انقلابی که کوئین و بیتلز به راه انداختند

ماهنامه تبار - ترجمه انیسا رئوفی: کریستین کاولی که روزنامه نگار توانمند در دو حوزه تکنولوژی و موسیقی است، مطلب پیش رو را درباره تعدادی از موزیک ویدئوهای مهم تاریخ موسیقی معاصر نوشته که هرکدام در زمان خود تحولات بزرگی را به وجود آوردند و البته به لحاظ مردمی هم به شدت مورد توجه قرار گرفتند. این مطلب با اینکه در مورد تنها ده اثر مطرح و مهم این مدیوم مدرن تصویری- موسیقایی است. اما نکات جذاب و کلیدی بسیاری را مطرح می کند.

 از اینکه گروه بیتلز به عنوان ابرگروه تاریخ موسیقی پاپ تا چه حد به مساله ویدئو اهمیت می دادند تا اینکه گروه کوئین به جای حضور در برنامه مشهور «تاپ های پاپ» یک موزیک ویدئو ساختند و آن را برای برنامه فرستادند و به این ترتیب دومین موزیک ویدئوی رسمی تاریخ را تولید کردند و برای این ویدئو از ایده درخشانی هم استفاده کردند و اینکه چگونه ام. تی وی فتح باب پخش گسترده موزیک ویدئو بود، ولی امروزه قافیه را به یوتیوب باخته است و... اگر اهل موسیقی هستید در این متن خواندن های بسیار است.

سرآغاز

ام تی وی این روزها چندان علاقه ای به نمایش موزیک ویدئو ندارد، اما در دوره ای که داشت، کمک زیادی به این مدیوم و حرفه های مربوط به آن کرد و تبدیل به یک پدیده شد.

مدیوم موزیک ویدئو در سال 1981 یعنی سال بازگشایی ام تی وی، به یکباره و از هیچ ظاهر نشد، بلکه پیش از آن نیز تعداد زیادی موزیک ویدئو ساخته شده بود. اما تعداد کمی از آنها به موفقیت دست پیدا کرده بودند و آن موفقیت های معدود هم به لطف شوهای هفتگی پاپ در بعضی شبکه های تلویزیونی بود که گاهی به مناسبت های خاص روی آنتن می رفتند.


امروزه موزیک ویدئوها در یوتیوب بسیار پربیننده هستند و می توان مدیوم موزیک ویدئو را متاخرترین مرحله در تحولات انقلابی فیلم و مشتقات آن دانست. مدیومی که اثر مربوط به آن می تواند به اندازه یک فیلم بلند استادانه و به اندازه یک عکس خانوادگی شخصی باشد.

برای مرور تاریخچه موزیک ویدئو و نشان دادن تغییر و تحولات آن در طول این چند دهه نگاهی می اندازیم به ده موزیک ویدئوی شاخص که در پنجاه سال گذشته ساخته شده اند.

«دشت های ابدی توت فرنگی» از گروه بیتلز، سال 1967


گروه بیتلز با قطعیت تمام، مهم ترین گروه در تاریخ موسیقی پاپ است و پل مک کارتنی یکی از موثرترین چهره های آن به شمار می آید که هنوز هم بعد از گذشت پنجاه سال از فروپاشی گروه می توان تاثیر او را دید. اما درباره موزیک ویدئوهای این گروه چه می دانیم؟

اگر به دهه 60 میلادی بازگردیم آثار معدودی در حوزه موزیک ویدئو پیدا می کنیم. در آن زمان هنوز خبری از ام تی وی نبود و گروه های موسیقی که به طور پیوسته در تورهای طولانی به سر می بردند زمان کمی پیدا می کردند تا در استودیوهای تلویزیون حاضر شوند و آثارشان را برای ضبط و پخش در تلویزیون اجرا کنند.

گروه بیتلز که از نتیجه فیلم های تبلیغاتی «شب یک روز سخت» و «کمک!» بسیار خرسند بود بعد از اتمام تور سال 1966تلاش کرد یک سری فیلم های تبلیغاتی برای تک آهنگ هایش تولید کند.

