درد سزارین را با «پمپ درد» در نطفه خفه کنید!

مجله سیب سبز - سارا میرشجاعی: درد زایمان طبیعی باعث شده که هر روز بر تعداد کسانی که سزارین را انتخاب می‌کنند افزوده شود. زمانی سزارین به‌عنوان یک روش زایمان در شرایط خاص مطرح بود اما به مرور جای خود را در کنار زایمان طبیعی باز کرد.

اگرچه در این روش فرد برخلاف زایمان طبیعی دردی را قبل و حین زایمان تجربه نمی‌کند اما بعد از جراحی به واسطه زخمی که از تیغ جراحی برداشته چند روزی را با درد می‌گذراند. شاید همین باعث می‌شود که برخی به این فکر کنند که اگر زایمان طبیعی درد دارد، سزارین هم با درد همراه است و چه بهتر که برای حفظ سلامت بیشتر فرد و فرزندشان زایمان طبیعی را تجربه کنند.

با همه اینها این روزها پیشرفت علم همه دردها را پشت‌سر گذاشته است. این روزها دستگاهی به‌نام «پمپ درد» در بیمارستان‌ها وجود دارد که برای تسکین دردهای پس از جراحی ساخته شده که در عمل سزارین هم بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.


درباره عملکرد پمپ درد با دکتر نوشین نظری، متخصص زنان و زایمان، گفت‌وگو نمودیم. اگر می‌خواهید بدانید پمپ درد چیست و چطور کار می‌کند این مطلب را از‌دست ندهید.

 پمپ درد، آری یا خیر؟

دکتر نوشین نظری درباره استفاده از پمپ درد می‌گوید: بر این عقیده هستیم که شایسته نیست هیچ انسانی در دنیا درد بکشد؛ این دستورالعمل کلاسیک است و به بقراط بر می‌گردد. به لحاظ انسانی و حقوق بشر وقتی می‌توان درد را تسکین داد، نباید از آن فروگذار کرده و بیمار نباید آن را تحمل کند. علم پزشکی و تیم درمان موظف است با بهترین داروها و دستگاه‌های روز، درد بیمار را تسکین دهد؛ به‌شرط آنکه بدون عارضه باشد.

بر‌اساس همین اصل انسانی است که پمپ درد ساخته شده تا بتواند درد بیمار را بدون عارضه کاهش دهد. من به بیمارانم توصیه می‌کنم که اگر به لحاظ اقتصادی مشکلی ندارند از این دستگاه استفاده کنند. در غیر این‌صورت می‌توان با هزینه‌های کمتر کاری معادل همین پمپ‌های درد انجام داد؛ یعنی استفاده از شیاف‌های مسکن و تزریق‌های عضلانی. در حال حاضر این دستگاه در مراکز خصوصی وجود دارد و زمانی برای بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد که از قبل آن را انتخاب کرده باشد زیرا ممکن است کسی تمایل نداشته باشد از پمپ درد ‌استفاده کند.

عملکرد پمپ درد چگونه است؟

دکتر نوشین نظری، عملکرد پمپ درد را این‌طور توضیح می‌دهد: بعد از انواع جراحی، درد در بدن حس می‌شود که برای تسکین این دردها می‌توان از پمپ درد استفاده کرد. این دستگاه از یک پمپ و کیسه نگهدارنده دارو تشکیل شده که می‌توان از انواع داروها در آن استفاده کرد. بعد از عمل جراحی، این دستگاه توسط پزشک متخصص بیهوشی و براساس وضعیت و نیاز واقعی بیمار طوری تنظیم می‌شود که هر چند دقیقه یک‌بار دوز مشخصی از داروی مسکن را به بدن بیمار وارد کند.

زمان مشخصی نیز برای دستگاه تعیین و در راس زمان داده شده به دستگاه، دارو به شکل قطره داخل خون تزریق می‌شود. در استفاده از این پمپ نیازی نیست که پرستار هر چند ساعت یک‌بار دارو برای بیمار تزریق کند؛ خود دستگاه این کار را انجام خواهد داد. اصطلاح پمپ درد بین مردم رایج شده اما اسم اصلی این دستگاه پمپ PCA است. در برخی موارد پمپی در دسترس بیمار قرار می‌گیرد و دکمه‌ای روی آن وجود دارد که اگر بیمار احساس درد داشته باشد آن را فشار می‌دهد تا یک دوز از دارو توسط دستگاه وارد بدنش شود. البته به این شکل نیست که بیمار هرقدر می‌خواهد پمپ را فشار بدهد و مسکن دریافت کند.


حداکثر مقدار مجاز دارو که بیمار می‌تواند آن را دریافت کند، توسط متخصص تنظیم می‌شود که بیش از آن وارد بدن بیمار نشود. پس از مصرف این میزان دارو، هرقدر که پمپ توسط بیمار فشرده شود، باز هم داروی اضافی تزریق نخواهد شد. البته بیمار تصور می‌کند که دارو تزریق می‌شود و اثر تلقینی دارد اما دستگاه بیش از دوز مشخص شده، عمل نخواهد کرد.  بنابراین همه چیز تحت کنترل و نظارت پزشک خواهد بود و تنظیم شده است. در موارد دیگر پمپ در دست بیمار نخواهد بود و براساس تنظیماتی که انجام شده به‌طور خودکار دارو از پمپ آزاد شده و به بدن بیمار وارد خواهد شد.
 
