روزهای سخت مدرسه رفتن

همشهری آنلاین - محمد علی شاطری: کافی است حدود ۲۰ یا ۳۰سال به عقب برگردیم؛ روزهای پایانی شهریور و آغاز مهر برای همه ما رنگ و بوی خاصی داشت؛ ملغمه‌ای از رنگ و بوی اضطراب و دلهره و شوق و انتظار. برای کلاس اولی‌ها اما اوضاع کمی متفاوت‌تر بود.

نخستین روز مدرسه برای كلاس‌اولی‌هایی كه برای اولین بار با فضای مدرسه و درس و معلم روبه‌رو و با یك محیط جدید آشنا می‌شدند فضایی از دلهره و اضطراب را به همراه داشت؛ دلهره دوری از مادر و خانه؛ دلهره آشنایی با همكلاسی‌های جدید و نشستن پشت نیمكت‌های خط‌خطی چوبی و... . حالا آن روزها گذشته و ما پدر و مادر شده‌ایم؛ پدر و مادرهایی كه باید روپوش مدرسه را تن بچه‌هایمان كنیم، از زیر آینه و قرآن آنها را رد و با سلام و صلوات راهی مدرسه كنیم اما با بچه‌هایی كه دچار اضطراب‌رفتن به مدرسه هستند چه‌كار كنیم ؟ اگر تا پایان این نوشته با ما همراه باشید ابعاد مختلف این مسئله را با هم بررسی می‌كنیم.


گذار از دوران خردسالی به كودكی و جدا شدن از جمع آشنای خانوادگی به یك محیط جدید و ناشناخته تقریبا همه كودكان را در آغاز حضورشان در مدرسه یا پیش‌دبستانی دچار استرس و اضطراب می‌كند. براساس چگونگی تربیت كودك شما و نوع روابط عاطفی شكل گرفته در خانه و خصوصیات روانشناسی او، این اضطراب و استرس ممكن است كم یا بسیار زیاد باشد. اگر كودك شما دچار استرس و اضطراب زیادی نباشد خودش از پس مدیریت آن بر آمده و راهی مدرسه می‌شود اما كودكانی كه دچار استرس و اضطراب شدید هستند توان مدیریت این فشار را نداشته و به نوعی در برابر آن واكنش نشان می‌دهند. در اینگونه مواقع كودك شما انواع و اقسام ترفندها را به‌كار می‌بندد تا از مدرسه رفتن و قرار گرفتن در شرایط ناآشنا و پر از استرس آن فرار كند. عوامل جسمی مانند سردرد، سرگیجه، دل درد، تهوع و... همه از نشانه‌هایی هستند كه كودكان در روزهای ابتدایی مدرسه‌ دچار آن می‌شوند. گریه كردن، بی‌قراری، قشقرق، بدخلقی و گوشه‌گیری هم دیگر نشانه‌های رفتاری در كودكان است كه در روزهای اول‌ماه مهر زیاد به سراغ آنها می‌آید.

چرا بچه‌ها از مدرسه رفتن می‌ترسند؟

حضور در یك محیط ناآشنا: قرار گرفتن در معرض یك محیط جدید برای هر كسی اضطراب‌آور است و این شرایط برای كودكی كه حالا بعد از چند سال در كنار خانواده بودن، می‌خواهد ساعت‌ها از خانواده دور باشد و در یك محیط جدید قرار بگیرد سخت‌تر است. برای آنكه كودك شما با محیط مدرسه آَشنا شود سعی كنید پیش از آغاز سال تحصیلی از محیط مدرسه و خوبی‌های آن برای كودكتان تعریف كنید. در روز ثبت‌نام و انجام امور اداری كودك خود را با خود همراه ببرید و با هم در محیط مدرسه حضور پیدا كنید. در كلاس‌ها و سالن و حیاط بگردید و اجازه دهید تا او با محیط آشنا شود.

نداشتن توانایی برای برقراری ارتباط صحیح

مهارت برقراری ارتباط صحیح با همسالان موضوعی است كه كودك شما تا امروز باید یاد گرفته باشد اما اگر تا امروز هنوز این مهارت را نیاموخته در برخورد با جمعی از همسالان خود دچار مشكل می‌شود. حل این مشكل به سرعت ممكن نیست اما با حضور بیشتر در جمع‌های همسن و سال كودك و قرار دادن او در محیط‌هایی كه كودك باید روابط خود را با همسالان مدیریت كند می‌تواند به پرورش این مهارت در كودك شما كمك كند. همچنین ممكن است بعضی بچه‌ها در جمع، مورد سوءاستفاده و زورگویی دیگر بچه‌ها قرار بگیرند. در چنین مواردی شما باید به فرزند خود بیاموزید كه به هیچ‌وجه زیر بار زور نرود و برای حل مشكل به اولیای مدرسه مراجعه كند.