با اینکه شاید موزیک ویدئوی «من گراز دریایی ام» مشهورترین موزیک ویدئوی بیتلز در این دوره باشد. اما این فیلم تبلیغاتی «دشت های ابدی توت فرنگی» است که به خاطر اسلوموشن ها، فیدها و فیلترهای تصویربرداری، میکس ها، ریورس ها و زوایای غیرمعمول دوربین، مهم ترین ویدئوی آنها محسوب می شود.

البته بیتلز تنها گروهی نبود که در آن دوره فیلم های تبلیغاتی می ساخت. هنرمندان بین المللی و سرشناس دیگری مثل «کینگز» (Apeman, Dead End Street)، «بیج بویز» (Good Vibrations)، و باب دیلن (Subtertanean Hpmesick Blue) نیز از این ایده استفاده کردند.

«بوهمین راپسودی» (حماسه کولی) اثر گروه کوئین، سال 1975


هشت سال بعد، موزیک ویدئو هنوز چیزی نبود جز یک فیلم تبلیغاتی که گه گاهی ساخته می شود و معمولا از به هم پیوستن اجراهای تلویزیونی تشکیل می شد. بعضی از هنرمندان مثل دیوید بووی فیلم هایی تبلیغاتی ضبط کردند، اما به طور کلی ایده موزیک ویدئو هنوز در سایه غفلت باقی مانده بود و برنامه هایی مثل «تاپ های پاپ» در اروپا وجود داشتند که حتی اگر هنرمندان برای اجرا در آنها حضور پیدا نمی کردند، ترجیح می دادند قطعات آنها را با رقصندگانی همراهی کنند.

وقتی در سال 1975 قطعه «بوهمین راپسودی» اثر گروه «کوئین» جایگاه نخست جدول های پرفروش را از آن خود کرد، گروه در تور به سر می برد و نمی توانست برای ضبط یک قسمت از برنامه «تاپ های پاپ» در استودیوی بی بی سی حضور پیدا کند. در نتیجه اعضای گروه یک ویدئوی مخصوص برای این مناسبت تهیه کردند که ابتدا و انتهای آن بخش هایی از اجرای گروه روی صحنه بود و بخش میانی از مجموعه ای تصاویر تشکیل می شد که بخش «اپرا» را همراهی می کرد و با استفاده از آخرین تکنولوژی های تدوین به بخش های ابتدا و انتهایی چسبیده بود.

پذیرش این ایده از جانب مردم بسیار قابل توجه بود و باعث شد این قطعه برای 9 هفته در صدر جدول بریتانیا باقی بماند. (ویدئویی که تهیه شد برای زمان خودش بسیار مبتکرانه بود. درواقع اولین باری بود که تصویر بر آهنگ اولویت پیدا می کرد. تصویر براساس عکس پشت جلد آلبوم «کوئین 2» تهیه شده بود. چهار نفر اعضای گروه نشسته و به سایه هایی بالای سرشان نگاه می کردند. این ویدئو توسط Bruce Gowers کارگردانی شده و طی سه ساعت با هزینه 3500 پوند در محلی که برای تمرین به گروه اختصاص داده شده بود فیلمبرداری شد. این اثر در زمان خود ویدئویی با تکنیک قوی و پیشرفته محسوب می شد و اولین موزیک ویدئویی بود که با عنوان «ویدئو» و نه «فیلم» فیلمبرداری شد.

وقتی شبکه آمریکایی ام تی وی در سال 1981 راه اندازی شد، بیشتر ویدئوهایی که پخش می کرد ویدئوهایی بودند که به همین مناسبت توسط هنرمندان انگلیسی تهیه شده بودند. راچر تیلور در شماره 12 دسامبر 2004 روزنامه ابزرور شرح می دهد: «ما هر کاری که برایمان امکان داشت انجام دادیم تا از حضور در برنامه «تاپ های پاپ» اجتناب کنیم، چون اولا حضور در این برنامه یکی از کسل کننده ترین کارهایی بود که آدم مجبور می شد انجام دهد و دوم اینکه کل این برنامه تظاهر بود؛ تظاهر به خواندن، تظاهر به نواختن ساز. درواقع ما برای اجتناب از حضور در برنامه «تاپ های پاپ» به ایده ویدئو رسیدیم.)

