سبد بافی یا همان مروار بافی

 

 

مرواربافی یکی از رشته های صنایع دستی است که طی چند سال اخیر در استان گیلان رواج یافته است. مروار یک نوع چوب ترکه ای اسـت که از اطراف تهران ، کرج ، سولقان ، بهارِ همدان ، ملایر و مراغه تهیـه می شود .
البته تهیـه آن درمنـاطق دیگر نیز امکان پذیر بوده و حتـی در مناطـق جنـوبی کشور ( از جمله خوزستان ) نیز احتمالاً تولید آن رواج دارد . مرواربافان پس از تهیه ترکه از مناطق فوق آن را انبار نموده و به تدریج پس از گرفتن زوائد آن ، ترکه ها را از طول به سه یا چهار قسمت تقسیم نموده و آنها را در پاتیل های مخصوصی با آب می جوشانند و لایه رویی آن را می گیرند و پس از خشک شدن جهت بافتن از آنها استفاده می کنند .
مروار دارای ویژگیهای خاص خود می باشد . رنگ آن زرد است و وقتی روغن جلا می خورد به رنگ طلایی در می آید . لازم به توضیح است که نوع نامرغوب آن بیشتر به رنگ سیاه و سبز می باشد . پس از بافتن مروار باید آنرا نزدیک به 48 ساعت در معرض آفتاب بگذارند و این کار بدین جهت انجام می گیرد که بر اثر تابش نور آفتاب به ترکه های مروار ، رنگ آنها روشن تر شده و به رنگ طلایی در می آید .

 

محصولاتی که مرواربافان تولید می کنند

سبـد گردکوچک و بزرگ ـ سبد بیضی کوچک و بزرگ ـ سبد قایقی کوچک و بزرگ ـ کاسه در اندازه های مختلف ـ سبد کشکولی ـ سبد جای میوه ـ سبد پنجره ای ـ ساک پیک نیک ـ سبد دو طبقه سبد سه طبقه ـ جای لباس ـ جای بچه ـ جای روزنامه ـ انواع لوستر ـ انواع شکلات خوری ـ جای سوزن ونخ ـ جای تخم مرغی ـ میز و صندلی و مبل و محصولات متنوع دیگر . در مرواربافی علاوه بر ترکه های مروار ، از مواد دیگری مانند تخته سه لائی ، انواع میخ ، روغن جلا و مفتول های سیمی نیز استفاده می شود و ابزارآلات تولید مروار عبارتست از اره ، رنده ، چکش ، انبردست ، گازانبر و قیچی باغبانی .
مرکز اصـلی فعالیـت دست اندرکان این صنعت اطراف آستانه اشرفیه و مخصوصاً قریه ْ کـورکـا ْ ، می باشد و به طور پراکنده در مناطق دیگر استان گیلان از جمله اطراف بندرکیاشهر و در صیقلان بازار جمعه نیز دیده می شود .
شیوه کار مرواربافان شبیه بافت شعاعی بامبو است ، به این طریق که بافندگان ابتدا ترکه های درخت را که ماده اولیه مورد مصرفشان است انتخاب و آن تعداد از ترکه هایی را که قابلیت تقسیم شدن به دو ، سه یا چهار قسمت را دارند ، برش طولی داده و سپس از نظر اندازه به طول های مورد نیاز درآورده و در آب می خیسانند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شود .
در مرحله بافت ، تعداد چهار عدد از ترکه ها در کنار یکدیگر قرار گرفته و تعداد چهار یا پنج ترکه دیگر بصورت متقاطع روی آنها قرار می گیرد تا تشکیل یک ستاره هشت پر را بدهد آنگاه به وسیله ترکه های باریکتری مهار شده و بافنده با ترکه های نازک عمل بافت را به شیوه یکی از زیر ، یکی از رو آغاز نموده و ترکه ها را به طور یکی در میان از لابلای ترکه هایی که قبلاً بطور متقاطع روی یکدیگر قرار گرفته عبور می دهد و اینکار را تا تکمیل قسمت کف شیئی که تولید آن مورد نظر است تعقیب می کند .
بعد از پایان کار بافت قسمت کف ، در محلی که قرار است از آنجا به لبه کار بافته شود عموماً صنعتگران به بافت حالت مارپیچی داده و کار را به شیوه قبلی ادامه می دهند و انتهای کار را نیز بصورت مارپیچ درآورده و سرتکه ها را به داخل قسمت مارپیچ خم می کنند .

