اصلاح طلبی بزرگ به نام «محمد مصدق»

بیست و هفت ماه حکومت مصدق از اردیبهشت 1320 تا مرداد 1332 یکی از ادوار فراموش نشدنی تاریخ معاصر ایران است. در این دوره، مردم کوچه و بازار برای اولین بار در جیان وقایع سیاسی قرار گرفتند و در تعیین سرنوشت کشور، خود را عملا سهیم یافتند.

مجله اندیشه پویا: بیست و هفت ماه حکومت مصدق از اردیبهشت 1320 تا مرداد 1332 یکی از ادوار فراموش نشدنی تاریخ معاصر ایران است. در این دوره، مردم کوچه و بازار برای اولین بار در جیان وقایع سیاسی قرار گرفتند و در تعیین سرنوشت کشور، خود را عملا سهیم یافتند. مطبوعات از حداکثر آزادی برخوردار بود و اخبار را از زاویه های گوناگون منتشر می کرد. دکتر مصدق، در مقام نخست وزیر، مردم را به وسیله رادیو شخصا در جریان رویدادهای مهم قرار می داد. در نتیجه، اکثریت مردم ایران برای اولین بار در تاریخ معاصر، دولت را از آن خود می دانستند - نه عامل طبقات ممتاز داخلی یا قدرت های خارجی.

من شور و علاقه همکلاسی های خودم را در دبستان جمشید جم تهران به خوبی به یاد دارم که چگونه آخرین سخنرانی های نمایندگان مجلس شانزدهم و هفدهم را در روزنامه ها می خواندند و موقع زنگ تفریح مورد گفتگو قرار می دادند. البته تعدادی از آموزگاران روشنفکر دبستان مشوق بودند.

مهمترین میراث مصدق کارنامه دموکراتیک دولت اوست. دولت اودر مقایسه با دیگر دولت های ایران، برای اصلاح قوانین با توجه به نیازهای اولیه مردم و استحکام حاکمیت ملی، تلاشی جدی مبذول داشت. اصلاحات مصدق فراگیر بود و از مبنایی صحیح بهره می گرفت، هر چند پیش از تحقق کامل، دولت او سرنگون شد. اقدامات اصلاحی او را طی دو سال و سه ماه حکومت می توان به شرح زیر خلاصه کرد.

راه کشاورزان و مستمندان شهری و کارگران

عوارض مالکانه در روستاها و بیگاری رعایا ملغی گردید. مالکان موظف شدند 20 درصد از سهم مالکانه را به دولت بدهند که نیمی از آن به کشاورزان مسترد شود و نیم دیگر صرف عمران روستاها گردد. بدین منظور در هر یک از دهات هیاتی به نام شورای ده انتخاب می شد. مالیات مستغلات 10 درصد افزایش یافت و درآمد آن در اختیار بانک ساختمانی (که همزمان ایجاد گردید) گذاشته شد تا به مصرف ساختن مسکن و خانه های ارزان قیمت در اراضی دولت برسد. قانون بیمه های اجتماعی کارگران به تصویب رسید که شامل 96 ماده جامع و مترقی بود. کلیه کارخانه ها و بنگاه های مشمول قانون کار موظف شدند کارگران خود را نزد سازمان بیمه های اجتماعی کارگران بیمه کنند. شورای 11 نفره سازمان مزبور، گذشته از نمایندگان دولت، دو نماینده از اتحادیه کارفرمایان و دو نماینده از اتحادیه کارگران را نیز داشت.

