این اختلالات روانی شاید در نوروز عود کنند

آماده شدن برای عید نوروز علاوه بر حس خوب و ذوق و شوق شروع سالی نو، استرس زا نیز هست چون معمولا فشار کار در مشاغل مختلف بیشتر می شود.

هفته نامه سلامت - دکتر عاطفه قنبری : آماده شدن برای عید نوروز علاوه بر حس خوب و ذوق و شوق شروع سالی نو، استرس زا نیز هست چون معمولا فشار کار در مشاغل مختلف بیشتر می شود. از سوی دیگر، تدارک هزینه های سال نو و آماده سازی خانه یا به عبارتی خانه تکانی نیز می تواند اضطراب و استرس را بیشتر کند. این استرس با اینکه یک استرس مثبت محسوب می شود، به هر حال استرس است. همین عوامل باعث می شود افراد مستعد یا دچار بیماری های روانی شوند یا بیماری شان تشدید شود.

نوروز به وسواسی ها صدمه می زند

آماده شدن برای نوروز می تواند برای افراد دچار وسواس بسیار آسیب زا باشد. به عنوان مثال این افراد در خانه تکانی فشار زیادی را متحمل می شوند چون نمی توانند از دیگران کمک بگیرند و خودشان مجبورند همه کارها را انجام دهند و برخی کارها را بارها و به کرات باید انجام دهند که باعث فشار بر دیگر اعضای خانواده و خود فرد می شود.

بهار مقصر است

گاهی اوقات فصل بهار، موجب عود برخی بیماری ها مثل اختلالات خلقی فصلی می شود. به طور مثال افرادی که به اختلال دوقطبی مبتلا هستند در این فصل دچار عود حملات شیدایی می شوند. به همین دلیل این افراد باید کنترل بیشتری بر مصرف دارو داشته باشند.

وقتی نظم خواب از دست می رود

در ایام نوروز برنامه خواب افراد به هم می رود چون کار روزانه در روزهای اول وجود ندارد و لازم نیست در یک ساعت مشخص بخوابند و بیدار شوند. معمولا خانواده ها تا ساعت ها بعد از نیمه شب دور هم هستند و همین کار باعث کاهش خواب می شود. کمبود خواب برای افرادی که دچار اختلال دوقطبی هستند می تواند باعث شعله ور شدن بیماری شود.

غفلت از بیماری

بسیاری از افرادی که دچار اختلال روانی هستند در ایام عید آنقدر درگیر دید و بازدید و مسافرت می شوند که مصرف داروهایشان را فراموش می کنند و همین فراموشی می تواند مشکلات را افزون تر کند و وخیم شدن بیماری را دنبال داشته باشد. البته نوروز برای بیماران جنبه های مثبتی هم دارد چون با شادی همراه است و شادی هم سلامت روان را دنبال دارد.

افسرده هایی که تنهایی می خواهند

برخی افراد دچار افسردگی یا مبتلا به اختلالات دیگر، ممکن است دچار انزوای اجتماعی باشند و همین مساله، رفت و آمد را برای آنها سخت می کند. اگر بیماری هست که این حالت ها رها دارد، نباید او را تحت فشار قرار دارد که حتما در جمع حضور داشته باشد اما اگر بیمار بتواند همکاری کند، کنار دیگران بودن، به بهبود خلق او کمک می کند.

تعارفاتی که دست و پاگیر می شود

در فرهنگ ما تعارف زیادی وجود دارد و جراتمندی تحسین نمی شود یعنی اگر کسی خیلی تعارف کند، بیشتر پسندیده است تا اینکه فرد رودربایستی نکند و حرفش را بزند و همین مساله باعث استرس در خانواده ها می شود. بسیاری از خانواده ها در این ایام رفت و آمدهایی که باب طبعشان نیست، انجام می دهند و به همین دلیل باید این جراتمندی در افراد ایجاد شود تا بدون خشم و با ادب حرف دلشان را بزنند و نه گفتن را یاد بگیرند. البته ذکر این نکته ضروری است که همان طور که افراد برای رفع استرس باید نه گفتن را یاد بگیرند، همان اندازه هم باید توانایی نه شنیدن را داشته باشند و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند.

