رمضانی‌خوانی رسم کهن خراسان جنوبی در رمضان

یکی از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند، خواندن "رمضانی" است.

 

یک باردیگر رمضان آمد،رمضان ماه توجه خاصه پروردگاربر عالمیان؛ یک سال دیگر به تو اجازه داده شد تا درمیهمانی الهی با طاعت خود خودنمایی کنی و سر سفره پروردگارت بنشینی و از برکات آسمانی آن بهره‌مند شوی.

ماه رمضان در خراسان جنوبی همراه با آیین بومی و محلی خاصی است که البته درحال حاضر در مراکز شهرنشین رونق خود را از دست داده است.

 

از گذشته‌های نه چندان دور مردم بیرجند و روستاهای این شهرستان از فردای شبی که هلال ماه رمضان رؤیت می‌شود با مراسم و آیین‌هایی روزه‌داری را آغاز می‌کنند.
با آغاز نخستین روز رمضان در وضع زندگی مردم تغییراتی حاصل می‌شود چراکه مردم بیشتر از هر کاری به عبادت پرداخته و مساجد رونق مضاعف می‌یابند.

 

در گویش بیرجندی کلمه رمضان «رمزا» تلفظ شده و 11 ماه دیگر سال "سالگان" گفته می‌شود و با این نامگذاری "رمضان" را از ماه‌های دیگر ممتاز می‌کنند.

 

مراسم رمضان‌خوانی نوعی خبررسانی برای ماه رمضان است.

 
شوخوانی آوایی برای تدارک سحری در خراسان جنوبی است
مناجات و شب خوانی "شوخانی" از نخستین شب رمضان آغاز می‌شود، بدین‌سان که هر شب برخی مردان خوش صدا پس از نیمه شب 3 نوبت بر بالای بام خانه رفته و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می پردازند که با این عمل، مردم با شنیدن صدای آنان از خواب بیدار شده و تدارک سحری را می بینند.
این آیین هنوز در روستاهای بیرجند رواج دارد.

 

افطاری دادن نمود بارز صله رحم در رمضان است
مجالس پررونق افطاری به‌ویژه دعوت افراد مسکین، فامیل و همسایگان دور و نزدیک از نمودهای بارز احیای سنت زیبای "صله رحم" در ماه مبارک رمضان در این شهرستان است.
در این ماه زنان و دختران خانواده نیز برای پختن شیرینی‌های محلی و آماده کردن مواد غذایی ماه رمضان به منزل یکدیگر می‌روند.

 

جمع‌آوری خیرات و کمک های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه‌های ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف بیرجند است.

 

یکی دیگر از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند، خواندن "رمضانی" است.

این مراسم به این گونه است که در شب‌های رمضان پس از نماز و افطار، جمعی از پسران و نوجوانان در دسته‌های چهار تا شش نفری به راه افتاده و به درخانه‌های همسایه به‌ویژه سرشناسان و توانگران می روند و به قصد گرفتن انعام برنامه ویژه‌ای اجرا می‌کنند.

 

آنان با خواندن اشعاری معروف به "رمضانی" با لهجه بیرجندی از صاحب خانه طلب انعام می‌کنند.
رمضانی خوانی با یک مقدمه دعایی که توسط استاد خوانده می شود، آغاز شده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می‌کند.
خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) و رباعی‌هایی در مرثیه ائمه اطهار(ع) از دیگر اشعار خوانده شده در مراسم "رمضانی خوانی" است.

گروه مزبور با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحب‌خانه برای خواندن رمضانی به خانه بعدی مراجعه می‌کنند.

مراسم رمضان‌خوانی در بیرجند و برخی روستاهای استان از جمله سیوجان انجام می‌شود.

 

مراسم رمضان‌خوانی نوعی خبررسانی برای ماه رمضان است و این مراسم به عنوان آداب و رسوم و برای جمع‌آوری نذورات مردم و همچنین ایجاد شور و نشاط از زمان‌های قدیم در استان مرسوم بوده است.

