برک بافی یکی از صنایع دستی خراسان

 

بافه ها بخش مهمی از صنایع دستی ایران هستند. بافه هایی که گاهی با ساده ترین ابزارهای ممکن و پیش پا افتاده ترین مواد اولیه تهیه می شوند و جزو ارزشمندترین صنایع دستی ایران قرار می گیرند. روز جهانی صنایع دستی بهانه خوبی است تا مروری بر گوشه ای از دنیای بافته های سنتی ایران داشته باشیم.

بَرَک یک نوع پارچه نرم و چسبان و ضخیم است که از پشم شتر یا کرک بز بافته می شود. این پارچه که یکی از صنایع دستی خراسان محسوب می شود، بیشتر برای دوخت جامه های زمستانی مورد استفاده قرار می گیرد. برک در عین لطافت از استحکام خاصی برخوردار است و به همین دلیل بیشتر کت و قبایی می شود بر دوش مردان خراسانی. جالب است بدانید که به اعتقاد قدیمی های خراسان، گرمای پارچه‌های بسیار ضخیم و نرم برک، دردهای عضلانی را کاهش می‌دهد و برای دردهای مفاصل هم التیام‌بخش است. در قدیم، بیشتر درویشان بودند که از برک قبا و کلاه می‌ساختند و بعدها با بهبود کیفیت آن، پادشاهان و فرمانروایان هم قبا و جبه جنس برک به‌تن می‌کردند.

ادوارد پولاک جهانگرد، این پارچه را فاستونی ایرانی معرفی می کند و در سفرنامه خود می نویسد: «برک پارچه‌ای نرم و چسبان است که از کرک لطیف شتر بافته می‌شود و در ایران جای فاستونی را گرفته‌است.»

برک به طور معمول خودرنگ است و در رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، سفیده، شیری و شکری و خاکستری تولید می‌شود و نواحی بجستان، گناباد، فردوس و بشرویه در خراسان اصلی ترین تولید کنندگان آن هستند. این پارچه در کل بسیار ارزان به‌نظر می‌رسد اما نوع اعلایی از آن وجود دارد که به آن شمشیرک می‌گویند لطیف تر و زیباتر است. برای تهیه شمشیرک، پارچه درشت برک را برای مدتی در مغز گوسفند و آب ولرم می‌گذارند و با گز روی آن می‌کشند و با استخوان به آن می‌زند، موهای اضافه از آن خارج می‌شود و آن‌گاه پارچه‌ای نرم و گرم، به‌دست می‌آید.

تیمور لنگ در سرگذشتی که به قلم خود نوشته‌است در باره شهر بشرویه خراسان و پاچه برک می‌نویسد: «چند روز بعد نزدیک شهر «بشرویه» رسیدم... سکنه شهر که در سر راهم ایستاده بودند توبره‌ای داشتند و چیزی از آن بیرون می‌آوردند و آن را به دو قسمت تقسیم می‌کردند. یکی را در جیب چپ می‌گذاشتند و دیگری را در جیب راست. بعدا فهمیدم آن‌ها در توبره خود پشم بز نگه می‌دارند و آنها موی بز را از کرک جدا می‌کنند و تا از کرک «برک» ببافند و از موی بز جاجیم و گلیم ببافند. برک از پارچه‌های پشمین چین هم لطیف‌تر بود و من پارچه‌ای به آن لطافت در عمرم ندیده بودم. در بازدید از یکی از کارگاه‌های نساجی خواستم به تمام کارگران آن نفری یک سکه هدیه دهم اما آن‌ها نپذیرفتند.»

اما ادوارد پولاک جهانگرد، این پارچه را فاستونی ایرانی معرفی می کند و در سفرنامه خود می نویسد: «برک پارچه‌ای نرم و چسبان است که از کرک لطیف شتر بافته می‌شود و در ایران جای فاستونی را گرفته‌است. برای تهیه این پارچه، کرک بز را پس از کمان زدن و نوار کردن با چرخ می‌ریسند و آن را تبدیل به نخ می‌کند و در دستگاه تن‌بافی آن را به پارچه برک تبدیل می‌کند.»

