«هنری جیمز»؛ نویسنده پولدارها

روزنامه اعتماد - آتوسا سلطانزاده:

نام: هنری جیمز

زادروز: ۱۵ آوریل ۱۸۴۳ - نیویورک سیتی، نیویورک، ایالات متحده

مرگ: ۲۸ فوریه ۱۹۱۶ میلادی (۷۲ سال) - لندن، انگلستان

ملیت: آمریکایی/بریتانیایی

علت مرگ: سکته

پیشه: رمان نویس

کتاب‌ها: دیزی میلر، سفرای کبار و تصویر یک بانو

هنری جیمز، نویسنده امریكایی قرن 19 كه بعدها تبعه انگلیس شد، خالق رمان های رئالیستی و مدرن روان كاوانه است . آثار او امروزه معروف به رمان های روان شناسانه هستند. او پایه گذار نوعی رمان مدرن در اوایل قرن بیستم در غرب شد. جیمز در بیشتر آثارش به شرح زندگی ثروتمندان ، اشراف و اقشار مرفه جامعه انگلیس پرداخت . او دوستدار شكل زندگی طبقه اشراف دوره معروف به عصر ویكتوریایی انگلیس بود و از رفت وآمد با اشراف و ثروتمندان «جهان دیده » احساس لذت می كرد.

    
پرداختن به زندگی ، ادا و اطوار اشراف ، موضوع چند كتاب او شد. موضوع دیگر رمان هایش ، اختلاف فرهنگی جامعه امریكا با انگلیس بود. او به بحران زندگی امریكایی های غالبا جوانی می پردازد كه آن زمان به دلایلی در اروپا زندگی می كردند و دچار مشكلات روحی ، روانی و یا اجتماعی می شدند، حوادثی كه او خود طی سال ها زندگی در انگلیس ، تجربه كرده بود.

جیمز 32 ساله بود كه امریكا را به دلیل سادگی ، توحش و ابتدایی بودن فرهنگی اش ترك نموده و به انگلیس مهاجرت كرد. پرداختن ادبی به جهان قدیم ، یعنی اروپا و مقایسه آن با جهان جدید، یعنی امریكا، یكی از زمینه های فعالیت او بود.جیمز زیر پوشش عشق و توطئه و نیرنگ در آثارش ، غالبا تضاد و تناقض فرهنگ امریكایی با اروپایی را به قلم می كشاند. او خود را فلوبر امریكایی نامید. به نقل از مورخین ادبیات ، او از زمان خود، سال ها جلوتر بود.

به این دلیل هیچ گاه به مشهوریت و محبوبیت لازم در انگلیس و امریكا نرسید. تیراژ كتاب هایش در بازار فروش هر دو قاره بسختی به رقم 5 هزار رسید. امروزه اهل نظر او را در هنر رمان نویسی ، نقطه اوج و پایان ادبی در قرن نوزدهم غرب می دانند و به آثارش عنوان «كلاسیك های مدرن » داده اند. جیمز با تكیه بر افكار روان كاوانه قهرمان داستان ، تاثیر مهمی روی رمان قرن بیستم و رمان فعلی گذاشت . نام جیمز در كشورهای غربی ، تداعی كننده آغاز عصر هنر رمان مدرن است . او با نقد آثار نویسندگان دیگر، تئوری رمان در قرن بیستم را پایه گذاشت.

هنری جیمز در سال 1843 در خانواده یی مرفه در امریكا به دنیا آمد و در سال 1916، با یك پاسپورت انگلیسی در جیب ! در لندن بر اثر سكته قلبی درگذشت . پدرش نویسنده آثار فلسفی و خداشناسی نیز بود. برادر او، یعنی ویلیام جیمز، روان شناس و فیلسوف معروف مكتب غیرطبقاتی «پراگماتیسم » جهان سرمایه داری است . هنری جیمز در سال 1914 به ادعای خودش ، به دلیل اعتراض به اعلان بی طرفی امریكا در جنگ جهانی اول و تنها گذاشتن اروپایی ها در جنگی غیرعادلانه و وحشیانه ، بعد از سال ها اقامت در انگلیس ، تبعه آن جا شد. او را اولین نویسنده حرفه یی نامیدند، چون جیمز كوشید تا بدون ادعا و تعارف های اخلاقی و اصلاح گرایانه ، از راه قلم زندگی كند. غیر از آن ، او فعالیت نویسندگی خود را بسیار جدی گرفت و آن را مهم ترین هدف زندگی اش نامید.

