زندگی ایرانی در ایوان شصت ساله «خانه الفت»

مجله منزل - ثمینا فراهانی^*: من دلم خانه می‌خواهد! بهتر بگویم دلم این خانه را می‌خواهد؛ همین خانه که چنار چند ده‌ساله خشک‌ شده مجاور ورودی‌اش هنوز هم پا برجاست؛ همین خانه که خط خوش نرده‌هایش سخن از اصالت دارد و به رهگذران کوچه دلپذیر بودن زندگی را گوشزد می‌کند. من این خانه را می‌خواهم که در انتهای پله‌هایش شمعدانی‌ها به انتظارم نشسته‌اند؛ همین خانه که قدمت 60 ساله‌اش نشان از هویت معماری مدرن دوران معاصردارد. من دلم خانه می‌خواهد؛ دلم همین الفت خانه را می‌خواهد.


خانه الفت

موقعیت: ظهیرالدوله، دربند، تهران، ایران

گروه معماری نقش فیروزه

طراح: نوید صالحی‌سورمقی

کارفرما: محمدحسین صالحی‌سورمقی و  فریبا نصرتی

مساحت زمین: 212 مترمربع

تاریخ ساخت: 20 دی 1392


ایران از جمله کشورهایی است که در گذر تاریخ دست توانایی در معماری داشته؛ به‌گونه‌ای که خانه‌های مردم این سرزمین همواره محلی برای گذران یک زندگی همراه با آسایش، آرامش، استقلال و امنیت بوده است. در دهه‌های اخیر بسیاری از بناهای مسکونی ارزشمند در شهرهای مختلف ایران تخریب و به جای آنها آپارتمان‌هایی با نقشه یکسان برای سلایق متفاوت و برج‌های مرتفع و بی‌هویت ساخته شده است که متأسفانه بسیاری از آنها معضلات فراوانی چون تشویش، اضطراب، ناآرامی، اختلاف‌نظر و سلب آسایش برای ساکنان خود همراه دارند.


 این در حالی است که روند مذکور در جوامع اروپایی به شکلی متفاوت رخ می‌دهد؛ خانه‌های قدیمی نگهداری و ترمیم می‌شوند و در فضای داخلی براساس نیاز کاربران تغییراتی صورت می‌گیرد؛ البته ما هنوز هم فرصت داریم و می‌توانیم هم‌زمان با ساخت خانه‌های نو بسیاری از خانه‌های ارزشمند به جای مانده از گذشته دور و نزدیک را با بهره‌گیری از امکانات امروزی و در نظرگیری خواسته‌های کاربران احیا کنیم تا بستر مناسبی برای جریان زندگی درون‌شان فراهم شود.

خانه الفت کجاست؟

«خانه الفت» واقع در شرق آرامستان ظهیرالدوله محله دربند بنایی 60ساله است که با اعمال تغییراتی در فضاهای داخلی و خارجی آن، تداوم زندگی برای کاربران جدید فراهم شده است. اصلی‌ترین هدف گروه طراحی نقش فیروزه در بازسازی و احیای این بنا تأکید بر مفهوم «خانه؛ محلی برای آسایش» در مقابل «مسکن؛ مکانی برای گذران زندگی» بوده است. این خانه هم‌اکنون به‌صورت دو واحد مسکونی مجزا و دفتر گروه معماری نقش فیروزه به جریان زندگی خود ادامه می‌دهد.


خانه مذکور ابتدا متشکل از یک واحد دوطبقه (دوبلکس) همراه یک نیم‌طبقه، موتورخانه‌ای در طبقه تحتانی آن و همچنین اتاقکی روی بام بود. ساکنان پیشین از فضای نیم‌طبقه حیاط و اتاقک بام به‌عنوان آرایشگاه زنانه و کبوترخانه استفاده می‌کردند. همچنین طبقه اول شامل دو سالن پذیرایی، یک آشپزخانه، یک اتاق‌خواب، یک حمام و سرویس بهداشتی و طبقه دوم متشکل از یک سالن پذیرایی، یک آشپزخانه، دو اتاق‌خواب و یک سرویس بهداشتی بود.

