ماه‌ گرفتگی از افسانه تا حقیقت

مجله سیب سبز - محمد ستاری: ماه‌گرفتگی برای همه ایرانی‌ها واژه آشنایی است. قدیمی‌ها معتقد بودند اگر خانمی‌ حین بارداری به ماه‌گرفتگی نگاه كند یا دست خود را روی شكمش بگذارد، بدن جنین در همان قسمت برای همیشه دچار لكه‌ای بزرگ و تیره خواهد شد. این عقیده به حدی رایج بود كه حتی در لغت‌نامه دهخدا نیز معنی ماه‌گرفتگی بر همین اساس توصیف شده است.

اگرچه بعدها مشخص شد این موضوع خرافاتی بیش نیست اما هنوز هم بسیاری از خانم‌های باردار از روی احتیاط هم كه شده موقع ماه‌گرفتگی خود را در اتاقی به دور از هرگونه در و پنجره مخفی می‌كنند و اجازه نمی‌دهند كسی دست روی شكم آنها بگذارد! اگر شما هم درباره علت به وجود آمدن چنین لكه‌هایی شك و تردید دارید، حتما این مقاله را بخوانید تا با كمك دكتر شیده یزدانیان، متخصص پوست و مو و فلوشیپ فوق تخصصی زیبایی و لیزر از ایالات‌متحده با دلایل واقعی و راه‌های برطرف كردن این لكه‌های بزرگ و نازیبا آشنا شوید.


مقصر مویرگ‌ها هستند و بس!

بعضی از ضایعات عروقی پوست كه در دوران نوزادی و شیرخوارگی ایجاد می‌شوند به صورت كلی و عامیانه ماه‌گرفتگی نام دارند. البته این نامگذاری صحیح نیست و به دلیل خرافات در زمان قدیم رواج پیدا كرده است. این ضایعات  انواع مختلفی دارند كه شایع‌ترین آنها را «همانژیوما» (hemangioma)، «لکه‌های سالمون» (salmon patch) و «لكه های شرابی» (port wine stain) تشكیل می‌دهند.

از این‌میان لکه های سالمون بیشتر از لکه های دیگر مصداق ماه گرفتگی است و از بیماری‌های اتوزومال غالب به حساب می‌آیند؛ یعنی حتما در خانواده بیمار، افراد دیگری هم به آن مبتلا هستند. این ضایعات در سفیدپوستان بیشتر دیده می‌شوند. اغلب آنها علت ژنتیكی دارند نقش اضطراب، استرس و تنش‌های عصبی زمان بارداری هم در ایجاد این لك‌ها هنوز به اثبات نرسیده است.

نكته: لكه‌هایی كه رنگ شیرقهوه دارند جزء ضایعات عروقی و لك‌های ماه‌گرفتگی محسوب نمی‌شوند. این خال‌ها معمولا به دلیل افزایش رنگدانه‌های پوست و سلول‌های رنگدانه‌ساز ایجاد می‌شوند.

1. همانژیوما: لكه‌های قرمز، مسطح یا برجسته

بدخیم نیستند اما شاید دردسرساز شوند!

همانژیو، معمولا در 9 ماه اول تولد روی پوست ظاهر می‌شود اما در بعضی موارد نیز از بدو تولد وجود دارد. این ضایعات قرمزرنگ هستند و ممكن است به صورت مسطح یا برجسته در هر ناحیه از بدن ظاهر شوند. اندازه آنها به‌تدریج در سال اول تولد افزایش پیدا می‌كند و بعد شروع به پسرفت كرده و كوچك می‌شود حتی در مواردی به‌طور كامل از بین می‌روند و فقط ممكن است جای آنها آتروفی (تحلیل‌رفتگی) جزئی پوست و ضایعات عروقی‌ریزی به نام «تلانژكتازی» باقی بماند.

اما اگر این ضایعات در جایی قرار گرفته باشد كه با عملكرد اعضای بدن تداخل ایجاد كند باید حتما درمان شود. برای مثال ضایعاتی كه روی پوست پلك است، می‌تواند بینایی را تحت تاثیر قرار دهد یا ضایعات روی بینی می‌تواند در تنفس اختلال ایجاد كند. ضایعات روی گردن نیز در صورت افزایش سایز می‌تواند بر راه‌های هوایی فشار وارد كند. همچنین اگر همانژیوما در خط وسط پشت قرار گرفته باشد، فرد باید حتما از نظر اختلالات ستون فقرات بررسی شود.

در بعضی موارد هم ظاهر نازیبای همانژیوما یا زخمی ‌و عفونی شدن آن فرد را نیازمند درمان می‌كند. در هر صورت احتمال بدخیمی در مورد این ضایعات تقریبا وجود ندارد. برای درمان نیز می‌توان از داروهای خوراكی، پمادهای موضعی و لیزر كمك گرفت. از درمان‌های خوراكی آن می‌توان به كورتون‌ها و پروپرانولول اشاره كرد. این داروها حتما باید تحت نظر پزشك با تنظیم دوز مناسب و كنترل میزان قند خون و ضربان قلب مصرف شود. از كورتون‌ها می‌توان به صورت موضعی نیز استفاده كرد. مصرف تمامی ‌این داروها بعد از بهبودی ضایعه به‌تدریج كاهش یافته و قطع می‌شود.

نكته: لك‌های ماه‌گرفتگی معمولا بی‌علامت و بدون درد و خارش هستند. اما در مورد همانژیوما اگر خال زخمی‌ شود یا عفونت روی آن سوار شود، ممكن است درد و ناراحتی نیز ایجاد كند.