جیمز در كتاب «یادداشت های روزانه یك نویسنده » به شكل مفصلی به موضوعات ، مسائل و پرسش های نظری ادبیات ، مخصوصا رمان نویسی پرداخت . او امروزه غیر از ادبیات مدرن ، در فرهنگ پسامدرن نیز مورد توجه و بررسی گروهی از محققین قرار گرفته است .

جیمز خود را یك رئالیست روان كاو می دانست ، درحالی كه او رئالیسم سنتی پیشین در غرب را، واقع گرایی سطحی نگر در ادبیات به حساب می آورد. او می خواست به جای مطرح كردن رفتار افراد و دادن سند و مدرك و احكام در رمان ، به شرح و توصیف احساسات قهرمان داستان بپردازد. بعدها سبك كار او میزان و معیاری برای رمان نویسان نسل آینده گردید. دقت و ریزبینی در شرح و توصیف روان خیال پردازانه قهرمان رمان ، از جمله اهدافی شدند كه هیچ گاه نویسندگان آینده به اوج آن نایل نیامدند. جیمز می گفت در رمان نو، نویسنده باید به به جهان رمز و راز و ناخودآگاه روان انسانی سفر كند و به جای اعمال ، كردار و رفتار قهرمان داستان ، به توصیف تغییر و تحول شخصیت وی در طول رمان بپردازد. بدین سبب خواننده به جای رفتار و عمل قهرمان داستان، شاهد شرح تصاویری از حوادث و امكانات در خیال و افكار وی می شود. ازجمله ادعاهای نظری جیمز این بود كه همچون «اسكار وایلد» می گفت كه هنر موجب خلاقیت زندگی واقعی می شود و فرد در یك فرم اجتماعی ، هویت و شكل انسانی به خود می گیرد و هنری ، خالق زندگی است كه شركت انسان در جریان زندگی را به نمایش بگذارد. معمولا هر اقدام و رابطه انسانی در اجتماع، كوششی است تا او روی دیگران تاثیر گذاشته ، یا آنها را به زیر سلطه و قدرت خود درآورد یا اینكه افكار و روان سایرین را در راه اهداف خود دستكاری نماید.


جیمز در شماری از آثارش فرهنگ و جامعه امریكا را، معصوم ، بی گناه ، ولی ملال آور و فرهنگ و جوامع اروپایی را فاسد، حیله گر و زوال پذیر، ولی جالب و هیجان انگیز معرفی نمود. قهرمان كتاب هایش ، گاهی انسان های ساده ، روستایی و بی تقصیر امریكایی هستند كه در اروپا زندگی می كنند و سرانجام فاسد، درنده ، فردگرا، منفعت طلب و خشن می شوند. او تاثیر رابطه بین دو فرهنگ امریكایی و انگلیسی را تراژدی گونه می دید كه معصومیت و پاكی انسانی را در جنگل جامعه تجاری و غیراخلاقی به فساد می كشند. جیمز، آن زمان به مطرح كردن سرنوشت امریكایی های جوان ، ساده لوح و بی تقصیری می پردازد كه بعد از جذب در فرهنگ اروپایی ، دچار سرخوردگی و ازخودبیگانگی می شوند. آثار او چون مشخصات تمام سبك های رمان اجتماعی را شامل بودند، زمینه یی گردیدند برای استفاده كارهای نویسندگان مدرنی مانند «ویرجینیا وولف » و «جیمز جویس .»

در آثار پایانی جیمز، او در مخالفت با عصر رئالیسم كه هنر و ادبیات باید نقش رهبری در تربیت جامعه یی متمدن و انسانی را به عهده گیرند، دلایلی بدبینانه و ناامیدانه مطرح نمود. طیف گوناگون مخالفین جیمز، هركدام دلایل خاص خود را مطرح می كرد. منتقدی نوشت كه جیمز یك رمان را در لباس های گوناگون به بازار عرضه می كند و «روزولت »، رییس جمهور، درباره وی نوشت كه او یك انسان متظاهر حقیری است كه زاری كنان ادای بورژواها و اشراف انگلیس را درمی آورد. در زمان «مك كارتی »، آثار او را خائنانه و غیرامریكایی شمردند و ناسیونالیست ها، جیمز را به دلیل تقلید از ادبیات جهان گستر روس و فرانسوی ، یك وطن فروش نامیدند. «توماس هاردی »، یكی از منتقدین آن زمان نوشت كه در جملات بسیار طولانی جیمز، حرفی برای گفتن نمی توان یافت . منتقدین چپ در قرن گذشته درباره جیمز نوشتند كه او از پرداختن به موضوعات و حوادث اطرافش ، عمدا سر باز می زند تا سخنگوی فرمالیستی تمایلات روان شناسانه در ادبیات غیرطبقاتی امریكا و انگلیس شود.