ویدیو مرتبط :
سبد بافی

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

هنر شعر بافی در یزد

 

 

 

صنعت نساجی یكی از هنر صنعتهای اصیل ایرانی است اما شاید نامدارترین شهر در زمینه صنعت نساجی در ایران شهر یزد باشد. چرا كه از گذشته‌های دور ترمه‌ها و پارچه‌های فاخر و دستمالهای زیبای این شهر از جاده ابریشم به تمام جهان فرستاده می‌شده. جایگاه این بافته‌های زیبا در یاد و خاطره نوستالژیك ما و شاید تمام ایران غیر قابل انكار است.

اما نساجی سنتی یزد را به صورت عامیانه در یزد شعربافی می‌گوید اما شعربافی چیست؟
به مجموع مشاغل نساجی سنتی یزد از قبیل دارایی بافی ـ احرامی‌بافی ـ‌ ترمه بافی بافت دستمالهای سنتی و شال و غیره را كه به وسیله دستگاه سنتی بافندگی بافته می‌شود در یزد شعربافی اطلاق می‌شود.

اگر ما امروز شهر یزد را به خاطر خانه‌های گلی و بادگیرهای زیبایش می‌شناسیم قطعاً در گذشته این شهر را به خاطر پارچه‌های زیبا و فاخرش می‌شناختند. شهری كه از شرق تا غرب همه آوازه این را داشتند از هند گرفته تا شمالی‌ترین شهرهای دریای كاسپین از ترمه‌هایی بسیار زیبایی كه برای مردم كشمیربافته می‌شده تا كارخانه‌هایی نساجی كه در شمال ایران ساخته شدند همه وامدار هنر صنعتگران یزدیند.
اما چه تعداد كارگاه صنعتگر پارچه باف یا شعرباف در یزد وجود داشته اند كه دامنه هنر خود را از شرق تا غرب جهان پراكنده كرده اند؟

شعر بافی سنتی که با دستگاه سنتی پارچه بافی صورت می‌گیرد هم اکنون در یزد منسوخ شده و اکثر صنعتگران با ماشین صنعتی مشغول کار می‌باشند.
بر طبق كتیبه و سنگ نوشته قدیمی ‌موجود در دهلیز درب اهلی مسجدجامع در گذشته شغل اكثر مردم یزد یا شعربافی بوده است و یا مشاغلی در رابطه با آن مثل نخ ریسی و رنگرزی و تهیه ابریشم و غیره. در مورد انواع پارچه‌های تولیدی توسط این شعربافان اطلاعات ما بسیار كم است و احتمالاً در گذشته تعداد زیادی از انواع تولیدات شعربافی وجود داشته است كه هم اكنون فراموش شده و غبار روزگار نام و یاد آنها را از اذهان زدوده است.
اما از انواع تولیدات شعربافی كه هم اكنون موجود است می‌توان موارد زیر را نام برد.

 

1- زری بافی:
زری، نفیس ترین و افسانه ای ترین دست بافته منسوخ شده ایرانی است كه در روزگار رونق و رواج خود شهرتی عالم گیر داشته و هم اكنون نمونه‌هایی از آن زینت بخش موزه‌ها و سایر مراكز هنری ایران و دیگر كشورهای جهان است. دارای سابقه ای طولانی از لحاظ بافت و تولید می‌باشد. هر چند كه در تاریخ نساجی ایران زمان پیدایش زری ناپیداست، ولی به طور اجمال از تاریخ و كتب قدیمه چنین استنباط می‌شود كه نخست در زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده‌ها و پارچه‌های زری رواج داشته وبرای تزئین كاخهای سلاطین و كلیساهای جهان به كار می‌رفته است. ضمن آنكه «هرودوت» و «اوستا» چیزی شبیه به زری را وصف كرده اند.
مركز عمده زری بافی ایران در گذشته یزد بوده است و از این شهر به دیگر نقاط جهان صادر می‌شده است.
این رشته هم اکنون در یزد منسوخ شده ودر حال حاضر کسی بدین رشته مشغول نمی‌باشد.

