استارت آپ ها، ابرقهرمانان قرن 21

ماهنامه پیشه و تجارت - سید هادی موسوی قوام: ره صدساله را یک شبه پیمودن؛ این اولین جمله ای است که درباره استارت آپ ها به ذهن می رسد. مدیران شرکت های موفق اینترنتی مانند گوگل، فیس بوک، لاین و... نسل جدیدی از ابرقهرمان ها را در عصر فناوری اطلاعات به وجود آورده اند که کار خود را از گاراژ یک خانه شروع کرده اند و ظرف مدت کوتاهی به ثروت های افسانه ای دست یافته اند. همین موضوع سبب شده تا تب راه اندازی شرکت های اینترنتی همه گیر شود. در بیشتر کشورها همیشه آنلاین ها دست به کار شده اند تا هرکدام به سهم خود یک تجارت اینترنتی راه بیندازند. به همین خاطر سالانه همایش ها، سمینارها و رقابت های زیادی در سطح جهان برای توفیق بهترین ایده و جذب بیشترین مشتری در جریان است.

سوال اینجاست به چه نوع کسب و کاری استارت آپ می گویند؟ تعریف دقیق موضوع به شکل گسترده ای متغیر است ولی تقریبا همگی شبیه تعریفی است که مرکز مشاغل خرد آمریکا از استارت آپ ها کرده: «استارت آپ به شرکت هایی گفته می شود که به شکلی به تکنولوژی وابسته اند و امکان بالقوه زیادی برای گسترش دارند».

با این تعریف، استارت آپ ها متفاوت از کسب و کارهای کوچک هستند؛ اگر شما یک کسب و کار به شیوه قدیمی راه بیندازید، احتمال موفقیت شما در دو سال اول بسیار زیاد خواهدبود؛ چیزی حدود 75 درصد اما اگر یک استارت آپ را پیش ببرید و همه مراحل از جمله ایده، تولید و نقشه راه درست انجام شود و حتی بتوانید سرمایه اولیه را برگردانید باز 75 درصد احتمال دارد که شکست بخورید. با این حال صدها شرکت کسب و کار اینترنتی وجود دارند که به سرعت رشد پیدا کرده اند. نکته اینجاست؛ استارت آپ ها به ندرت موفق می شوند ولی وقتی موفق می شوند، دست آوردهایشان خیره کننده است.

مثلا استارت آپ اینستاگرام با 13 کرامند ظرف فقط دو سال 30 میلیون کاربر ایجاد کرد و ارزش یک میلیارد دلاری را از فیس بوک گرفت. یا اپلیکیشن واتس آپ که 450 میلیون کاربر جذب کرده بود، به قیمت 13 میلیارد دلار فروخته شد در حالی که 50 کارمند بیشتر نداشت. ویژگی اصلی این شرکت ها و شرکت های استارت آپی همین است؛ گسترش پذیری (Scalabity). این شرکت ها ظرف مدت کوتاهی بدون هزینه زیاد به مقیاس بسیار زیادی رشد می کنند، درواقع ره صدساله را یک شبه طی می کنند.

استارت آپ ها برمی خیزند

«Uber» بزرگ ترین شرکت تاکسیرانی که حتی یک ماشین ندارد؛ «Facebook» محبوب ترین رسانه دنیا بدون آنکه محتوایی تولید کند؛ «Alibab» پرارزش ترین بازار خرده فروشی بدون حتی یک کارگاه تولیدی؛ «Airbnb» بزرگ ترین رزروکننده مسکن بدون آنکه ملکی در اختیار داشته باشد.

اتفاق بزرگی در حال رخ دادن است. آمارها هم همین را نشان می دهند. به زعم موسسه استاندارد اند پورز و دیلویت از سال 1959 تا 2015 میزان بازدهی نیروی کار در شرکت های تکنولوژی و ارتباطات مخابراتی به طور متوسط تا بیش از 800 درصد افزایش داسته اشت. بازدهی نیروی انسانی معمولا به معنی رشد اقتصادی نیز هست. همین آمار نشان می دهد در 50 سال اخیر شرکت های سهامی (Blue chip) چون داوجونز که بزرگ ترین سهام داران عصر صنعتی به شمار می آمدند به مرور به شکل معناداری ارزش و بیشتر توان بالقوه شان را برای رشد از دست می دهند.

به تعبیر استارت آپی، محقق و استاد دانشگاه و توسعه دهنده روش های جدید گسترش مشتری در فضای مجازی «به نظر می رسد بشر به نقطه میانه (یا شاید هم گذار) عصر صنعتی و عصر فناوری رسیده است.» شرکت های عصر فناوری به مرور بزرگ تر، ثروتمندتر و قوی تر از شرکت های دوران صنعتی می شوند. سیلیکون ولی قبله شرکت های استارت آپی و خانه کمپانی های موفقی چون گوگل، اپل و فیس بوک نماد این تغییر است. فقط همین سه شرکت به تنهایی هزار و پانصد میلیارد دلار ارزش دارند و در سراسر جهان 165 هزار کارمند به استخدام درآورده اند.