2. لکه‌های سالمون: لكه‌های صورتی‌رنگ در خط وسط بدن

بی‌خطر و بی‌نیاز به درمان

لکه های سالمون معمولا به صورت لكه‌های قرمز متمایل به صورتی در خط وسط بدن دیده می‌شوند. شایع‌ترین ناحیه درگیرشونده نیز پشت سر و پشت گردن است. با این حال ممكن است در نواحی دیگر مثل صورت، پیشانی، بالای بینی، نوك بینی، روی پلك، اطراف گوش یا حتی تنه و اندام‌ها نیز ظاهر شود. این لكه‌ها معمولا از بدو تولد وجود دارد و اگر روی صورت باشد به مرور زمان برطرف می‌شود.

نكته: بعضی از لکه های سالمون در نواحی غیر از صورت ممكن است حتی تا سنین بزرگسالی نیز ثابت بمانند که گرچه بی‌خطر هستند و معمولا باعث عارضه خاصی نمی‌شوند اما  احتیاج به درمان خاصی هم ندارند.

3. لكه های  شرابی: لكه‌های قرمز پیشرونده

روز به روز بزرگ‌تر و پررنگ‌تر می‌شوند!

لکه های شرابی ضایعات قرمز رنگی هستند که معمولا از بدو تولد ایجاد می‌شوند اما برخلاف لكه‌های سالمون  یك‌طرفه و خارج از خط وسط بدن هستند و اندازه بزرگ‌تری دارند. این لکه ‌ها در هر جایی از بدن به‌خصوص صورت ممكن است ایجاد شوند.

لكه‌های شرابی نه‌تنها به مرور زمان از بین نمی‌روند بلكه با افزایش سن پررنگ‌تر و برجسته‌تر هم می‌شوند. بعضی از آنها نیز همراه با رویش موست و حالت سنگفرشی به خود می‌گیرد. از آنجایی كه این لکه  ‌ها ممكن است همراه با علائم و بیماری‌های دیگر از جمله تشنج و مشكلات بینایی باشد باید حتما توسط پزشك بررسی و با كمك لیزر درمان شود. درمان آنها هرقدر زودتر انجام شود، ساده‌تر و سریع‌تر خواهد بود.

نكته: لیزری كه برای رفع لكه‌های ماه‌گرفتگی به كار می‌رود PDL نام دارد. این لیزر باید ماهی یك‌بار تا زمان از بین رفتن ضایعه تكرار شود بنابراین تعداد جلسات لیزر به نوع ضایعه و وسعت آن بستگی دارد. استفاده از لیزر PDL دردناك نیست اما از آنجایی كه درمان این لکه‌‌ها اغلب در دوران شیرخوارگی صورت می‌گیرد، شاید لازم باشد كودك تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی قرار بگیرد تا بتوان جلسه لیزر را به پایان رساند.


بهبود ماه‌گرفتگی بدون لیزر ممكن است؟

گرچه لیزر راهی موثر برای رفع لكه‌های ماه‌گرفتگی به شمار می‌آید اما بعضی‌ها نقش جراحی، تزریق سلول‌های بنیادی یا حتی همرنگ‌سازی لكه‌ها با پوست از طریق تاتو را مطرح كرده‌اند. اما آیا واقعا این راه‌ها به رفع ماه‌گرفتگی كمك می‌كند؟

جراحی كاربردی ندارد

جراحی برای درمان این ضایعات معمولا كاربردی ندارد مگر در موارد خاص. پیوند پوست و تزریق سلول‌های بنیادی (PRP) نیز برای رفع لكه ماه‌گرفتگی به كار نمی‌رود. درواقع این ضایعات (به جز  لكه های شرابی) خود به خود یا با كمك لیزر بهبود پیدا می‌كند بنابراین نیازی به درمان‌های دیگر وجود نخواهد داشت. لایه‌برداری نیز باعث بهبود ماه‌گرفتگی نمی‌شود و ممكن است برعكس آن را تحریك و تشدید كند.

خال‌‌تان را تاتو نكنید!

استفاده از تاتو و میكروپیگمنتیشن برای هم‌رنگ‌سازی انواع خال‌ها و لكه‌‌های ماه‌گرفتگی با پوست توصیه نمی‌شود زیرا می‌توان این ضایعات را با روش‌های مناسب‌تر مثل لیزر برای همیشه از بین برد. لازم به ذكر است كه تاتوهای بی‌رنگ صد درصد خال  و لک را هم‌رنگ پوست نمی‌كنند. اگر هم فرد از انجام آن پشیمان شود، برخلاف تاتوهای تیره‌رنگ، پاك كردن ‌شان به راحتی امکان پذیر نیست  زیرا لیزر تاثیری روی رنگ‌های روشن نمی‌گذارد.

درمان زودتر، نتیجه مطلوب‌تر

برای درمان و رفع لكه‌های ماه‌گرفتگی محدودیت سنی وجود ندارد. چه بسا كه بعضی از این ضایعات مثل لكه‌های شرابی و همانژیوما (در صورت نیاز به درمان) بهتر است در سنین پایین با لیزر برداشته شوند. گاهی نیز  ضایعه  بی‌عارضه است اما ظاهر آن فرد را آزار می‌دهد. در این موارد نیز لازم است پدر و مادر برای برداشتن لک  زودتر اقدام كنند تا كودك در آینده بر اثر آن دچار آسیب‌های روحی و روانی نشود.