ارتباط میان این دو طبقه به‌وسیله یک دستگاه پله مدور از داخل ساختمان صورت می گرفت. همین‌طور نور بخش شمالی طبقه دوم از نورگیر داخلی بنا تأمین می‌شد و بخش شمالی طبقه اول از دریافت نور طبیعی بی‌بهره بود. کم‌نور بودن و ناهمخوانی فضاهای داخلی با سلیقه و نیازهای کاربران جدید، آنها را بر آن داشت تا با ترمیم بخش‌های فرسوده و اعمال تغییراتی، فضای این خانه قدیمی را با نیازهای خود مطابقت دهند.


خانه الفت  چگونه احیا شد؟

احیای خانه الفت از تاریخ 20 دی 1392 تا 20 آذر 1393 طی سه مرحله زیر به انجام رسید:

1- استحکام‌بخشی سازه و تغییر دیوارها و فضاهای داخلی قدیمی

2- حذف عناصر نامطلوب و الحاق عناصر جدید به نما

3- ساماندهی حیاط و فضاهای وابسته


مرحله اول شامل بررسی و تحلیل ستون‌ها و جداره‌های باربر بود تا از این طریق ستون‌های فلزی جدید به‌منظور استحکام بنا تعبیه شود. به‌ موازات این عمل سبک‌سازی بام طبقات در دستور کار قرار گرفت؛ چراکه به فراخور گسترش بنا در گذر زمان لایه‌های پی‌درپی به بام طبقات اضافه‌شده بود و بار اضافی بر ستون‌ها و دیوارها وارد می‌آمد. در این مرحله سعی شد در چینش فضاهای جدید از محور دیوارهای داخلی قبلی استفاده شود. نتیجه این عمل کاهش هزینه تخریب و دیوارکشی مجدد و نیز پنهان شدن ستون‌های فلزی جدید در دیوارهای داخلی بود.


براساس نقشه جدید، هر طبقه به دو عرصه خصوصی شامل دو اتاق‌خواب همراه رختکن و سرویس‌های بهداشتی خصوصی و عرصه عمومی متشکل از سالن پذیرایی، آشپزخانه و سرویس بهداشتی مهمان تقسیم ‌شده است. آشپزخانه در مجاورت ورودی اصلی هر واحد قرار گرفته و به ‌صورت نیمه‌باز عمل می‌کند تا نه‌تنها یکپارچگی عرصه عمومی بلکه حریم آشپزخانه نیز حفظ شود. اتاقک بام به انباری تبدیل شده و دسترسی به این سطح از طریق یک پله تاشو در سقف پاگرد طبقه دوم صورت می‌گیرد. تا قبل از انجام مراحل بازسازی یک دستگاه پلکان از داخل نورگیر امکان دسترسی به بام را میسر می‌کرد.

جهت تأمین نور کافی اتاق‌ها، نورگیر طبقه دوم تا طبقه اول امتداد پیدا کرد که این امر مانع از اشراف واحدهای مجاور بر فضاهای خصوصی خانه می‌شود. به‌منظور تخلیه رطوبت سرویس‌های بهداشتی اتاق‌ها و تنظیم دمای هر طبقه روی فضای نورگیر بازشوهایی تعبیه شده تا با باز و بسته کردن آنها جریان هوا در طبقات صورت پذیرد.

چه چیز ی طراحی خانه الفت  را چشمگیر کرده است؟

 ویژگی مهم این خانه وجود تراس‌ وسیع در هر طبقه است. از این رو طراحان با این ایده که نه‌تنها ساکنان بلکه رهگذران از کیفیت بصری دلنشینی برخوردار شوند، بخش‌هایی از جان‌پناه تراس‌ها را حذف و ورقه‌های فلزی برش‌خورده حاوی خطوط نستعلیق بیتی از مولانا با مضمون «خانه» را جایگزین آن کردند.

خاک و خس این خانه همه عنبر و مشک است / بانگ در این خانه همه بیت و ترانه است

فی‌الجمله هر آن‌کس که در این خانه رهی یافت / سلطان زمین است و سلیمان زمانه است

مرحله دوم با حذف پله تراس طبقه اول و تغییراتی در نما پیش برده شد. به‌ منظور رعایت قوانین شهرداری مبنی بر «عدم پیشروی از ارتفاع بنا» و «اجازه احداث ساختار نوین در محدوده بخش‌های مسقف بنا»، یک دستگاه آسانسور شیشه‌ای جایگزین حجم پیش‌آمده جبهه شرقی نما شده و در محدوده راهروی ورودی مسقف طبقه اول قرار گرفته است.