«تریلر» از مایکل جکسون، سال 1983


در زمانی که حرفه مستقل مایکل جسکون با آلبوم «تریلر» اش حسابی توجه عموم را به خود جلب کرده بود، ویدئوهای پاپ دیگر امری عادی شده بودند و هنرمندان برای کمک به فروش آثارشان فیلم های بیشتری ضبط می کردند. موزیک ویدئوی تریلر که جان لندیس (Jhon Landis) آن را کارگردانی کرده بود روز دوم دسامبر 1983 اولین پخش جهانی خود را در ام تی وی تجربه کرد.

تریلر در کتاب رکوردهای گینس به عنوان «موفق ترین موزیک ویدئو»ی جهان ثبت شد و اولین موزیک ویدئویی نام گرفت که در «فهرست ملی ثبت فیلم» National Film Registry وارد گردید. اما تاثیر آن از این هم بیشتر و عمیق تر است. چنانکه از آن زمان تاکنون همچنان الهام بخش موزیسین ها و کارگردانان بسیاری بوده است.

«پول برای هیچ» از گروه دایر استریت، سال 1985


ترکیب تصاویر گرافیکی که با متدهای اولیه کامپیوتری ساخته شده بود با انیمیشن روتوسکوپ شده از اعضای دایر استریت در اجرای زنده شان موزیک ویدئوی «پول برای هیچ» را تشکیل می دهد. موزیک ویدئویی که تاثیر مهمی در رسیدن این قطعه به جایگاه نخستین جدول های آمریکا داشت. استیو بارون، کارگردان این اثر، یان پیرسون و کوین بلر را به همکاری دعوت کرد و سیستم سی جی آی FGS- 4000 بوش و یک Quantel Paintbox را به کار گرفت تا قطعات انیمیشنی آن را بسازد.

دستگاه دوم دستگاهی بود که از اواخر دهه هشتاد تا اواسط دهه نود در تولیدات تلویزیونی بسیار استفاده می شد و در سریال «دکتر هو»، تولید بی بی سی هم گاهی از آن استفاده شده است. «ظهور ام تی وی از همان ابتدا انتقادات زیادی به همراه داشته است. ترانه «پول برای هیچ» از گروه دایر استریت به همراه استینگ به عنوان خواننده مهمان، یکی از مهم ترین آنها است. این ترانه زبان حال مردی از طبقه کارگر در حال تماشای ام تی وی است.

او که کارگری در یک فروشگاه لوازم خانگی و صوت و تصویری است به همکارش می گوید: «نیگا کن، اینجوری باید کارکرد، توی ام تی وی باید گیتار زد... برای هیچ پول می گیرید و دخترا دور و برت اَن... ما باید این یخچال ها و تلویزیون ها رو جا به جا کنیم. اون وخت این بچه خوشگلای موبلند جت شخصی دارن و میلیونرن... من هم باید یاد بگیرم گیتار بزنم.» اما نکته جالب اینجا است که همین ترانه در سال 1987 به عنوان اولین موزیک ویدئو در شبکه ام تی وی اروپا روی آنتن رفت.)

«پتک» از پیتر گبریل، سال 1986


پیتر گبریل پس از ترک گروه «جنسیس» چند سالی را بدون اینکه هیچ قطعه هیتی تولید کند، گذراند. تا اینکه نوبت به ساخت موزیک ویدئوی پتک رسید که اثری تاثیرگذار و ساخته ویرجین رکوردز بود. کمپانی آردمن انیمیشن (بلکه بعدها انیمیشن سریالی والاس و گرومیت را تولید کرد) با به کارگیری خلاقانه تکنیک های ویدئویی استاپ موشن (چیزی که شاید امروزه با استفاده از تلفن همراه هم برای ما امکان پذیر باشد) سر گبریل (و بعد هم بدن او) را به عنوان قالب استفاده کرد و افکت های متعددی را که از دنیای واقعی گرفته شده بودند روی آن گذاشت، از آرایش های متفاوت گرفته تا میوه ها که در بخشی از ویدئو کل صورت او را فرا می گیرند. نتیجه اینکه ویدئوی «پتک» در سال 1987، جایزه ام تی وی را از آن خود کرد و تا به امروز رکورددار ام تی وی در تعداد جوایز باقی مانده است و پربیننده ترین موزیک ویدئوی ام تی وی محسوب می شود.

