«چک» یا «چکیا»؟

هفته نامه همشهری جوان - محمدتقی حاجی موسی: «اما امیدواریم که این کار باعث شود همه مشکلاتی که به خاطر تلفظ های اشتباه نام کشورمان به وجود آمده، درست شود.» این خلاصه بیانیه وزارت امور خارجه جمهوری چک است؛ کشوری که خود اهالی آن «چکیا» صدایش می کنند و به غیر از چند کشور اروپایی بقیه دنیا آن را با نام های چک، چکو و چک لند می شناسند و این همه اسم جور و واجور ظاهرا حسابی اعصاب مردم و سیاستمداران سرزمین کافکا و گوندرا را خرد کرده و می خواهند در یک حرکت انقلابی نام رسمی کشورشان را همانی بگذارند که خودشان دوست دارند و صدایش می زنند یعنی «چکیا»؛ کشوری که تا سال 1993، بخشی از چک اسلواکی بود و مشکل چندانی با نامش نداشت اما حالا اشتباهاتی که برخی مواقع میان این کشور و جمهوری خودمختار چچن در تلفظ انگلیسی آن رخ می دهد، باعث شده تا به فکر تغییر نام بیفتند و برای این کار باید سری به سازمان ملل بزنند و به طور رسمی این تغییر را ثبت کنند اما جمهوری چک یا چکیا از کجا آمده و چه سابقه تاریخی ای دارد؟ چرا نام این کشور را به غیر از ورزشکارانش به خصوص فوتبالیست های مشهورش مثل پتر چک، توماس روسیچکی و پاول ندود به ندرت در اخبار می شنویم؟ اصلا درآمد مردم چکیا از کجاست و اهالی آن به چه تجارتی مشغول هستند؟


اگر به نقشه جمهوری چک نگاه کنید، این کشور را در میان چهار کشور دیگر یعنی اسلواکی، آلمان، لهستان و اتریش محصور می بینید و این یعنی چک، تنها از طریق این کشورها با دنیای بیرون ارتباط دارد. این کشور نسبتا کوچک اروپای مرکزی در سال 1993 و بعد از داستان های فروپاشیدن اتحاد جماهیر شوروی و از بین رفتن دیوار برلین از کشور چکسلواکی سابق جدا شد و دو سرزمین مستقل چک و اسلواکی را در خود جمع کرد و سه سال بعد یعنی در مسابقات جام ملت های اروپای 96، خوش درخشید و تا مراحل پایانی بالا آمد و مهمترین عامل شهرتش هم برای ما همین فوتبالیست هایش هستند اما چک از قدیم الایام به صنایع، ماشین سازی و البته کریستال هایش معروف بوده است و آن طور که گزارش های سال 2014 می گویند، بخش صنعت آن با 32.6 درصد بالاترین سهم را در اقتصاد این کشور دارد و بعد از آن امور خدماتی با 17.9درصد و کارهای آموزشی، سلامت، دولتی و... با 14.9 درصد در رده های دوم و سوم هستند و همین آمار از صنعتی بودن این کشور حکایت می کند. بیشترین صادرات این کشور به سه همسایه اش یعنی آلمان، لهستان و اسلواکی است و بیشترین وارداتش هم از همین کشورهاست. کشوری با نزدیک به 79 هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 10 میلیون نفر جمعیت که در دنیا بیشتر به خاطر معماری و البته دوران کمونیسمش قبل از دوپاره شدن شناخته می شود.

سرزمین چک ها، در قرن نهم میلادی با نام دوک نشین «بوهمیا» زیر نظر امپراتوری بزرگ «موراویا» تشکیل شد. بعد از آنکه در سال 907، این امپراتوری سقوط کرد، مرکز قدرت از موراویا به بوهمیا منتقل شد و در سال 1004 میلادی بخشی از امپراتوری روم شد. در سال 1212، دوک نشین بوهمیا به پادشاهی بوهمیا تغییر نام داد و در قرن 14 میلادی به بیشترین قلمروی خودش دست پیدا کرد.


در قرن 15 و طی جنگ های هوسی میان پیروان یان هوس کشیش اصلاح طلب علیه کلیسا و تفکرات آن، این کشور دچار مشکلات اقتصادی بسیاری شد و بعد از مدت ها یان هوس و یارانش توانستند کلیسا را شکست دهند اما بعدا خود هوس اسیر کلیسا شده و زنده زنده در میان آتش سوخت. بعد از این بحران های اقتصادی قرن 15، نوبت به شکوفایی و رونق اقتصادی تحت پادشاهی رودولف دوم در قرن 16 میلادی رسید و علم شیمی هم در سرزمین چک ها بسیار رواج یافت و شهر پراگ به عنوان پایتخت پادشاه انتخاب شد و دربار رودولف پر شد از بزرگ ترین هنرمندان و دانشمندان مشغول آزمایش های خودشان شدند و همین موارد باعث شد تا چک در مسیر صنعتی شدن قرار بگیرد. در آن زمان از چک دو مسیر برای صادرات وجود داشت. یکی از طریق بخش بوهمیا به سمت آلمان و هامبورگ و دیگری از سمت موراویا به سوی شرق و دریای سیاه.