 

2- پرده بافی:
طبق انجام تحقیقات در استان یزد و بررسی كارگاههای سنتی در استان در حال حاضر متأسفانه كارگاه پرده بافی فعالی در سطح استان وجود ندارد و لیكن تا چند سال پیش بافت پارچه پرده ای انجام می‌گرفته است.
بافت پارچه پرده ای منحصراً در شهرستان یزد معمول و بافندگان اكثر مرد بوده اند. دستگاه بافندگی فرآورده مذكور چهاوردی بوده است.
این رشته هم اکنون در یزد منسوخ شده وهیچ صنعتگری در این رشته مشغول فعالیت نمی‌باشد.

 

3- رولحاف بافی:
رویه‌ی لحاف كلاً به وسیله دستگاه چهار وردی بافته می‌شود ولی طی سالهای اخیر استفاده از نوعی دستگاه هفت وردی كه قادر به تهیه پارچه‌هایی با عرض 5/3 متر نیز می‌باشد در بین بافندگان رواج یافته و به وسیله آن منسوجاتی تولید می‌كنند كه در نوع خود منحصر به فرد است. از جمله افرادی که هم اکنون به این رشته مشغولند تنها باید از استاد محمد علی زنجیریان جمال آبادی نام برد.

 

4- شمدبافی:
شمد نوعی پارچه ابریشمی‌ یا پنبه ای است كه معمولاً به عنوان روانداز در فصل تابستان استفاده می‌شود.
این رشته در لیست رشته‌های صنایع دستی ثبت نشده است و هم اکنون تنها به صورت بافت ماشینی در یزد به آن پرداخته می‌شود.

 

5- چادر شب بافی:
چادر شب بافی یا كاربافی نوعی صنعت خانگی است كه بیشتر در شهرستان یزد، اردكان و بخش زارچ تهیه می‌گردد مردان و زنان در كنار كشاورزی به بافت چادر شب مشغول و بیشتر در ابعاد 200*200 سانتیمتر با طرح چهارخانه یا پیچازی تهیه می‌شود و با رنگهای مركب از نیلی، قرمز، زرد، سبز و مشكی آمیخته شده اكثراً به مصرف رختخواب پیچی می‌رسد. هم اکنون این رشته در یزد تنها به بافت ماشینی می‌باشد.

 

6- بافت دستمال:
كه سه نوع دستمال می‌باشد:
الف ) دستمال عشایری
ب) دستمال ابریشمی
ج) دستمال مرسریزه
تنها صنعتگر شناخته شده سنتی این رشته در حال حاضر سر کار خانم فاطمه جان کریم فخری می‌باشد این رشته جزء لیست رشته‌های ثبت شده صنایع دستی نمی‌باشد.

مركز عمده زری بافی ایران در گذشته یزد بوده است و از این شهر به دیگر نقاط جهان صادر می‌شده است
این رشته هم اکنون در یزد منسوخ شده ودر حال حاضر کسی بدین رشته مشغول نمی‌باشد

 

 

7- قناویز:
نوعی پارچه كه در سالهای گذشته در یزد بافته می‌شده است قناویز نام دارد كه متأسفانه در حال حاضر بافت آن دیگر انجام نمی‌شود.

 

8- احرامی‌بافی:
بافت پارچه ای به نام «احرامی‌» با تار و پور پنبه ای معمولاً در اندازه‌های 70*100 سانتیمتر و دیگری 90*120 سانتیمتر تهیه می‌شود با عرض 70 سانتیمتر دارای 22 چله و با عرض 90 سانتیمتر دارای 28 چله است یك نفر بافنده می‌تواند روزانه 4 عدد احرامی‌به ابعاد 70*100 سانتیمتر ببافد. این نوع پارچه‌ها بیشتر مورد مصرف حجاج قرار می‌گیرد. هم اکنون تنها خانواده خانم فاطمه دهقان نبادکی در یزد بدین رشته مشغول می‌باشد.

 

 