به طور کلی، در این نه گفتن و نه شنیدن نباید مساله را شخصی سازی و به این موضوع تمرکز کرد. که عمدی در بیان جمله به فردی خاص و جود دارد و نباید آن را بی حرمتی درنظر گرفت.

سفر بهداشت روانی ایجاد می کند

با وجود اینکه سفر در همه حال توصیه شده و سفرهای نوروزی جزیی اساسی از برنامه های اغلب ایرانیان است اما می تواند برای بسیاری از افراد مساله ساز باشد از جمله افراد وسواسی. این افراد در سفر برای رعایت بهداشت فردی اغلب دچار مشکل می شوند چون نمی توانند هرجایی بخوابند یا از هر سرویس بهداشتی ای استفاده کنند و این موضوع آنها را اذیت می کند. در سفر هم رعایت ساعت خواب به سلامت فرد روانی فرد کمک شایانی می کند.

به همین دلیل توصیه می شود افراد 7- 6 ساعت خواب در شبانه روز داشته باشند. از سوی دیگر، متاسفانه در کشور ما استرس های جاه ای هم می تواند باعث بروز برخی اختلالات روانی شود. به عنوان مثال تصادفات حتی اگر باعث صدمه جسمی نشود می تواند باعث صدمه روانی شود. به عنوان مثال تصادفات حتی اگر باعث صدمه جسمی نوشد می تواند باعث صدمه روانی شود. اختلالی وجود دارد به نام اختلال استرس بعد از حادثه که خیلی اوقات پس از برخی حوادث بروز می کند.

رژیم غذایی مساله ساز می شود

بسیاری از خانم ها اعتماد به نفسشان به ظاهرشان بستگی مستقیم دارد و برخی از آنها دچار تصویر بدن مختل هستند. متاسفانه در ایام عید درباره ظاهر افراد زیاد اظهارنظر می شود و این صحبت ها می تواند افراد را بسیار اذیت کند و افراد مستعد این نوع استرس اذیت شوند. بهتر است این فرهنگ جا بیفتد که افراد در دیدار با یکدیگر انرژی مثبت و صحبت های مثبت بین خودشان رد و بدل و کمتر درباره ظاهر یکدیگر اظهارنظر کنند.

اختلالات روانی کودکان و نوجوانان

لطفاً در مورد اختلالات روانى توضیحاتى دهید و این كه در حال حاضر چند درصد از كودكان و نوجوانان ایرانى مبتلا به این اختلالات هستند؟

هر نوع اختلال در عملكردهاى هیجانى، تحصیلى و اجتماعى فرد را، اختلالات روانى مى خوانند. آمارهاى پراكنده اى در این باره وجود دارد، اما تحقیقات جسته گریخته اى كه در این زمینه انجام شده است، نشان مى دهد كه حدود 20 درصد از كودكان و نوجوانان زیر 18 سال ما به نوعى از این اختلالات روانى رنج مى برند.

شایع ترین اختلالات روانى در میان كودكان و نوجوانان كدام اند و بیشتر در چه سنى دیده مى شوند؟

در سنین پیش دبستانى به طور معمول اختلالات روانى مربوط به اختلالات فیزیولوژى است، مثلاً اختلال در خواب و غذا كه این مسئله به این دلیل پیش مى آید كه هنوز ریتم هاى فیزیولوژیك در كودك كامل نشده است. در این سنین همچنین كودك دچار اضطراب نیز مى شود كه این اضطراب ها ناشى از جدایى از والدین است. البته در دوران پیش دبستانى انواع و اقسام اختلالات ناقص رشد یا اوتیسم هم بسیار شایع است. در سنین دبستان شایع ترین اختلال در كودكان، اختلال بیش فعالى و سوء تغذیه است. نتیجه مطالعات اپیدمیولوژیك ما نشان مى دهد كه 10 درصد كودكان بیش فعالى دارند، یعنى به طور متوسط در هر كلاس درس 4 تا 5 نفر از دانش آموزان به اختلال بیش فعالى مبتلا هستند. در دوران نوجوانى یا پس از دبستان، انواع و اقسام اختلالات ارتباطى، پرخاشگرى و افسردگى وجود دارد. به طور كلى مى توان گفت كه 20 درصد كودكان و نوجوانان ایرانى زیر 18 سال مبتلا به یكى از انواع اختلالات روانى و نیازمند كمك هستند.