با آغاز دوران انقلاب صنعتی، کم کم، کارخانه ها شروع به پیدایش کردند و شغل های قدیمی رفته رفته جایگاه خوشان را از دست دادند. این کارخانه ها ابتدا تمرکزشان را روی وسایلی گذاشتند که برای خانواده مهم بودند به خصوص روی تولید لباس.خوبی چک این بود که هم به مواد اولیه موردنیاز خود دسترسی داشت و هم اینکه کیفیت تولیداتش بالا بود و به خاطر همین خیلی زود کالاهای تولیدی این کشور از طریق آلمان به انگلستان رسید و شهرت کالاهای ساخت چک فراگیر شد. تولید بلور و کریستال هم از همان زمان یکی از تولیدات مهم چک بود و کیفیت آن سر و صدای زیادی به پا کرد.


در مناطق حاشیه کوهستان های این کشور مواد معدنی برای تولید این طور محصولات به وفور یافت می شد و بودن چوب زیاد برای سوزاندن و ایجاد کوره های آتش بزرگ به این صنعت کمک می کرد. طبق اسنادی که از آن زمین به دست آمده، شیشه های تولیدی چک برای استفاده در پنجره ها بسیار مناسب بود و به همین خاطر شیشه تبدیل شد به یکی از مهم ترین صادرات این کشور. اما از آنجایی که کریستال این کشور قیمت بالاتری داشت، بازارش در شبه جزیره بالکان خوب نبود و بیشترین مقصد آن غرب و جنوب اروپا بود.

در قرن 18تولیدات دیگری مثل ظروف چینی، شکر و کاغذ هم اضافه شد و چون این تولیدات به آب فراوان نیاز داشتند مناطق حاشیه رودخانه ها به مناطق صنعتی تبدیل شدند و وقتی موتورهای بخار هم آمدند این مناطق هویت صنعتی خودشان را حفظ کردند. در زمان جنگ های ناپلئون، صادرات شیشه و لباس با کاهش رو به رو شد اما درعوض به خاطر کاهش صادرات از انگلستان، تولید ملی کتان، لباس های نخی و آهن شروع شد و گسترش یافت. چیزهایی که تا آن موقع تماما وارداتی بودند و همه اینها چک را تبدیل به کشوری صنعتی در مرکز اروپا کرد تا پیش از پایان جنگ جهانی اول، چک بخشی از امپراتوری اتریش و مجارستان بود و درواقع قلب اقتصادی این امپراتوری به حساب می آید.


بعد از جنگ جهانی

بعد از جنگ جهانی اول و انحلال امپراتوری اتریش و مجارستان، بخش های این امپراتوری از هم جدا شدند و کشور مستقل چکسوالکی متولد شد. با این حال به خاطر وجود قومیت های متعدد رقیب و ملی گرا این کشور دچار بی ثباتی شد و قومیت های آلمانی ،مجار، اوکراینی زبان ها روسینیا و حتی اسلواک ها به حکومت مرکزی اعتراض داشتند و همین مسئله موجب سقوط این کشور در سال 1983 شد. در آن زمان آلمان که با روی کار آمدن هیتلر دوباره قدرت گرفته بود خواهان الحاق مناطق مرزی آلمانی زبان معروف به «سودتنلند» به آلمان شده بود و اسلواک ها نیز خواهان خودمختاری بیشتری بودند و چکسلواکی در محاصره دو دولت دشمن یعنی آلمان نازی که آن موقع اتریش را هم به خاک خود ضمیمه کرده بود و مجارستان قرار داشت.

 قدرت های غربی که تازه جنگ جهانی اول را از سر گذرانده بودند تمایلی به درگیری با آلمان نداشتند لهستان هم رابطه خوبی با چکسلواکی نداشت و همه اینها باعث شد تا هیتلر تنها با تهدید به جنگ، مناطق آلمانی نشین را به تصرف خود درآورد و لهستان و مجارستان هم بخش های دارای اقلیت مجار و لهستانی را به تصرف خود درآورند و چکسلواکی به سه بخش خودمختار بوهمیا و موراویا را به دولت تحت حمایت خود، تبدیل کرد و اسلواکی هم به عنوان یک دولت متحد با آلمان درآمد و روسنیا به مجارستان داده شد اما پس از پایان جنگ جهانی دوم، حدود 3 میلیون آلمانی از این کشور اخراج شدند و قراردادی برای انتقال مجارها به مجارستان و انتقال چک ها و اسلواک ها از آن کشور به چکسلواکی دوباره متحد شده به امضا رسید تا اینکه سال 93 جدایی چک از اسلواکی رقم خورد و تاحالا هم پابرجا مانده است.