توسعه اقتصادی

دکترمصدق لایحه قانونی برنامه پنج ساله راهسازی را تصویب کرد و به موجب آن برنامه ای برای نگهداری و تکمیل و آسفالت جاده های موجود کشور و احداث جاده های جدید ارائه گردید. تدوین و تصویب اساسنامه شرکت ملی نفت ایران یکی از اقدامات اساسی و پایدار مصدق به شمار می آید. به منظور حسن اداره و توسعه و حمایت صنایع کشور هیات نظارت صنعتی تشکیل شد. به عنوان مثال، هیات نظارت مکلف گردید نسبت به اصول حسابداری صنعتی و طرز تهیه ترازنامه صنعتی و محاسبه بهای تمام شده کالا طبق اصول فنی متداول، تعلیمات کافی و جامع به کلیه کارخانه هایی که در آن نظارت داشت بدهد. با تعطیل صنعت نفت و قطع درآمد آن، بانک توسعه صادرات تاسیس شد تا کالاهای صادراتی را با استانداردهای بین المللی تطبیق بدهد و در مورد بازارهای فروش خارجی، صادرکنندگان را راهنمایی کند.

آموزش و پرورش

به منظور نظارت بر کلیه شئون آموزشی کشور و اصلاح و توسعه فرهنگ و تعمیم آموزش و پرورش، قانون تشکیل شورای عالی فرهنگ را تصویب کرد. عده ای از اعضای شورا توسط صنف های فرهنگی مانند استادان دانشگاه، پزشکان، مهندسان، دبیران و آموزکاران انتخاب می شدند. تصویب اساسنامه های مدارس و برنامه های تحصیلی اعم از مدارس دولتی و خصوصی و ملی، تصویب اجازه تاسیس هرگونه کودکستان و آموزشگاه تا سطح تحصیلات متوسطه از جمله وظایف این شورا بود. علاوه بر آن، برای تحکیم استقلال دانشگاه ها و جلوگیری از مداخلات دولت، لایحه قانونی استقلال مالی دانشگاه را تصویب کرد.

دادگستری

مصدق اعتقاد داشت که یک دستگاه قضایی مستقل و کاردان لازمه وجود یک حکومت دموکراتیک در ایران است. از این رو اصلاح دادگستری و ریشه کن کردن فساد در این سازمان از اولویت خاصی برخوردار بود. بدین منظور قانون استخدام قضات را مورد تجدید نظر قرار داد. محاکمه اختصاصی را منحل کرد و تشکیلات قضایی را تجدید سازمان داد.

بنیادگذاری نهادهای دموکراتیک

بنیان و تحکیم نهادهای دموکراتیک برای مصدق از اولویت خاصی برخوردار بود. تصویب لایحه قانونی شهرداری ها یکی از اولین اقدامات او بود. براساس این لایحه، اداره امور هر شهر یا روستا را یک انجمن محلی به عهده می گرفت. یکی از نکات مهمی که در این لایحه منظور شده بود و مصدق از دیرباز بر آن تاکید داشت این بود که انتخاب کنندگان می بایست به قدر نوشتن، سواد فارسی داشته باشند. نکته مهم دیگر این بود که زنان نیز از حق رأی برخوردار شدند. همچنین به جای آن که شهرداران را دولت مرکزی منصوب کند، مقرر شد که با رأی اعضای انجمن شهر انتخاب شوند و انجمن شهر حق استیضاح شهردار و برکناری او را داشته باشد. لایحه استقلال کانون و وکلای دادگستری از دیگر لوایح مهم آن دوره بود. این امر تشکیل کاکنون وکلا را در مرکز هر استان به عنوان موسسه ای مستقل و دارای شخصیت حقوقی میسر کرد.

مطبوعات

لایحه قانونی جدید، مطبوعات را از زیر سلطه دولت بیرون آورد. بدین ترتیب رسیدگی به جرایم مطبوعاتی در دادگاه های کیفری و در حضور هیات منصفه مرکب از اعضای گروه های هفتگانه زیر به عمل می آمد: علما و دانشمندان و نویسندگان، وکلای دادگستری و سردفترداران، بازرگانان و دبیران و آموزگاران، مالکان و کشاورزان، کارگران و اصناف و پیشه وران، لازم به یادآوری است که در اولین ماه نخست وزیری، مصدق به شهربانی دستور داد به تهمت های وارده بر او ترتیب اثر ندهد و مزاحمتی برای مطبوعات فراهم نکند. نگاهی به مطبوعات مخالف آن زمان که در حمله به و انتقاد از مصدق کمترین مضایقه ای نداشتند، نشان می دهد که دستورالعمل مزبور نمایشی نبود، بلکه قدمی بود در جهت تشویق آزادی مطبوعات.