هراس از مسخره شدن

بسیاری از كودكان به‌خصوص آنهایی كه اعتماد به نفس كمتری دارند تصویر مناسبی از خود در ذهن ندارند؛ به‌خصوص اگر بیش از اندازه چاق یا لاغر باشند، مشكل جسمی خاصی داشته باشند یا مثلا عینكی باشند. چنین كودكی به‌شدت از قرار گرفتن در محیط مدرسه و حضور همكلاسی‌هایی كه ممكن است او را مسخره كنند می‌ترسد. در مواجهه با چنین كودكانی شما باید سعی كنید با تعریف كردن از او و گفتن نكات مثبت و رفع نگرانی‌های بی‌مورد اعتماد به نفس را در او بالا ببرید.

عوامل اضطرابی خاص

بعضی از بچه‌ها در اثر دیدن تصاویر خاص یا طرح‌واره‌های ذهنی قدیمی از عوامل مشخصی كه شاید به‌نظر دیگران اصلا ترسناك یا اضطراب‌آور نباشد می‌ترسند؛ مثلا در یك مورد كودكی از قد كوتاه معلم خود می‌ترسید، این كودك كلا از انسان‌های قدكوتاه دچار ترس و اضطراب می‌شد. اگر همه موارد را بررسی كردید و مشكل خاصی را پیدا نكردید به عوامل خاص اینچنینی هم توجه داشته باشید. این عوامل را می‌توانید درگفت‌وگو با فرزندتان كشف كنید.

كنترل ادرار

مسئله كنترل ادرار برای كودكان ابتدایی هنوز كاملا حل نشده. حضور یك ساعته در كلاس و نگرانی از دسترسی به دستشویی، مشكل در باز كردن دكمه لباس و فاصله زیاد تا دستشویی‌ها می‌تواند باعث نگرانی و اضطراب كودك شود. پوشاندن لباس‌های مناسبی كه كودك بتواند به تنهایی دكمه آنها را باز كند، همراهی معلمین در اجازه دادن به تازه‌واردها برای دستشویی رفتن و آموزش به كودك كه پیش از آنكه مثانه‌اش كاملا پر شود به دستشویی برود، می‌تواند در از بین رفتن این اضطراب كمك كند.

فرار از چارچوب‌ها

بچه‌ها با حضور در مدرسه باید در چارچوب یكسری قوانین و مقررات خاص عمل كنند؛ سر ساعت مشخصی در مدرسه حاضر شوند، در تمام طول ساعت كلاس در یك جا بنشینند، تكالیف خود را به‌صورت مرتب انجام دهند و... . این قوانین و چارچوب‌ها برای كودكی كه تا پیش از این، قرار گرفتن در چارچوب‌های زیادی را تجربه نكرده سخت و اضطراب‌آور است. برای حل مشكل باید سعی كنید پیش از آغاز مدرسه در خانه قوانین خاصی را وضع كنید و از كودك بخواهید در قالب آن قوانین رفتار كند. انعطاف پذیری معلمین و اولیای مدرسه در روزهای اول هم می‌تواند كمك زیادی به حل این مشكل بكند.

اضطراب جدایی از كجا می‌آید؟

عوامل مختلفی می‌تواند باعث به‌وجود آمدن اضطراب جدایی در فرزند شما بشود اما مهم‌ترین نقش را میان این موارد مادر كودك بر عهده دارد. نخستین مسئله در بحث اضطراب توجه به وضعیت كودك از آغاز تولد تا 2 سالگی است. كودكانی كه در این مدت روابط عاطفی مناسبی با مادرشان داشته‌اند و از پشتیبانی عاطفی او در هر لحظه‌ای كه احتیاج داشته بهره برده‌اند در سنین بالاتر كمتر به اضطراب جدایی مبتلا می‌شوند.

مسئله دیگر در بحث اضطراب، وابسته كردن بیش از حد كودك به مادر است. اگر شما در طول 6سال گذشته دائما و در هر لحظه مواظب كودك خود بوده‌اید، به او چسبیده‌اید و اجازه نداده‌اید تا استقلال لازم را به‌دست بیاورد حالا جدا شدن از شما برای چند ساعت در طول روز برای او سخت و دشوار خواهد بود.

مادرانی كه خود دچار استرس و اضطراب یا دچار وسواس در رفتار هستند همین حالات را به كودك خود منتقل كرده و باعث به‌وجود آمدن اضطراب در كودك می‌شوند.

باید با دقت در رفتار كودك به‌دنبال ریشه‌های اضطراب او باشید. كودكی كه پیش از آغاز سال تحصیلی و از همان روز اول با گریه و زاری و ترس وارد مدرسه می‌شود احتمالا دچار مشكلات ریشه‌ای ناشی از برخورد خانواده است اما كودكی كه در روزهای اول با آرامش به مدرسه رفته و حالا پس از چند روز، یكباره از رفتن به مدرسه فراری می‌شود احتمالا در مدرسه با مشكلاتی مواجه شده است.