پمپ درد چه زمانی استفاده می‌شود؟

پمپ درد یک نوع است اما می‌توان نوع و دوز دارو را متناسب با وضعیت بیمار تغییر داد، بنابراین انواع و اقسام این پمپ وجود دارد که کاربردهای خاص خود را دارد. از این دستگاه فقط برای 24ساعت پس از عمل جراحی که میزان درد بالاست استفاده می‌شود، زیرا پس از این زمان بیمار می‌تواند مسکن‌ها را به شکل خوراکی مصرف کند و نیازی به تزریق مکرر نیست. ممکن است پمپ درد پس از بیهوشی بیمار و قبل از جراحی به بیمار وصل شود. در روش بعدی ممکن است پس از اتمام جراحی و قبل از به‌هوش آمدن بیمار پمپ درد را به بیمار وصل می‌کنند. در هر دوی این روش‌ها بیمار پس از جراحی و زمانی که به‌هوش می‌آید، دردی احساس نخواهد کرد.

مزیت پمپ درد نسبت به مسکن‌های معمول چیست؟

تفاوت اساسی این دستگاه و تزریق معمولی داروهای مسکن برای بیماران در این است که در تزریق معمولی لازم است هرچند ساعت یک‌بار تزریق مسکن توسط پرستار انجام شود. این مسکن تا مدتی درد را تسکین می‌دهد اما زمانی که میزان آن در خون کم شود، بیمار دوباره درد را احساس خواهد کرد و دوباره تزریق انجام خواهد شد. یعنی در فواصل بین یک تزریق تا تزریق بعدی، بیمار زمانی درد را حس خواهد کرد تا دوباره مسکن در خون جریان یابد. اما در این پمپ میزان یکنواخت و ثابتی از مسکن در خون وجود خواهد داشت و دوز دارو در خون هیچ‌گاه به صفر نمی‌رسد. این مکانیسم باعث می‌شود فاصله‌ای بین تزریق مجدد مسکن به وجود نیاید و تسکین درد یکنواخت و دائمی است.

هزینه پمپ درد  چقدر است؟

اینکه برای تسکین درد از پمپ استفاده شود یا شکل معمولی مسکن‌ها، بستگی به انتخاب بیمار دارد. از آنجا که پمپ درد هزینه‌بر است و از حدود 200هزار تومان به بالا هزینه دارد، خود بیمار باید انتخاب کند که از چه نوع مسکنی برایش استفاده شود. مسلما در استفاده از پمپ درد، بیمار هیچ دردی را احساس نمی‌کند اما در مسکن‌های معمولی پس از اینکه تاثیر دارو ازبین برود دوز بعدی تجویز می‌شود. اگرچه اکثر مادرانی که برای سزارین مراجعه می‌کنند، آگاهی لازم را دارند، اما پزشک هم اطلاعات لازم را به مادران می‌دهد و انتخاب را به‌عهده خود بیمار می‌گذارد.

آیا استفاده از پمپ درد عوارض دارد؟

اینکه پمپ درد عوارضی دارد یا نه، بستگی به این دارد که چه دارویی در آن استفاده می‌شود. پزشک می‌تواند از داروهای بدون عارضه استفاده کند، ممکن است در مواردی هم از داروهای مسکن قوی و مخدر استفاده شود که در هر دوی این موارد عوارض به‌وجود آمده ربطی به دستگاه ندارد و مربوط به نوع و دوز داروهاست. چند نوع داروی پمپ درد استفاده می‌شود که یکی از آنها داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی است.


نوع دیگر داروها، مسکن‌های مخدر است که انواع پمپ برحسب نوع و دوز مخدرها متفاوت است. داروی بعدی هم داروی ضدتهوع است چون دارو مستقیما وارد خون می‌شود. در تجویزهای غیر از پمپ، دارو را داخل عضله تزریق می‌کنند اما در پمپ، مسکن مستقیما وارد خون می‌شود؛ بنابراین برای پیشگیری از تهوع، از این داروها هم استفاده می‌شود. مسکن‌های مخدر و ضدالتهاب‌های غیرکورتونی، انواع و اقسام گوناگونی دارند که دایره انتخاب پزشک بسیار گسترده است.

درباره عمل سزارین از آنجا که قرار است مادر، شیردهی به نوزاد را انجام دهد، باید حتما به نوع و دوز داروهایی که تجویز می‌شود توجه داشت. یعنی حتما از داروها و دوزی استفاده شود که در شیر ترشح نشود و روی نوزاد تاثیر نداشته باشد. بنابراین پمپ‌هایی که بعد از سزارین استفاده می‌شود به لحاظ دارو متفاوت از سایر جراحی‌هاست. برای این عمل از مسکن‌های بی‌ضرر که داخل شیر ترشح نشود، با کمترین دوز استفاده می‌شود، بنابراین این پمپ هیچ عوارضی ندارد و دارو را به شکل کنترل شده وارد بدن بیمار می‌کند.