معضلی به نام کم‌خونی، عوارض و درمان‌اش

صبح بخیر:  چند هفته پیش، ماهگرد تولد محمد، به پزشکش مراجعه کردم تا او را از نظر قد و وزن بررسی کند. در مطب وقتی دکتر از من پرسید محمد خوب شیر می‌خورد یا نه، با لحن گله‌آمیز گفتم: «هم کم‌ شیر می‌خورد، هم کم‌ می‌خوابد و هم مدام در حال نق زدن است. فکر کنم دارد دندان درمی‌آورد. راهی نشانم دهید تا درد دندانش کم شود.» دکتر برای محمد آزمایش خون تجویز کرد و خواست تا جواب آزمایش را هر چه سریع‌تر برایش ببرم. چند روز بعد که دوباره با جواب به مطب مراجعه کردم، متوجه شدم علائمی که از آن‌ها شکایت می‌کردم، ناشی از کم‌خونی محمد است و پزشک دوز ‌آهن مصرفی او را بالا برد. این موضوع بهانه‌ای شد تا دقیق‌تر در مورد میزان شیوع کم‌خونی در شیرخواران با دکتر بهرام دلاور، متخصص اطفال صحبت کنم...

---

آقای دکتر! آیا کم‌خونی در شیرخواران شایع است؟

بله، بروز کم‌خونی در شیرخواران شایع است و بیش از ۴۰ درصد کودکان حتما کم‌خونی دارند اما اینکه چه درصدی از کودکان دچار کم‌خونی طبیعی‌اند و چقدر نیاز به مصرف دارو دارند، روشن نیست و آماری در این زمینه در کشور ما وجود ندارد.

منظورتان از کم‌خونی طبیعی چیست؟

وزن کودکان در ۳ ماهگی به طور طبیعی دو برابر می‌شود ولی آهن دریافتی از طریق شیر مادر یا شیرخشک تغییری نمی‌کند بنابراین عملا دچار کم‌خونی طبیعی می‌شوند.

یعنی در این صورت نیازی به تجویز دارو نیست؟

نه، اگر کم‌خونی شدید و از حد استانداردی که خود پزشک می‌داند، کمتر نباشد، نیازی به تجویز دارو نیست اما وقتی پزشک برای شیرخوار قطره آهن تجویز کرد، لازم است این قطره حتما به شیرخوار داده شود.

---

دلایل شیوع کم‌خونی بین شیرخواران چیست؟

گاهی کودک تغذیه خوبی ندارد و گاهی هم خود مادر دچار کم‌خونی است. در برخی موارد نیز در بدو تولد به دلیل آنکه جنین بالا‌تر از شکم مادر قرار می‌گیرد، ممکن است مقداری خون از طریق بندناف به جفت منتقل شود که این خود احتمال کم‌خونی در کودک را بالا می‌برد. کم‌خونی در نوزادان کم‌وزن و نارس هم بسیار شایع است.

از کجا بفهمیم شیرخوارمان کم‌خون است؟

بهتر است تمام نوزادان ۳ تا ۶ ماهگی از نظر کم‌خونی به‌وسیله پزشک مورد ارزیابی قرار گیرند. با یک آزمایش ساده خون می‌توان فهمید شیرخوار فقرآهن دارد.

آیا کم‌خونی ناشی از فقرآهن علائم ظاهری خاصی دارد که مادر بدون مراجعه به پزشک و آزمایش متوجه آن شود؟

بروز اختلال در وزن‌گیری، عدم تحمل خوراکی‌ها، کم‌ شیرخوردن، اختلال در خواب، بی‌قراری مداوم، بدخلقی و...

---

اگر مادری به این علائم بی‌تفاوت باشد یا در دادن قطره آهن بی‌توجهی کند، چه مشکلاتی سلامت کودک را تهدید می‌کند؟

مثل این است که ساختمانی را بسازیم ولی اسکلت‌های آن نازک و شکننده باشد. آهن برای بسیاری از فعالیت‌های حیاتی سلول ضروری است. اگر آهن بدن کم باشد تمام مسائل مربوط به بالا رفتن هوش و بهتر شدن خواب، اشتها و رفتار کودک اختلال پیدا می‌کند.

آیا هم کودکانی که شیرمادر می‌خورند، نیاز به مصرف قطره آهن دارند و هم شیرخوارانی که از شیرخشک‌های غنی شده با آهن تغذیه می‌کنند؟

بله، شیرمادر اگرچه آهن کمتری در مقایسه با شیرخشک‌های غنی شده با آهن دارد، ولی میزان جذب آهن آن بهتر است. با وجود این شیرخواران شیرمادرخوار باید حتما قطره آهن مصرف کنند. اگر شیرخوارانی که شیرخشک‌های غنی شده با آهن می‌خورند نیز در وزن‌گیری دچار مشکل هستند، باید به آن‌ها قطره آهن داده شود.

شیرخواران به چه مقدار قطره آهن در روز نیاز دارند؟

دو برابر وزنشان.

قطره آهن تا چه سنی باید به آن‌ها داده شود؟

قاعدتا باید تا یک سالگی و در صورتی که کمبود آهن همچنان وجود داشته باشد، حداقل تا ۲ سالگی ادامه یابد. بعد از آن نیز به کودکانی که در سن مدرسه هستند، حداقل باید هفته‌ای دو بار قرص آهن داد. از آنجا که دختر‌ها وقتی به سن بلوغ می‌رسند با شروع عادت ماهانه نیازشان به آهن بیشتر می‌شود، به مصرف بیشتر قرص آهن نیاز دارند.

در داروخانه‌ها قطره آهن ایرانی و خارجی وجود دارد و تفاوت قیمت آن‌ها نیز بسیار فاحش است. آیا قطره آهن خارجی باکیفیت‌تر است؟

قطره‌های آهن خارجی طعم بهتری دارند اما میزان آهن موجود در هر قطره آن‌ها کمتر و جذبش پایین‌تر است. قطره‌های آهن ایرانی طعم خوبی ندارند ولی جذبشان بهتر است. به همین دلیل توصیه می‌کنیم والدین قطره آهن ایرانی به فرزندشان بدهند.

---

در صورتی که مادری بیش از حد تجویز شده یا کمتر از آن به فرزندش قطره آهن بدهد مشکلی پیش می‌آید؟

بالا بردن دوز‌ آهن از آنجا که بدن ذخایر آهن زیادی دارد، در مقاطع چند ماهه مشکل نگران‌کننده‌ای ایجاد نمی‌کند اما پایین آوردن آن باعث اتمام ذخایر آهن کودک می‌شود و علائم کم‌خونی بروز می‌کند.

آیا در کنار دادن قطره آهن می‌توان با تغذیه نیز ذخایر آهن را غنی کرد؟

بله، مواد غذایی مثل سبزی‌هایی با برگ تیره، حبوبات و گوشت غنی از آهن هستند و از ۶ ماهگی به بعد دادن آن‌ها به صورت سوپ به کودک توصیه می‌شود.

آیا مصرف این مواد به وسیله مادر، به غنی شدن شیر او از نظر غنی کردن ذخایر آهن شیرخوار کمک می‌کند؟

نه، بچه مقدار ثابتی آهن از شیر می‌گیرد و مادری هم که کم‌خونی دارد، مقدار آهن شیرش همیشه کافی است مگر آن‌که کم‌خونی خیلی شدید باشد که فقط در این صورت آهن شیرش کم می‌شود.