بی بی سی: علی مطهری، صدای اصولگرایی با فرکانس اصلاح طلبی

بی بی سی: علی مطهری، صدای اصولگرایی با فرکانس اصلاح طلبی/سند

بی بی سی: «صدایش به اصولگراها می‌ماند ولی در آن فرکانس‌های اصلاح طلبانه هم شنیده می‌شود. اما علی مطهری هیچکدام از اینها نیست.»

سایت بی بی سی فارسی (BBCpersian) چهارشنبه 21 تیر (July.11) در یادداشتی با عنوان "آرمانشهر علی مطهری چگونه جایی است؟" به تحلیل مواضع علی مطهری در سال های اخیر پرداخت.

در این یادداشت که به قلم "سیاوش اردلان" از مجریان شبکه دولتی بی بی سی نوشته شده، آمده است: «صدایش به اصولگراها می‌ماند ولی در آن فرکانس‌های اصلاح طلبانه هم شنیده می‌شود. اما علی مطهری هیچکدام از اینها نیست. ترکیب مواضع و افکار او نسبت به مسائل مختلف ترکیب آشنایی نیست. در آرمانشهر علی مطهری جایی برای سهل انگاری درباره حساسیت های فرهنگی یک مسلمان شیعه وجود ندارد. او هجمه فرهنگی را یک خطر بزرگ می‌داند و دولت محمود احمدی نژاد را بانی بدحجابی و رواج فرهنگ غلط غربی در جامعه معرفی می کند. پس غیر منطقی نیست که فرض شود از همان زمان که آقای احمدی نژاد در مقام کاندیدای ریاست جمهوری گفت مشکل جوانان ما موی آنها نیست، با او و افکارش مشکل پیدا کرد.»

این سایت ادامه داد: «اگر علی مطهری تریبون نمایندگی مجلس را در اختیار نداشت، شاید مواضع او برای کسی مهم نبود. زندگی سیاسی او بعد از ورودش به دوره هشتم مجلس متحول شد. پیش از آن کارنامه او عمدتاً در نقد اصلاح طلبان در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی و نشر آثار پدرش، مرتضی مطهری،‌ خلاصه می شد. طرز تفکر علی مطهری بسیار تحت تاثیر افکار پدرش قرار دارد. یکی از پایه های این طرز تفکر مخالفت با ملی گرایی ایرانی است. این مخالفت زمینه دوم ناخشنودی او از دولت آقای احمدی نژاد را فراهم و او را دشمن سرسخت "مکتب ایرانی" کرد. گفتمانی که در آن از کورش و تخت جمشید و فردوسی به بزرگی یاد می شود به گوش او ناخوش آهنگ است، همانگونه که پدرش از مراسم ماقبل اسلامی چهارشنبه سوری و سبزده بدر منزجر بود. در آرمانشهر علی مطهری حجاب خانم ها هیچ امکانی برای "تحریک غریزه" مردان را نمی‌دهد،‌ اما مردان می‌توانند چندین همسر اختیار کنند و اگر در این بین همسری به دیگری خیانت کرد قوه قضاییه بدون نگرانی از وجهه ایران، زناکاران را سنگسار می کند. در این آرمانشهر رادیو تلویزیون حکومتی ایران فاصله زیادی با وضعیت امروزش دارد که به عقیده آقای مطهری بی شباهت به شبکه ماهواره ای "فارسی وان" نیست.»