«بادی هالی» از گوره ویزر، سال 1994


ویدئویی که برای بزرگ ترین هیت گروه «ویزر» به کارگردانی اسپایک جونز ساخته شد، تصاویری بود ترکیبی از کمدی «روزهای شادی» (Happy Days) که بازیگران اصلی این سریال در آن حضور داشتند و به خوبی لا به لای فیلمی از اجرای گروه در رستوران آرنولد درایو تدوین شده بود. این رستوران یکی از لوکیشن های معروف این برنامه تلویزیونی بود که در دهه هفتاد پخش می شد. امروزه ترکیب کردن تصاویر جدید از اجرای موزیسین ها یا بازیگران با تصاویر آرشیوی کاری بسیار ساده است، اما این کار در 1994 چندان مرسوم نبود و نمونه واقعا موفق آن را تنها در «مردگان پیراهن راه راه نمی پویند» کمدی «نوآر» استیو مارتین می توان مشاهده کرد.

بادی هالی در مراسم اهدای جوایز ام تی وی 1995 چهار جایزه برد و همراه با ویندوز 95 روی سی دی این برنامه و تحت عنوان «عناوین جالب» منتشر شد و همین مساله به موفقیت بیشتر آهنگ هم کمک کرد.

«جنون مجازی» از جمیراکوای، 1996


بزرگ ترین هیت جمیراکوای (Jamiroquai) ترکیبی بی نظیر از صحنه های رقص است و زمینی که به ظاهر حرکت می کند و جی. کی را قادر می سازد با روشی به یادماندنی ترانه اش را بخواند. این ویدئو در حالی که به نظر می رسید کلا یک برداشت است، درواقع از سکانس های مختلف تشکیل شده بود که به طور نامحسوسی با استفاده از حرکت افق گرد دوربین در یکدیگر تدوین شده اند و البته این تنها جادوی استفاده شده در موزیک ویدئوی جنون مجازی نیست.

همانطور که احتمالا خودتان هم حدس زده اید زمین رقص هم واقعا حرکت نمی کند، بلکه دوربین به پایه ای بسته شده که اطراف زمین می چرخد. این ویدئو چهار جایزه در ام تی وی برد و جی. کی قطعه آن را درحالی که روی دو راهروی متحرک (که روی صحنه نصب شده بودند) می رقصید برای تماشاگران مسابقه اجرا کرد.

«یک بار دیگر عزیز» از بریتنی اسپیرز، سال 1998


برای اولین تک آهنگ منتشر شده از بریتنی اسپیرز موزیک ویدئویی ساخته شد که نیکل دیک آن را کارگردانی کرده و در یک دبیرستان می گذشت. این ویدئو به سرعت نظر مخاطبان ام تی وی را به خود جلب کرد و شهرتی جهانی برای اسپیرز به همراه آورد. برخلاف سایر موزیک ویدئوهای این لیست در «یک بار دیگر عزیزم» چندان خبری از جلوه های ویژه نیست، بلکه این اثر نمونه بی نقصی است از سینک آهنگ و تصاویر ویدئویی، کارگردانی قدرتمند، کوریوگرافی تحسین برانگیز و طراحی لباس واقع گرایانه (استفاده از یونیفرم های استاندارد مدرسه).

«بانوان مجرد» از بیانسه، سال 2008


یک موزیک ویدئوی سیاه سفید که چیزی نیست جز بیانسه و دو دختر دیگر که همراه او در صحنه ای که به نظر یک برداشت می رسد (اما اینطور نیست) می رقصند. «بانوان مجرد» در سال 2009  جایزه موزیک ویدئوی ام تی وی را برنده شد و به نظر نمی رسد از آن روز تا به حال محبوبیتش کمتر شده باشد. بلکه عکس این قضیه صادق است. با پدیدارشدن یوتیوب در سال 2005، موزیک ویدئوها به طور گسترده ای از ام تی وی به سایت انتشار ویدئوی گوگل انتقال پیدا کردند؛ جایی که پخش آنها به جای اینکه به بیننده تحمیل شود براساس انتخاب و خواسته او صورت می گرفت. بنابراین «بانوان مجرد» هم از این اتفاق بی نصیب نماند.