جمله‌ای كه والدین هرگز نباید بگویند

- اگر فلان كار را انجام بدهی به معلمت می‌گویم تا تنبیهت كند.

- اگر این لباس را بپوشی بچه‌ها به تو می‌خندند.

- از فلان دوست‌ات یاد بگیر، ببین چه بچه خوبی است.

- باید تكالیفت را انجام بدهی، وگرنه معلمت تنبیهت می‌كند و آبروی تو در كلاس می‌رود.

- اگر خوب درس نخوانی از مدرسه بیرونت می‌كنند.

قابل توجه مدیرها و معلم‌ها و ناظم‌ها

حتما اكثر معلمین در اثر سال‌ها تجربه و دانش خود در زمینه ارتباط با بچه‌ها به خوبی می‌دانند كه چگونه باید با آنها برخورد كنند اما این موارد صرفا برای یادآوری آورده شده‌اند.

- تا حد توان محیط مدرسه و فضای كلاس را شاداب و جذاب كنید.

- هوای بچه‌های كلاس اولی را داشته باشید و در برابر آنها انعطاف بیشتری داشته باشید.

- بچه‌ها در این سن هنوز عادت به نشستن طولانی مدت روی نیمكت‌ها راندارند. گاهی اوقات اجازه دهید آنها در همان جای خود بایستند.

- هر كدام از بچه‌ها روحیه و شخصیت مختص به‌خود را دارند. سعی كنید در برخورد با هر كدام از آنها به روحیه خاص او توجه كنید.

- می‌توانید برای روزهای اول و درصورت مناسب بودن فضا حالت صندلی‌های كلاس را از شكل كلاسیك خارج كرده و مثلا گرد بچینید. این كار كمك زیادی به بچه‌ها برای تطبیق با محیط می‌كند.

- توجه داشته باشید كه رفتار محبت آمیز و محترمانه شما با بچه‌ها می‌تواند شخصیت آینده آنها را تضمین كند و بی‌احترامی، تمسخر در جمع و تنبیه می‌تواند روحیه و اعتماد به نفس بچه‌ها را تا آخر عمر تحت‌الشعاع قرار دهد.

والدین باید چه كار كنند؟

- با توجه به شناختی كه از كودك خود دارید انگیزه مناسبی برای مدرسه رفتن را در او به‌وجود بیاورید؛ مثلا ممكن است برای كودكی باسواد شدن انگیزه خوبی باشد و برای كودك دیگر توانایی خواندن كتاب‌های قصه.

- در خانه و به‌طور غیرمستقیم از خاطرات خوب زمان مدرسه رفتن خود یا فرزندان بزرگ‌ترتان تعریف كنید تا كودك دورنمای ذهنی شیرینی از مدرسه پیدا كند.

- به همراه كودك به خرید آغاز سال تحصیلی بروید و اجازه دهید بچه‌ها در چارچوب ارزشی تعریف شده شما، وسایل مورد نیازشان را با سلیقه خودشان انتخاب كنند.

- چند روز پیش از آغاز مدرسه ساعت خواب و بیداری او را تنظیم كنید.

- صبح نخستین روزی كه بچه‌ها به مدرسه می‌روند اهمیت زیادی در احساس كودك از مدرسه رفتن دارد. شب به موقع كودك را بخوابانید. صبح به موقع او را بیدار كنید. صبحانه مورد علاقه كودك را تهیه كنید و به هیچ وجه عجله و اضطراب در رفتارهایتان بروز ندهید.

- به غر زدن بچه‌ها زیاد توجه نكنید و آنها را به مدرسه بفرستید.

- اگر كودكتان بیش از حد بی‌تابی می‌كند می‌توانید چند روز اول در مدرسه همراه او بمانید ولی توجه داشته باشید كه زمان حضور شما باید روزبه‌روز كمتر شود و بعد از 5-4روز كودك باید به تنهایی به مدرسه برود.

- بی‌تابی‌های جسمی كودك مثل سردرد و سرگیجه و دل درد و... بیشتر نمودهای عصبی اضطراب او در رفتن به مدرسه هستند. آنقدر زیاد به این واكنش‌ها حساسیت و توجه نشان ندهید كه كودك بفهمد می‌تواند از این راه به شما فشار بیاورد اما اگر به هر دلیلی كودك شما به مدرسه نرفت به او اجازه ندهید در خانه بازی و تفریح كند و از او بخواهید صرفا در رختخواب بماند.

- از اولیای مدرسه بخواهید در اثر شكایت‌های بهانه‌گیرانه كودك در روزهای اول حتی الامكان او را به خانه نفرستند.

- كودكان معمولا در صحبت‌هایشان بزرگ‌نمایی می‌كنند. در برابر گزارش‌های آنها از مدرسه احساساتی نشده و زود تحریك نشوید.