بزرگ ترین شكست جیمز، ناموفق بودن او در هنر نمایشنامه نویسی بود. جیمز سرانجام بعد از اینكه نمایشی از «اسكار وایلد» را دید و آن را با آثار خود مقایسه كرد، دست از نمایشنامه نویسی كشید و مدتی به دلیل افسردگی روحی ، در تیمارستانی بستری شد.

آثار جیمز در زمان حیات به مشهوریت لازم نرسیدند، گرچه شاگردان و هواداران باوفا همیشه در كنار او ماندند. او بعد از مرگ ، سال ها در فضای ادبی و فرهنگی غرب فراموش شد، تا اینكه سرانجام در دهه 40 قرن بیستم در محافل دانشگاهی مورد توجه قرار گرفت . منتقد شوخ طبعی درباره آثار او گفته بود كه نوشته های ظاهرا جالب و عجیب اش مانند لانه عنكبوتی هستند كه بسادگی ، یك زن كلفت تمیزكار می تواند با خردگرایی بی رحمانه خود، با یك حركت غیرارادی ، آنها را از صفحه تاریخ پاك كند. در زمان او، در رمان قرن 19، نویسندگان سنتی معمولا نمی خواستند خواننده را با شرایط روحی و روانی قهرمان آشنا كنند. و در نیمه دوم قرن فوق ، نویسندگان غالبا وابسته به اقشار مرفه ، چنان به ارزش های فرهنگ ملكه ویكتوریا در انگلیس چسبیده بودند كه حاضر به تحول و مدرنیته ادبی نبودند.


جیمز، غیر از «كنراد»، شخصا با «فلوبر» و «تورگنیف » آشنا شد. او نه تنها تحت تاثیر «امیل زولا»، بلكه از نظر روان كاوی شاگرد «والتر اسكات » و «چارلز دیكنز» بود. جیمز خلاف «مارك تواین »، به جای رابطه و تضاد بین فساد و معصومیت انسان غربی ، به تاثیر آنها روی همدیگر در شخصیت قهرمان رمان پرداخت . امروزه دلیل علاقه به جیمز در دهه 20 و 30 قرن گذشته را، نیاز كنجكاوانه به ریشه یابی مدرنیته جهانی می دانند. به نظر منتقدین ، او «فورستر» را بیش از «جویس » تحت تاثیر خود درآورد. جامعه شناسان علاقه خواننده به زندگی خصوصی جیمز را مانند كنجكاوی آنان به زندگی عجیب ولی جالب «ریچارد واگنر»، یعنی یكی از چهره های موردنظر جیمز، می دانند.

ازجمله آثار جیمز: تصویر یك زن، دیزی میلر، سفیران ، زنان شهر بستون ، واچ و وارد، مرد امریكایی ، چرخش پیچ ، اتوبیوگرافی ، بال های كبوتر، اروپایی ها، وارث واشنگتن اسكوار، اسناد و مدارك آسپرن ، گنج های پوینتن ، چند نمایشنامه ، یادداشت روزانه یك نویسنده ، و پیاله طلایی هستند. اثر مشهور او یعنی «دیزی میلر» تنها كتابی است كه خوانندگان زیادی یافت . موضوع رمان «زنان بستونی »، شرایط زنان امریكایی بود. «تصویر یك زن » را گروهی از منتقدین ، مرحله پایانی ادبیات كلاسیك رئالیستی امریكا در دهه 80قرن نوزدهم می دانند. موضوع این رمان جهانی ، یك كوشش و آزمایش تربیتی برای دختری جوان و امریكایی است كه باید در اروپا با نرم ها و فرم های اجتماعی ، برای پذیرش در جامعه غیرخودی ، آشنا گردد.