اختلالات روانى چه مسائل و مشكلاتى را ممكن است براى كودكان و والدینشان به وجود آورد؟

كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى چالش هاى فراوانى را براى والدینشان به وجود مى آورند. این كودكان رفتارهایى از خود نشان مى دهند كه تأثیرى منفى بر اطرافیانشان (والدین، دوستان و معلمان) مى گذارد و واكنش هاى ناخوشایند این افراد در پاسخ به رفتار آنها نیز متقابلاً به خودشان باز مى گردد.

اختلال بیش فعالى چیست و چه علائم خاصى دارد؟

مشكل اصلى كودكان مبتلا به بیش فعالى این است كه نمى توانند رفتارشان را كنترل كنند و به آنها نظم ببخشند. كودكان مزبور به دلیل این ناتوانى، نمى توانند رفتارى هماهنگ و مناسب با محیط اطراف نشان دهند.

علائم بارز بیش فعالى عبارت اند از:

كم توجهى، حواس پرتى، تکانشگری و نقص تمركز. تمایز رفتارى این كودكان با همسالان در كارهایى كه نیاز به تمركز و توجه بیشترى دارند، نظیر تكالیف مدرسه، بروز مى كند. آنها همچنین به دلیل حواس پرتى، در به یاد آوردن موضوعات مختلف مشكل دارند، زیرا ذهنشان بیش از حد مشغول اطلاعات حسى است.

این كودكان بدون فكر كردن دست به انجام اعمالى مى زنند؛ تمركز بر روى یك موضوع واحد براى این كودكان بسیار سخت است، به همین دلیل بیشتر اعمالشان بدون تفكر انجام مى شود، پاسخگویى نامناسب و خارج از نوبت به سؤالات در كلاس درس، بروز رفتارهاى جسورانه، پرت كردن چیزها یا اذیت كردن بچه هاى دیگر از علائم تكانشى در این كودكان است.

این اختلال چگونه درمان مى شود؟

اختلال روانى بیش فعالى در بیشتر موارد قابل درمان و تا درصد بالایى قابل كنترل است. این اختلال در مواردى خفیف، متوسط و شدید است. در مورد بیش فعالى خفیف باید محیط را كه شامل مدرسه و خانه است ساماندهى كنیم تا محیط براى كودك مناسب باشد. به طور عمده این كودكان نیاز به محیطى دارند كه آنها را تشویق كنند كه روش هاى مناسبى هم براى تشویق كودكان وجود دارد؛ همچنان كه تشویق بیشتر است باید نظارت هم بیشتر شود. در بیش فعالى متوسط و شدید حتماً درمان دارویى نیاز است. البته در سال هاى اخیر درمان هاى بسیار مناسبى براى اختلال به وجود آمده است كه بعضى از این داروها در داخل كشور نیز وجود دارد.

اختلال روانى لجبازى به چه علت در كودكان به وجود مى آید و والدین چگونه باید رفتار كنند؟

محققان هنوز به نتیجه روشن و واضحى درباره دلایل اختلال لجبازى دست نیافته اند، اما برخى معتقدند كه دلایل این اختلال، عصبى و زیستى است. این كودكان بسیار تحریك پذیرند و در دوران طفولیت، نوپایى و قبل از مدرسه اخلاق تندى دارند. با بروز این رفتارها از سوى كودكان، والدین آنها نیز شروع به بدرفتارى و خشونت مى كنند و این امر نتیجه اى جز پیشرفت علائم این اختلال در كودكان نخواهد داشت. والدین این بچه ها باید بیش از سایر والدین به تلاش و چاره جویى و مبارزه بپردازند در حالى كه بیشتر آنها اطلاعات و توانایى لازم را براى دست و پنجه نرم كردن با این مشكلات رفتارى ندارند. آنها اغلب در برخوردهاى انضباطى شان، والدینى خشن، ناهماهنگ و ناتوان هستند.