14 تا 19 هزار شرکت استارت آپ در سیلیکون ولی وجود دارد که تا 2.2 میلیون نفر از زبده ترین منهدسان و کارشناسان فناوری را در اختیار دارند. هر مهندس فناوری های برتر در سیلیکون ولی حداقل 5 شغل در آن حوزه در سراسر جهان ایجاد می کند. فیس بوک به تنهایی 4 میلیون شغل از توسعه دهندگان اپلیکیشن و تبلیغات در جهان به وجود آورده است.

ارزش اکوسیستم سیلیکون ولی تقریبا برابر با ارزش همه اکوسیستم های فناوری دنیا است. سیلیکون ولی همچنان انگیزه و محرک اصلی دنیای فناوری است. جاذبه این غول فناوری جهان سبب شده مهندسان و نخبگان دنیای اطلاعات هرساله به دنبال راهی برای ورود به این منطقه باشند.

بیش از 50 درصد موسسان استارت آپ در سیلیکون ولی، خارجی هستند و 70 درصد کارشناسان از خارج از ایالات متحده آمریکا به آنجا رفته اند. تنها در سال گذشته میلادی 85 هزار نیروی متخصص خارجی از طرف دولت آمریکا مجوز اقامت در سیلیکون ولی را گرفتند. تقاضای 233 هزار نفر نیز رد شد.

در سایر نقاط جهان هم رشد استارت آپ ها روند صعودی دارد. به گزارش سایت کامپس (compass.co) مرجع گزارش های آماری پیشه های اینترنتی، بعد از اکوسیستم سیلیکون ولی نیویورک بزرگ ترین تجارت استارت آپی را در اختیار دارد. رده های سوم و چهارم نیز در اختیار ایالات متحده و شهرهای لس آنجلس و بوستون است.

 چین نیز رده پنجم را در اختیار دارد. اکو سیستم اروپا گرچه در گزارش سال 2014 اکونومیست، از قافله عقب بود و هیچ شرکت بزرگی در لیست 10 شرکت برتر اینترنتی نداشت، سال 2015 را طوفانی به پایان رساند و با احتساب استارت آپ های خاورمیانه رشد 384 درصدی را تجربه کرد. بعد از اروپا، آمریکای لاتین بیشترین رشد را در سال 2015 داشته است. اکوسیستم آمریکای جنوبی و لاتین به مرکز سائوپولو 209 درصد رشد نسبت به سال گذشته نشان می دهد.

آخرین گزارش مربوط به ارزش استارت آپ های بزرگ دنیا را مجله فوربس در می 2014 منتشر کرد. دراین گزارش 3 غول استارت آپی آمریکا گوگل، آمازون و فیس بوک به ترتیب بزرگ ترین کمپانی های کسب و کار اینترنتی دنیا هستند. گردش مالی گوگل در صدر این فهرست 410 میلیارد دلار برآورد می شود. ارزش «علی بابا»ی چین، چهارمین استارت آپ بزرگ دنیا- که یک بازار خرده فروشی اینترنتی است- در این گزارش حدود 200 میلیارد دلار ارزیابی شده است.

از 50 کشور که در این گزارش موردمطالعه قرار گرفته اند 30 کشور شرکت هایی با حداقل یک میلیارد دلار ارزش داشته اند. در این بررسی آماری استارت آپ ها با موضوع ارتباطات گران ترین شرکت های اینترنتی هستند، میانگین ارزش این کمپانی ها در سراسر جهان طبق این گزارش حدود 20 میلیارد دلار است. با این حال بازارهای اینترنتی و موتورهای جست وجو با ضریب نفوذ 23 و 19 درصد محبوب ترین استارت آپ های میان کاربران اینترنت اند.

استارت آپ های ایرانی؛ سوم خاورمیانه، امیدوار به رفع تحریم

دست اندرکاران کسب و کار اینترنتی در ایران نمی توانند تاریخ دقیقی برای شروع این شیوه از کسب و کار در فضای مجازی کشور ارائه کنند. با این حال بیشتر آنها بر این مساله که سن استارت آپ ها در ایران کمتر از 10 سال است، اتفاق نظر دارند.

دیجی کالا بزرگ ترین استارت آپ ایرانی یکی از قدیمی ترین شرکت های تجارت الکترونیک ایران است. برادران محمدی دیجی کالا را سال 1385 پایه گذاری کردند و به گفته خودشان این شرکت هم اکنون 85 درصد بازار خرده فروشی الکترونیک ایران را در دست دارد. سال 2014 این شرکت به انتخاب مجله فوربس با سرمایه معادل 150 میلیون دلار بزرگ ترین استارت آپ ایرانی شناخته شد. ارزش کنونی این شرکت به نقل از سایت بی بی سی، نزدیک به 500 میلیون دلار است. ششمین سایت پربازدید ایران روزانه 850 هزار بار کلیک می خورد و برای 1200 نفر مستقیم و غیرمستقیم شغل ایجاد کرده است.

