیز آوای مناجات را هنگام سحر به در خانه ها می برد.
به هر حال غذاهایی که معمولا در هنگام سحر گیلانیها می خورند بیشتر کته و انواع خورشهای محلی مثل باقالی قاتوق، ترش تره و فسنجان است.
" عشرخوانی " در روزهای ماه رمضان گیلان مرسوم است
بعد از مناجات دعای سحر می خوانند و اذان می گویند و اغلب برای نماز صبح به مساجد می روند. بعد از نماز صبح به خانه برمی گردند و تا ساعت 10 صبح می خوابند. سپس مردها به دنبال کار روزانه می روند و زنهای محله در خانه ای جمع می شوند و "عشرخوانی" (قرآن خوانی) می کنند. مردم بعد از انجام فرایض نماز ظهر و عصر را بدون وقفه می خوانند و به خانه برمی گردند و می خوابند. یکی دو ساعت مانده به افطار بیدار می شوند و به مسجد می روند و بعد از نماز مغرب و عشا افطار می کنند.
در گذشته روزه داران با تاریک شدن هوا یا به قول محلی ها با گرگ و میش شدن هوا یعنی زمانی که تشخیص گرگ از میش مشکل می شد یا اولین بانگ خروس (سوکله اول) افطار می کردند و در شهر رشت و توابع آن با صدای توپی که هر روز موقع افطار شلیک می شد افطار می کردند.
امروز مردم گیلان نخست با نمک یا چای یا آب داغ روزه خود را باز می کنند و غذاهای مرسوم افطار آنها نان، پنیر و سبزی خوردن، لوبیا پخته، کباب، آش کشک، شامی، فرنی و حلوا است.
برای افطار نیز در گیلان رسمهای وجود دارد. افطاری دادن به عنوان نذری و دعوت از خویشاوندان عروس یا داماد به ویژه در دوران نامزدی تقریبا در تمام نقاط استان گیلان در ماه مبارک رمضان معمول است. در برخی مناطق و روستاهای استان گیلان مانند نومندان برای خیرات به اصطلاح "احسان آش" می پزند و "افطار آشی" می دهند.
بعد از افطار بچه های کوچک و عده ای از زنان و مردان می خوابند، گروهی به حمام می روند ولی در حدود 50 درصد مردم شهر اعم از مردان، نوجوانان و پیران به خیابان می آیند یا در چایخانه ها، مغازه دوستان و آشنایان می نشینند.
جنب و جوش و گردش مردم در شبهای ماه رمضان گیلان بیش از روزهاست
شاید گیلان تنها منطقه ایران باشد که جنب و جوش و گردش مردم در شبهای ماه رمضان بیش از روزهای آن است. آلبالو، اخته، آلو و انجیر خیس کرده به مقدار زیاد عرضه و خورده می شود، تقریبا کمتر کسی است که بعد از افطار به خیابان و بازار بیاید و انجیر و آلبالوی خیس کرده نخورد.
نیم ساعت بعد از افطار بچه های بزرگتر زولبیا، بامیه و رشته خشکار را در سینی می چینند و برای فروش در کوچه ها به راه می افتند و عده ای نیز پس از صرف افطاری به مسجد می روند و به سخنان واعظ یا امام جماعت گوش می دهند.
یکی از مراسم رمضان دعوت از آشنایان و فامیل به هنگام افطاری است که در برخی از مناطق اهالی از یکدیگر در مسجد برای افطار پذیرایی می کنند و در روز میلاد امام حسن (ع) در پانزدهم ماه رمضان کسانی که نذری دارند، آش و رشته خشکار بین مردم پخش می کنند.
همچنین آش نذری حضرت فاطمه زهرا (س) کوکو، خرما، رشته خشکار، شیر، فرنی و آبگوشت نیز از غذاهای افطاری گیلانی هاست.
یکی از آداب ماه رمضان دعوت از یک روحانی از سوی هیئت امنای مساجد روستاها از شهرهای بزرگ است، اهالی از قبل برای روحانی خانه ای در روستا یا شهر اجاره می کنند و اجاره خانه و غذای او را هیئت امنا تهیه می کند، بین دو نماز ظهر و عصر یک نفر از زنان و مردان از تمام نمازگزاران پولی به عنوان " مال امام " برای ساخت و تعمیرات مساجد و تامین مخارج روحانی جمع می کنند
منبع:mehrnews.com