بی بی سی افزود: «با وجود چنین سنت گرایی بی چون و چرایی در عرصه فرهنگ، جا برای چون و چرای سیاسی حتی با آیت الله خامنه ای در آرمانشهر علی مطهری باز است. او با اینکه نمایندگان مجلس و دیگر مسئولان برای توجیه عقاید خود یا برای تعیین تکلیف، مدام به نظرات احتمالی آیت الله خامنه ای متوسل شوند مخالف است و می گوید که خود آیت الله خامنه ای با این کار مخالف است و نه تنها نباید از او مایه گذاشت بلکه باید از او انتقاد هم کرد. با این حال وقتی علی مطهری با متهم کردن سپاه پاسداران به دخالت در انتخابات مجلس نهم خشم اصولگرایان را برانگیخت، او خود از آیت الله خامنه ای مایه گذاشت و گفت که رهبر ایران هم از این دخالت ها ناراضی بوده است. حمله علی مطهری به سپاه که حتی صدای برادر زنش، علی لاریجانی را در اورد، آخرین نطق او در دو روز آخر مجلس هشتم را خبرساز کرد.»

بی بی سی در ادامه نوشت: «بی پروایی علی مطهری می تواند برای طیف بزرگی از جامعه ایران جذابیت داشته باشد و مواضع دیگرش را تحت الشعاع قرار دهد، مخصوصا حالا که به خاطر همین مواضع و گفته هایش تحت پیگرد دادستانی تهران نیز قرار گرفته است. اما برای خیلی از مخالفان حکومت، او چیزی بیش از یک سوپاپ اطمینان نیست. با این حال در بحبوحه ناآرامی های سال 88 شنیدن مواضع علی مطهری حتی برای آنهایی که او را سوپاپ اطمینان می دانند خوشایند بود: آنجا که آقای احمدی نژاد را به اندازه آقای موسوی در نارامی ها مقصر می دانست و محاکمه هر دو را خواستار شد. علی مطهری از جنس معدود اصولگرایان دیگری است که خود را با بقیه اصولگراها متفاوت می بینند. اصولگرایانی مانند عماد افروغ، نماینده مجلس هفتم، که در بین ناظران شگفتی آفرید وقتی در جریان رای اعتماد به مصطفی پورمحمدی، وزیر پیشنهادی کشور، از قلع و قمع معترضان و به 'خاک و خون' کشیدن شدن آنها در زمان شورش های قزوین و اسلام شهر در دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی سخن راند. علی مطهری نیز به پیروی از همان رویه 'انتقاد درون گفتمانی'، نقش مهمی را در استیضاح علی کردان، وزیر کشور دولت احمدی نژاد، ایفا کرد. آقای مطهری خود را تافته ای جدا بافته از اصولگرایانی می داند که به عقیده او چاپلوس و متملق هستند. شاید داشتن چنین مرامی او را به زبانی تند و گزنده مجهز ساخته و باعث شده است که گاه حتی "دشنام"هایش از صحن علنی مجلس به گوش برسد.»

بی بی سی در پایان آورده است: «سیاست خارجی نقطه قوت یا موضوع مورد علاقه علی مطهری نیست، ولی از او نقل است که بسیجی های مهاجم به سفارت بریتانیا در ایران را با همان زبان گزنده "ساندیس خور" لقب داد. در آرمانشهر علی مطهری پدرش بزرگمردی است که می توان به خاطر فرزندی او فخر کرد و خود را از دیگر همقطاران یک سر و گردن بالاتر دید. غرور علی مطهری و دفاع تهاجمی او در برابر انتقادها و تهدیدهای صاحبان قدرت، آینده غیر قابل پیش بینی ای را پیش روی او قرار می دهد: اپوزسیون قانونی؟ اپوزسیون غیر قانونی؟ مدارج بالاتر سیاسی؟ یا چهره ای سرخورده و مهجور؟ این تا حدی بستگی به خودش دارد. در آرمانشهر علی مطهری انسان برای آنچه که معتقد است حقش بوده است، می جنگد. او پیش از اعلام نتایج انتخابات مجلس نهم گفته بود: اگر من رای نیارم باید بررسی شود./جام نیوز