شفافیت جداره آسانسور سبب شده تا ضمن تأمین نور طبیعی آشپزخانه، ورود و خروج به ساختمان قابل‌کنترل باشد. همچنین پله سابق تراس طبقه اول که مخل ورود نور مورد نیاز به فضاهای داخلی بود، حذف و به‌جای آن یک دستگاه پله مدور در نزدیکی آسانسور  به سازه ساختمان الحاق شده است.

مرحله پایانی به ساماندهی حیاط و فضاهای پیرامون آن اختصاص یافت. دشواری دسترسی موتورخانه که از طریق یک دریچه و نردبان‌ از سطح حیاط صورت می‌گرفت، سبب شد فضای ورودی نیم‌طبقه حیاط گسترش یابد.

 این اقدام به افزایش نورگیری و کاهش قابل‌توجه رطوبت دفتر کار کمک شایانی کرده است. نظر به خواسته کارفرما مبنی بر تأمین دو محل پارک خودرو بدون قطع درختان، باغچه حیاط برچیده شد تا فضا به‌اندازه لازم گسترش یابد.

برای اجرای این طرح، درختان موجود به گوشه غربی حیاط منتقل شدند. در مرحله پایانی جنس نما از سیمان اشکی سفیدرنگ به آجرنما تغییر داده شد تا با این اقدام آلودگی ناشی از هوای شهر تهران روی نما مشخص نشود و مصالح جدید آرامش بیشتری به محیط ببخشد.


 به‌منظور تعدیل رنگ قرمز آجرها، از کاشی‌های فیروزه‌ای‌رنگ در قسمت‌های مختلف خانه از جمله دیوار حیاط، پوشش بازشوهای طبقه دوم و کف تراس‌ها استفاده شده است.


در پایان لازم به ذکر است نامگذاری این پروژه به «خانه الفت» به‌واسطه ایجاد رابطه صمیمی کاربران جدید و همسایگان و حتی عابران صورت پذیرفته است. قرارگیری خانه الفت میان آپارتمان‌هایی که خود روزی خانه‌های ویلایی زیبایی بوده‌اند، سبب شده تا عابران ناخودآگاه با فضای خالی میان بناهای مرتفع اطراف ارتباط بصری پیدا کنند. شاید هم قطع نکردن چنار پیر خشک‌شده مجاور ورودی خانه در این اتفاق بی‌تأثیر نبوده است.

* کارشناس معماری

مجله منزل در این شماره به سراغ خانه الفت، خانه ای در خیابان دربند تهران رفته است تا به شما نشان دهد چگونه با حفظ اصالت ایرانی نمای آن به زیبایی طراحی و بازسازی شده است. منزل، در شماره ۹۳ از معماری بازار چارسو در تهران و جذابیت های بصری آن با شما سخن خواهد گفت.

برای اولین بار در بخش "طراح ماه"، مجله منزل به سراغ معمار برجسته ایرانی "جناب آقای مهندس رضا مفاخر" رفته است و همانگونه که در شماره قبل همراه آن بودید در ادامه با بخش"معمار سرزمین من" به مناسبت روز معمار ۱ سوال را با ۱۰ معمار ایرانی مطرح کرده است، همراه با این مطلب پروژه های این معماران زبردست کشورمان را بشناسید.

در کنار بسیاری از ایده های کاربردی دکوراسیون، با خواندن این شماره می توانید با اپلیکیشین های برتر ایران و جهان در زمینه طراحی دکوراسیون داخلی آشنا شوید.

در شماره اردیبهشت، مجله  منزل، به سراغ یک بانوی ایرانی که دستی در هنر سفالینه دارد رفته و نگاهی به آثاری زیبای ایشان انداخته  است.

از آنجا که ماه اردیبهشت بهترین فرصت برای دیدار تازه کردن با شهر عشاق و گل ها، شیراز است، منزل نیز سری به این شهر زده است تا مکان های دیدنی و کمتر شناخته شده آن را به شما معرفی کند، مکان هایی که روح هر انسانی از دیدن آنها تازه می شود!  در قسمت تور های خانه گردی نیز، این بار میهمان یک خانه در شیراز هستید که بانوی هنرمند این خانه به زیبایی آن را چیدمان کرده و مجله منزل را در ایده های خود شریک نموده است.

مجله منزل را می توانید  به صورت حضوری از کیوسک های روزنامه فروشی سراسر کشور و به صورت آنلاین از وب سایت  taaghche.ir تهیه کنید.