در لیست فوربس، آپارات با 30 میلیون دلار و کافه بازار با 20 میلیون دلار دارایی، رده های دوم و سوم پرارزش ترین استارت آپ های ایرانی را تشکیل می دهند. البته این آماری است که اوایل سال 2014 منتشر شد و تا زمان تنظیم این گزارش هیچ آمار رسمی مبنی بر تایید یا تکذیب این ارقام منتشر نشده است. همین مساله باعث بحث های زیادی درباره واقعی یا غیرواقعی بودن این اعداد در میان صاحب نظران حوزه آنلاین شده است؛ عده ای ارزش این شرکت ها را بیشتر از چیزی می دانند که نمودار فوربس نشان می داد و برخی معتقدند ارزش واقعی شرکت های مذکور کمتر از این مقدار است.

در حال حاضر آپارات برترین سرویس اشتراک گذاری محتوای ویدئویی در داخل ایران است. این سایت در میان 10 سایت پربازدید ایران قرار دارد. این استارت آپ همراه با وبگاه های کلوب و میهن بلاگ، توسط شرکت فناوران ایده پرداز صبا (صبا ایده) راه اندازی شد و از فروردین 1390 کار خود را به صورت رسمی آغاز کرد.

در رده سوم، بازار جدیدترین و پرشتاب ترین استارت آپ ایرانی سال 1393 کار خود را شروع کرد و هم اکنون 17 میلیون کاربر فعال دارد. تمرکز بازار بر استفاده کنندگان تلفن هوشمند باعث شد تا رشد سریع اینترنت موبایل و تلفن های هوشمند در میان مخاطبان به جهش خیره کننده این شرکت بینجامد.

در لیست 2015 کامپس، ایران در میان 20 شهر برتر کسب و کار اینترنتی جایی ندارد. ولی این آمار تهران را در میان شهرهای آینده تجارت الکترونیک قرار داده است. در نمودار کامپس، اکوسیستم تهران در رده سیزدهم شهرهای در حال رشد در منطقه خاورمیانه و اروپا محسوب می شود و در خاورمیانه تنها دو شهر تل آویو و اورشلیم و از ترکیه شهر استانبول بالاتر از ایران ایستاده اند. نکته جالب اینجاست که هیچ اکوسیستمی از کشورهای حاشیه خلیج فارس و آفریقا در این لیست وجود ندارد.

استارت آپ های نوپای ایرانی هم موفق نشان می دهند. مسابقات جهانی استارت آپ استانبول که از طرف شتاب دهنده Etohum در کشور ترکیه برگزار شد، سال گذشته میزبان استارت آپ های مختلفی از سراسر دنیا بود. این رویداد در یک بازه سه روزه، فرآیند انتخاب استارت آپ های برگزیده را از بین حدود 100 تیم، به کمک داوران بین المللی انجام داد و در نهایت 15 استارت آپ نهایی در روز فینال، به ارائه نهایی محصول خود مقابل داوران، سرمایه گذاران و شرکت کنندگان پرداختند تا از بین آنها، سه منتخب برگزیده شود. تسلکو، استارت آپ نوظهور ایران، در این مسابقه از میان 100 تیم رده سوم را کسب کرد. این اولین شرکت ایران در مسابقات جهانی بود.

افسانه سیلیکون ولی هر روز بیشتر بر ایران سایه می اندازد. راه انداختن استارت آپ پرریسک است و در ایران و در بحبوحه تحریم ها، دشوارتر هم بود. با این حال آمار نشان می دهد کارآفرینان ایرانی نه تنها عقب نیافتاده اند بلکه از همتایان خود در منطقه جلوتر هستند.

سامانه مدیریت توسعه ملی اینترنت ضریب نفوذ اینترنت ایران را در سال 1394، 82 درصد اعلام کرد. یعنی 82 رصد از ایرانیان به شیوه ای از اینترنت استفاده می کنند. این ضریب در استان هایی چون تهران، قم و مازندران از 100 درصد هم بیشتر است. فقط در تهران بیش از 14 میلیون کاربر اینترنت وجود دارد. نزدیک به 40 درصد از این کاربران از تلفن هوشمند برای اتصال به اینترنت استفاده می کنند. همه این ها دست به دست هم داده تا ایران بازار جذابی برای کسانی باشد که می خواهند در حوزه کسب و کار اینترنتی خود را به چالش بکشند. استارت آپ ها، با تجربه  موفق جهانی شیوه آزموده شده ای برای موفقیت کارآفرینان آنلاین است؛ گرچه هنوز ناشناخته باقی مانده باشند.