منبع:mehrdadb54.mihanblog.com

ویدیو مرتبط :
Iran Barak-bafi Historical handicraft, Sarbisheh county دستبافت برک بافی شهرستان سربیشه ایران

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

صنایع دستی یزد(هنر زیلو بافی )

صنایع دستی یزد:هنر زیلو بافی

هنر زیلو بافی در یزد

در استان یزد به دلیل موقعیت خاص آب و هوایی و وضعیت اقتصادی، مردم به صنایع دستی روی می آورند. صنایع دستی یزد از زمانهای قدیم تا به امروز مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده است. از این میان زیلو از صنایع دستی معروف استان یزد می باشد كه قدمت آن به دوره پیش از اسلام می رسد كه در میان اعراب وجود داشته است.

 

زیلو یكی از قدیمی ترین محصولات دستباف می باشد و از آن به عنوان فرشی كم بها كه از نخ بافته شده و در تابستان ایجاد خنكی می كند استفاده می شود. خاستگاه هنر زیلو بافی دراستان یزد محلی به نام بشنیغان در میبد بوده كه از این محل به جاهای دیگر رواج یافته است. به دلیل شباهت زیاد زیلو به حصیر، در نقش و بافت، می توان احتمال داد كه زیلوبافی مرحله تكمیل یافته حصیربافی است و بافندگان آن از این صنعت الهام گرفته اند.

 

زیلو به علت اینكه تار و پود پنبه ای دارد از گزند شن های روان كویر مصون می ماند در حالیكه قالیهای رنگارنگ پشمی در برابر توفان شن تاب مقاومت نخواهند داشت. در زیلو بافی به علت كاربرد پنبه به عنوان عنصر اولیه بدون پرز در بافت، سلامتی بافنده و مصرف كننده را به مخاطره نخواهد افكند در صورتی كه پشم در قالی بافی سبب بروز بیماریهایی در دستگاه تنفسی خواهد شد.

 

زیلو بر خلاف بسیاری از فرشها و زیراندازها، فاقد تنوع رنگی است. معمولاً زیلو های خانگی نسبت به زیلو های مساجد از تنوع رنگ بیشتری برخوردار هستند و در رنگهای آبی، سفید، سبز، نارنجی، آبی و گلی بافته می شوند.

 

علت اینكه اكثر مساجد و زیارتگاه های ایران و حتی خارج از ایران مانند كربلا، نجف، سامرا و ... با زیلو مفروش می شوند همان سادگی و بی پیرایگی است كه مختص خانه خداست و آرامشی است كه رنگ آبی زیلوها به انسان می دهد. در این راستا سید ركن الدین محمد پدر میر شمس الدین كه از سادات و رجال نامی یزد بود، مدتی در رونق زیلوبافی میبد نقش مهمی ایفا كرده است وباعث رونق بخشیدن به صنایع دستی یزد شده است.

 

وی در زمان حیاط خود به جز موقوفات بسیار و تاسیس بنای اصلی مسجد جامع كنونی، پنج مسجد بزرگ در یزد بنا نهاد كه بی تردید برای تامین فرش این مساجد خود یكی از خریداران عمده زیلوی میبد بوده است. یكی از نقش های زیلو نیز ركن الدینی نام دارد كه به احتمال زیاد از وی به یادگار مانده است.

 

رنگ هایی كه در زیلو استفاده می شود همگی از گیاهان كویری تهیه می شود. ماده اولیه ساخت این رنگها عموماً گیاه روناس برای ایجاد رنگ قرمز، نیل برای ایجاد رنگ آبی و پوست گردو برای ایجاد رنگ قهوه ای روشن می باشد. علت اصلی استفاده كردن از رنگهای گیاهی در زیلو ثابت ماندن رنگ زیلو به هنگام شستشو و مقاومت در برابر اشعه خورشید می باشد.

 

به طور كلی زیلوها از نظر كاربرد و رنگ به سه دسته تقسیم می شوند :
1 - زیلوهایی كه با رنگ آبی و سفید بافته می شود و مختص مساجد و اماكن متبركه می باشد.

2 - زیلوهای جوهری كه با رنگ آبی و گلی بافته می شود و برای مصارف خانگی به كار می رود. این زیلو ها نسبتاً ارزان قیمت می باشد.

3 - زیلوهای نفتال كه با رنگ سبز و گلی بافته می شود و مرغوبترین نوع زیلو است.
در زیلو دو نقش وجود دارد؛ نقش حاشیه كه در اصطلاح دج گفته می شود و نقش كار یا زمینه. نقش حاشیه عموماً ثابت و یكنواخت است و از نقوش گوناگونی تشكیل می شود. اما نقش زمینه بسته به ذوق بافنده یا مكان مورد استفاده تغییر می كند.

منبع:irandeserts.com