 

 
افطار بر سر مزار درگذشتگان از دیگر رسوم مردم خراسان جنوبی است

سر زدن به مزار رحلت کنندگان از دنیای فانی به جهان باقی در روزهای پنجشنبه هر هفته، در این ماه از رونق فزون‌تری برخوردار می شود و برخی نیز با حضور سر قبر عزیزان از دست رفته خود روزه را افطار می‌کنند.

 

آداب "بیست و هفتمو" نوعی شادی برای کشته شدن ابن ملجم در رمضان است

مراسم ملاقه‌زنی یا کفچلزی از جمله دیگر مراسمات است که ویژه بانوان بوده و به روایتی نوعی شادی به خاطر کشته شدن ابن ملجم مرادی در روز 27 ماه مبارک رمضان است.

 

در این مراسم خانم‌ها صورت خود را می‌پوشانند و سپس با یک ملاقه به در حیاط مردم می‌زنند و می‌گویند "بیست و هفتمو هستم" آن‌ها همچنین به همراه خود یک سینی، شانه، سرمه‌دان و آینه نیز داشتند، وقتی صاحب خانه بیرون می‌آمد به بی بی هفتمو مقداری پول می‌داد و او با این پول برای خود پارچه می‌خرید و این پارچه تا قبل از 27 رمضان باید دوخته و به تن می‌شد چراکه این اقدام در حقیقت نوعی شادی به همراه داشت.

 

آداب و رسوم فراوانی در جای جای میهن عزیزمان ایران در استقبال از ماه مبارک رمضان وجود دارد که چندی از آن در منطقه خراسان جنوبی از سال‌هاست که رواج دارد، رسومی که شاید امروزه رونق آن زمان‌های قدیم را نداشته اما هنوز پا برجاست.
منبع:tasnimnews.com

ویدیو مرتبط :
شعر خوانی سیدحمیدرضا برقعی-حوزه هنری خراسان جنوبی

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

آشنایی با خوسف ، یکی کهن ترین شهرهای خراسان جنوبی

خوسف در 36 کیلومتری غرب بیرجند مرکز خراسان جنوبی قرار دارد. جایی در حاشیه کویر که با دارا بودن بافت قدیمی، آثار تاریخی دیدنی و شرایط اقیلمی مناسب برای رویش گل نرگس به دیار گل های نرگس معروف است.

 

 پیشینه تاریخی خوسف به پیش از اسلام می رسد و یکی از کهن ترین شهرهای خراسان جنوبی محسوب شده که در منابع تاریخی از آن با نامهای خسف، خسب، خوسف یاد شده است.

وجود بافت قدیمی با آثار تاریخی از ویژگی های شاخص این شهر محسوب می شود. این بافت به لحاظ موقعیت طبیعی و واقع شدن بر روی هسته مقاوم از زمین لرزه در امان مانده لذا یکی از سالمترین بافتهای تاریخی در منطقه به شمار می رود.

حمدالله مستوفی نخستین کسی است که در سال 740 هجری در کتاب نزهه القلوب نام کنونی خوسف را آورده است و درباره آن چنین می گوید: خوسف شهر کوچکی است و چند موضع توابع دارد و آب آن از رودخانه باشد و دیها را آب از کاریز باشد و در آنجا همه نوع انتفاعی حاصل آید.

بافت قدیمی خوسف نیز که در طول حیات چند صد ساله خود فراز و نشیب های زیادی را طی کرده از این امر مستثنی نبوده و در جریان شکل گیری و رشد خود بسیار از این عوامل متاثر شده است.

بافت قدیم خوسف با مساحتی در حدود 20 هکتار تعداد زیادی بناهای باارزش تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده است. مساجد، آب انبارها، مدرسه، قلعه، خانه های علوی و مالکی و آرامگاه ابن حسام از جمله این بناهای ارزشمند هستند.
 
چرا خوسف؟
در لغت نامه دهخدا نام خوسف (خوس اف و یا خودس اف) ریشه در زبان گرجی دارد. اینکه خوسف چه زمانی به این نام نامیده شد واقعا معلوم نیست ولی اساساً این منطقه را گرجی ها و قبل از ظهور اسلام بنیاد نهادند. و بیشتر از آنچه امروز مورد توجه قرار گرفته از نظر اقتصادی و تجاری مورد توجه تجار و بازرگانان قرار داشت و از خوسف به عنوان یک کاروان سرای تجاری نام برده می شد.