كودكانى كه مبتلا به اختلال سلوك اند داراى چه علائم و نشانه هایى هستند؟

كودكان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوك مدام به حقوق دیگران و قوانین و هنجارهای اجتماعى تجاوز مى كنند. این رفتارها در خانه، مدرسه یا در جامعه از آنها سر مى زند. طیف مشكلات رفتارى این كودكان از رفتارهاى آشكار ستیزه جویانه تا رفتارهاى ناآشكار ناستیزجویانه را در بر مى گیرد. رفتارهاى آشكارستیزه جویانه شامل ناسزاگویى به دیگران، سرقت مسلحانه، پرخاشگرى، خشونت جنسى خواهد بود و یا به طور كلى هر رفتارى كه بر دیگران تأثیرگذار است. رفتارهاى ناآشكارناستیزه جویانه نیز سرقت غیرمسلحانه، مدرسه گریزى، فرار كردن و استفاده از مواد مخدر است كه این دسته از رفتارها برخلاف اصول و قوانین اجتماعى هستند.

تحقیقات نشان مى دهد كه 82 تا 95 درصد كودكان مبتلا به اختلال سلوك قبلاً اختلال لجبازى داشته اند و 60 درصد آنها نیز قبلاً علائم واضح بیش فعالى را از خود نشان داده اند. به طور تقریب 20 تا 30 درصد كودكان مبتلا به بیش فعالى در سال هاى اولیه دبستان حتماً اختلال سلوك داشته و حدود 40 تا 60 درصد نوجوانان مبتلا به بیش فعالى، اختلال سلوك نیز دارند. این در حالى است كه به طور مسلم كودكان مبتلا به اختلال سلوك در معرض خطر مشكلات روحى، اجتماعى، تحصیلى و شغلى در بزرگسالى خواهند بود.

كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى در چه خانواده هایى رشد مى كنند؟

محققان عقیده دارند كه بیشتر كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى در خانواده هاى سركوبگر بزرگ شده اند. فرآیند این خانواده ها بدین صورت است كه والدین و بچه ها براى كنترل یكدیگر از رفتارهاى منفى استفاده مى كنند و در واقع والدین توانایى لازم براى هدایت فرزندانشان را ندارند. در چنین خانواده اى، والدین هیچ پروایى از فرمان دادن، فریاد زدن، سرزنش و تنبیه كردن بچه ها ندارند. بچه ها هم به همین ترتیب عمل مى كنند تا بتوانند والدینشان را كنترل كنند. به طور معمول هر دو طرف تسلیم یكدیگر مى شوند و این باعث تقویت رفتار در هر دو طرف مى شود.

اختلال اوتیسم چیست و چند درصد از كودكان ما به این نوع اختلال مبتلا هستند؟

اوتیسم عبارت است از اختلال در تكلم كودكان. كودكانى كه دیرزبان باز مى كنند و تكلمشان روان نیست و از نظر مهارت هاى اجتماعى و رشد اجتماعى مشكل دارند، دچار اختلال اوتیسم هستند. این كودكان فوق العاده بى قرارند و با گروه همسالان خود نمى جوشند. این اختلال در صورتى كه درمان نشود تأثیراتش را روى رشد روانى كودك و اعتماد به نفس وی بر جاى خواهد گذاشت.

آمارها درباره وجود این اختلال، یك آمار جهانى و حدود یك درصد است، یعنى از هر 100 كودك یك كودك به این اختلال مبتلاست.