9- ترمه بافی:
پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق می‌شود كه از دو سری نخ تار و پود كه با دست بافته شده باشد، به نحوی كه پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراكم پودی آن زیاد باشد جنس آن از كرك و پشم یا ابریشم با طرحهای اصیل و سنتی ایران است. نخستین مرحله بافت ترمه تهیه كردن مواد اولیه آن است. معمولاً ترمه از پشم و ابریشم می‌بافند اما پشم سفید رایج ترین پشمی ‌است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا می‌توان آنرا با هر رنگی كه دلخواه است رنگ آمیزی نمود پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد كه گوسفندان ایران دارای پشم‌های نرم و محكم خوبی بوده و تا حدو زیادی براق و سفید است و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها ـ شكم ـ پشت گردن و سر و ساق پا قرار دارد و معمولاً این پشم‌ها برای بافت ترمه استفاده می‌گردد. نحوه آماده كردن ـ ریسیدن و رنگرزی كردن و بافت پشم در قرن 16 میلادی در ایران پیشرفت زیادی كرد. دوره شاه عباس صفوی را می‌توان دوران اوج و شكوفایی صنعت ترمه بافی عنوان كرد.
به مجموع مشاغل نساجی سنتی یزد از قبیل دارایی بافی ـ احرامی‌بافی ـ‌ ترمه بافی بافت دستمالهای سنتی و شال و غیره را كه به وسیله دستگاه سنتی بافندگی بافته می‌شود در یزد شعربافی اطلاق می‌شود

انواع ترمه:
1- ترمه چهرقدی 2- ترمه شال راه راه 3- ترمه اتابكی 4- ترمه شال بندی 5- ترمه شال محرمات 6- ترمه كشمیری 7- ترمه زمردی 8- ترمه امیری 9- ترمه یزدی.
نكته آنكه ترمه كشمیری نوع ترمه با نقش بته جقه است كه در یزد تولید شده و احتمالاً به خاطر بازار فروش مناسب در كشمیر هند به ترمه كشمیری معروف است، در كتاب ترمه‌های ایران و هند چاپ فرهنگستان هنر تهران چندین نمونه از ترمه كشمیری تولید خاندان رضایی یزدی كه در یزد تولید شده چاپ شده است.
از جمله افرادی که در یزد بدین رشته مبادرت می‌ورزند باید از خانواده‌های رضایی، و حسینی، هاشمی‌، سالاری نام برد و بقیه کارگاههای موجود به صورت نیمه صنعتی فعالیت می‌کنند.

 

10- دندانی بافی:
دندانی یا گل خورد به جامه زرتشتیان یزد نیز شهرت دارد و در حال حاضر به این بافت اصیل كمتر توجه شده و دارای شیوه بافتی ظاهراً ساده اما پر زحمت می‌باشد و برای تولید آن ابتدا گروههایی كوچك در پارچه زده می‌شود و به همین جهت نقش اساسی و اصلی آن به صورت كلی ساده است، معمولاً در اطراف آن یك رشته گل‌های هفت رنگ نیز تولید می‌گردد كه دارای 4 ترنج 4 گوش به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه در وسط و در میان ترنج نقوش مدور با شیوه دندانی و به رنگ سفید آجری بافته می‌شود و سرانجام در نوار قرمز و سیاه با حاشیه گلهای دندانی به صورت دایره‌هایی با خطوط حاشیه دار، تركیب ساده ولی دلنشین را تكمیل می‌كند.
این رشته در یزد منسوخ شده است.

 

11- دارایی بافی:
پارچه‌های دارایی كه در سالهای گذشته در یزد تولید می‌گردید تماماً از ابریشم طبیعی بوده و از رنگهای سنتی و گیاهی نیز استفاده می‌شده ولی در حال حاضر از نخ ویسكوز برای تار و از ابریشم مصنوعی یا ویسكوز برای پود استفاده می‌گردید.
با نوع و شیوه بافت دارایی انواع پارچه جهت مصارف مختلفی همچون:‌ رولحافی، بقچه سوزنی و رومیزی تولید می‌گردد. با استمرار این شیوه از سالها پیش و با پیاده نمودن طرحها و نقشه‌های بیشماری و با پیاده نمودن از ساده‌ترین تا پیچیده ترین و همچنین نقشهای هندسی این «هنر ـ صنعت» از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و هنوز هم از آن نام و نشانی به جاست. پارچه‌های دارایی را هیچگاه مانند هم نمی‌توان یافت و هر كدام نرمی ‌و مواجی ویژه و مخصوص به خود را دارد كه آن را از انواع دیگر بافتهای رنگین و كلاقه ای (باتیك) متمایز می‌سازد. از جمله افرادی که هم اکنون در یزد به این رشته مشغول می‌باشند باید از غضنفر ملک ثابت، رمضان رضایی، شریف ترک، قدیر زاده، مهر نیا نام برد.
در آخر جا دارد كه با ذكر این مطلب گزارش را به پایان ببریم كه شعربافی یكی از هنر ـ صنعت‌های كهن میهمانان است و جا دارد تحقیقی كامل و جامع در مورد آن صورت گیرد.