 

 آرامگاه ابن حسام خوسفی
آرامگاه ابن حسام خوسفی شاعر برجسته دوره صفوی با فرم هشت ضلعی با گنبدی شبیه کلاه فرنگی که در اصل نورگیر مقبره محسوب می گردد احداث شده است.

فضای ورودی آرامگاه دارای پله است که در نمای جنوبی ساختمان قرار گرفته و به لحاظ فرم مانند پیش طاقی بوده که سقف آن دارای فرم قوسی شکل به صورت سه بخشی کند است.

در نمای خارجی مقبره در سه طرف نورگیر یا پنجره کارگذاشته شده که نور فضای داخلی را تامین می کنند و همچنین علاوه بر پنجره ها طاق نماهایی در نمای خارجی ساختمان موجود است که فرم کلی بنا از این طاق نماها نشأت می گیرد.
 
تاریخ در روستا
بافت تاریخی روستای خور مربوط به دوره صفوی نیز متاثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود است. خانه های گلی، پوشش گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اطاق های دور تا دور حیاط، هشتی ها و دهلیزها، دیوارهای قطور، حوض و باغچه وسط حیاط به صورت هماهنگ و یکنواخت از ویژگیهای معماری خانه های روستای خور هستند که مطابق با اقلیم منطقه بوجود آمده است. تراکم خانه ها و کوچه های پرپیچ و خم و همچنین بادگیرها از شاخصهای عمده روستای خور است.

در بافت خور بناهایی همچون قلعه، آب انبار، مسجد، حسینیه، حمام و خانه های قدیمی وجود دارد که اکثرا متعلق به دوره صفوی است.

  

 مسجد جامع خوسف
مسجدجامع خوسف نیز مربوط به دوره قاجار دارای سردر ورودی بلند با طاق جناغی و تزئینات رسمی بندی، صحن، شبستان زمستانی به نامهای ملاعلی اکبر و حاج عبدالخالق، یک شبستان تابستانی و شبستان های مهتابی و خلیلان است.

ورودی بنا و شبستان های مهتابی و خلیلان در دوره های معاصر بازسازی شده اند و در جریان مرمت شبستان مسجد به بقایا و آثاری مربوط به دو دوره مختلف برخورد شد.

در مورد زمان ساخت این بنا در بین اهالی مشهور است که از مساجد مربوط به زمان حیات مبارک امام حسن مجتبی(ع) است ولی در این مسجد شواهدی برای تأیید این ادعا وجود ندارد. بنای موجود در دوره قاجار به فراخور نیاز مرمت و گسترش یافته ولی بر اساس گمانه زنیها زمان بنای اولیه مسجد مربوط به دوره های قبل از آن است.

 مدرسه ابن حسام
این بنا از عناصر معماری ایران از قبیل سردر ورودی، دالان حیاط و اتاق ها… حیاط تشکیل شده است ورودی بنا با طاق کلیل است. نمای حاشیه خیابان مدرسه قاب بندی آجری و قاب های آجری اطراف پنجره ‌ها می‌‌باشد نمای داخل حیاط نیز دارای قابها‌ی آجر‌ی تاریخ ساخت این بنا بر اساس لوح موجود در سردر بنا 1260 هـ.ق است. این بنا به دستور ملا علی اکبر خوسفی و با هزینه فردی به نام آقا محمد خان بنا شده است. این بنا در دوران پهلوی دچار تغییراتی شده است.

 بافت تاریخی روستای ماژان
بافت تاریخی روستای ماژان یکی از بافتهای بسیار مهم شهر خوسف به شمار می‌رود که تا کنون توانسته است از صدمات ناشی از حوادث طبیعی و عوامل انسانی بدور بماند حفظ ارزش های معماری با استفاده از مصالح بومی و اهمیت آن افزوده است. بافت تاریخی روستای ماژان به دلیل همگونی با طبیعت و آب و هوای منطقه سالیان زیادی پا برجا مانده و هم اکنون نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

 منبع:همشهری

سیری در ایران