شعر آزادی از پل الوار

صبح بخیر- محمودرضا حائری: کسی که نام اگزیستانسیالیسم را شنیده باشد، بی گمان، نام اولین شخصی که به یاد خواهد آورد ژان پل سارتر خواهد بود. این مهم ترین فیلسوف فرانسوی قرن بیستم بیش از هر چیز فیلسوف آزادی است. سارتر بر این باور است که انسان ها، فارغ از شرایط، اعمال و رفتارشان را بر می گزینند در نتیجه خودشان مسئول زندگی شان هستند.


از نظر او هیچ مقام و مرجع خارجی برای تعیین گزینش های انسان وجود ندارد. مرجعی نیست که درستی و نادرستی گزینه ها را معین کند. اینجا ست که انسان دچار دلهره می شود: «هر فردی باید پیش خود بگوید آیا به راستی کسی هستم که حق دارم چنان رفتار کنم که همه ی آدمیان کار خود را طبق رفتار من تنظیم کنند؛ هر کسی این معنی را فراموش کند، مسلماً بر سیمای دلهره ی خود نقاب زده است.»

سارتر فقط به فلسفه ورزیدن اکتفا نکرد او در عین حال رمان نویس، نمایش نامه نویس و روشنفکر بود. او توانست مقامی افسانه ای در تاریخ ادبیات فرانسه کسب کند جایگاهی که پیش از او تنها نصیب کسانی همچون «ولتر»، «هوگو» و «زولا» شده بود.

سارتر در 1905 در محیط خانوادگی بورژوایی متولد شد. در دوران تحصیل شاگرد زرنگی بود. او از کودکی رویای نویسنده شدن در سر داشت. سارتر در سال 1924 وارد دانش سرای عالی شد و در سال 1928 موفق به اخذ مدرک در فلسفه شد. سپس به تدریس فلسفه در دبیرستان های پاریس پرداخت. در سال 1933 با استفاده از یک بورس پژوهشی عازم برلین شد تا فلسفه ادموند هوسرل را مطالعه کند

فلسفه هوسرل به سارتر این امکان را داد که فلسفه اش را بر تجربه های شخصی و تاریخی خودش بنا کند. او از هوسرل آموخت که «آگاهی» موجودیت مستقلی ندارد بلکه آگاهی همیشه آگاهی چیزی یعنی آگاهی «از» جهان است.

در سال 1939 به ارتش فرانسه پیوست. در سال1940 اسیر شد. با آزادی از اسارت در سال 1941 به فرانسه بازگشت و مجددا به تدریس در دبیرستان مشغول شد. سارتر در طی سال های جنگ جهانی دوم حضور موثری در نهضت مقاومت فرانسه داشت. او در طول زندگی هیچ گاه صاحب کرسی دانشگاهی نشد.

او نوشتن را پیش از جنگ جهانی دوم شروع کرد. رمان مشهور «تهوع» در سال 1938 منتشر شد. در سال 1943 مهم ترین اثر فلسفی او «هستی و نیستی» به چاپ رسید.

در سال 1947 سارتر « ادبیات چیست» را منتشر کرد. در این کتاب او هدفی کاملاً متفاوت برای ادبیات قائل شد. در این اثر او خواستار ادبیات متعهدی شد که به دفاع از مواضع سیاسی مشخصی بپردازد.

فلسفه و آراء سارتر مفصل تر از آن است که بتوانیم در این نوشتار کوچک به همه ی جنبه های آن اشاره کنیم. سارتر در سال 1980 در گذشت در حالی که از چند سال پیش از آن به دلیل ابتلاء به ضعف بینایی دیگر قادر به خواندن و نوشتن نبود.


قطعاتی از کتاب اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر

انتخاب

هنگامی که ما می گوییم بشر در انتخاب خود آزاد است، منظور این است که هر یک از ما، با آزادی، وجود خود را انتخاب می کند. همچنین با این گفته می خواهیم این را نیز بگوییم که فرد بشر با انتخاب خود همه ی آدمیان را انتخاب می کند.

در واقع هر یک از اعمال ما آدمیان، با آفریدن بشری که ما می خواهیم آن گونه باشیم، در عین حال تصویری از بشر می سازد که به عقیده ی ما، بشر به طور کلی باید آن چنان باشد.

انتخاب چنین و چنان بودن، در عین حال تأیید ارزش آن چه انتخاب می کنیم نیز هست، زیرا ما هیچ گاه نمی توانیم بدی را انتخاب کنیم، آنچه اختیار می کنیم همیشه خوبی است. و هیچ چیز برای ما خوب نمی توان بود مگر آن که برای همگان خوب باشد.

دلهره

اگزیستانسیالیسم با صراحت اعلام می دارد که بشر یعنی دلهره. مفهوم این جمله چنین است: هنگامی که آدمی خود را ملتزم ساخت و دریافت که وی تنها همان است که موجودیت خود، راه و روش زندگی خود را تعیین و انتخاب می کند، بلکه اضافه بر آن، قانونگذاری است که با انتخاب شخص خود، جامعه ی بشری را نیز انتخاب می کند، چنین فردی نخواهد توانست از احساس مسئولیت تمام و عمیق بگریزد.

راست است، بسیاری از مردم دلهره ندارند، اما به نظر ما اینان سرپوشی بر دلهره ی خود می گذارند یا از آن می گریزند.

مسلماً بسیاری از مردم می پندارند که با انجام فلان کار، فقط خود را ملتزم می سازند و هنگامی که به آنان گفته می شود: راستی اگر همه ی مردم چنین کنند چه خواهد شد؟ با بی اعتنایی جواب می دهند که: «همه ی مردم چنین نمی کنند»

اما در حقیقت باید همیشه از خود پرسید: اگر همه چنین کنند، چه پیش خواهد آمد؟


گزیده آثار سارتر به فارسی

• تهوع، ترجمه ی محمدرضا پارسایار، کتاب پارسه، 1390
• اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه ی مصطفی رحیمی، انتشارات نیلوفر، 1376
• ادبیات چیست؟ ترجمه ی ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، انتشارات نیلوفر، 1388
• در دفاع از روشنفکران، ترجمه ی رضا سید حسینی، انتشارات نیلوفر، 1380
• کلمات، ترجمه ی ناهید فروغان، انتشارات ققنوس، 1386
• گوشه نشینان آلتونا، ترجمه ی ابوالحسن نجفی، انتشارات نیلوفر،1386

درباره سارتر به فارسی

• ژان پل سارتر، جودیت باتلر، ترجمه ی خشایار دیهیمی، نشر ماهی، 1390
• وداع با سارتر، سیمون دوبووار، ترجمه ی حامد فولادوند، نشر جامی، 1389
• سارتر که می نوشت، بابک احمدی، نشر مرکز، 1383