دانستن این نکته خالی از لطف نیست که گوریو گرافی بانوان مجرد الهام گرفته از اجرایی است که در سال 1969 در یکی از برنامه های «اد سولیوان» انجام شد و توسط باب فاسی (موزیکال ساز برجسته تاریخ سینمای هالیوود) کوریوگرافی شده بود.

کارگردانی جیک نوا، استفاده از رنگ سیاه سفید، پیشرفت چهل ساله کوریوگرافی و این واقعیت که ویدئو شالم ابرستاره ای به نام بیانسه بود، همگی باعث شدند این دزدی تبدیل به پدیده ای آیکونیک شود. تعداد پارودی هایی که برای این ویدئو ساخته شده شاهدی بر این مدعاست.

«اینگونه زاده شده ام» از لیدی گاگا


از زمان مایکل جکسون تا به حال، لیدی گاگا بیش از هر خواننده دیگری ساخت موزیک ویدئو را در مرکز حرفه اش قرار داده است، بنابراین تعجبی ندارد که موزیک ویدئوی هفت دقیقه ای قطعه «اینگونه زاده شده ام» را در این فهرست جای دهیم (فهرستی که با دشواری بسیار به ده مورد محدود شده است).

این موزیک ویدئو که توسط نیک نایت، عکاس مد ساخته شده، لیدی گاگا را در چند لباس و گریم مختلف نشان می دهد که ارجاعات بسیاری به رم و یونان باستان و افسانه های آنها دارد و البته تاثیرات درستی که این ویدئو از مایکل جکسون گرفته کاملا مشهود است. بی تعارف ویدئوی فوق العاده ای است. از آنجا که درباره پارودی هم صحبت به میان آمد باید گفت که این یک قانون در اینترنت است که ما نمی توانیم از ویدئوی «اینگونه زاده شده ام» حرف بزنیم و یادی از پارودی آن، «اینگونه اجرا می کنم» اثر ویر ال یانکوویچ نکنیم...

از ام تی وی تا یوتیوب... و بیانسه؟

من همین حالا هرجا که باشم، می توانم تلفنم را روشن کنم، اپلیکیشن یوتیوب را روی آن نصب کنم و بعد هر ویدئویی که دوست دارم را در آن تماشاکنم. این تجربه خیلی از آنچه در دهه شصت تجربه می کردیم، فاصله دارد؛ دوره ای که اضافه کردن چند دقیقه ای فیلم به یک قطعه هیت، حرکت آوانگاردی محسوب می شد. انقلابی که گروه کوئین در عرصه موزیک ویدئو به پا کرد و بعدها با تجربه های موفق دیگری آن را ادامه داد (مثل «ریدیو گاگا» و «اینیندو») وجه کاملا جدیدی به صنعت موسیقی افزود که در آن بُعد، مشهورترین شبکه تلویزیونی و مشهورترین موزیک ویدئوی تاریخ، یعنی تریلر مایکل جکسون خلق شد.

شبکه ام تی وی، با اینکه امروزه از نقش پررنگ و اصلی آن روزهایش کنار کشیده- بخشی به علت اینکه بر حقانیت خود به عنوان تهیه کننده شوهای تلویزیونی تکیه دارد و بخشی به این علت که صاحبان آن از رقابت با یوتیوب می ترسیدند- اما همیشه به عنوان واژه ای مترادف و هم معنی با موسیقی پاپ دهه هشتاد و نود باقی خواهدماند. اما یوتیوب موزیک ویدئو را به کجا خواهد برد؟ آیا ویدئوهای عجیب و غریب لیدی گاگا دارند از این مدیوم سوءاستفاده می کنند یا صرفا از آن بهره می برند و استفاده می کنند؟ آیا یوتیوب یا سرویس دیگری قادر خواهند بود در آینده روشی کاملا جدید برای هوستینگ، پلی کردن و پخش موزیک ویدئو ارائه کنند؟

• منظور از فیلم های تبلیغاتی در این متن، ویدئوهایی است که تا پیش از رسمیت یافتن تولید موزیک ویدئو، هنرمندان موسیقی برای معرفی اثرشان تولید می کردند. امکان داشت این فیلم تبلیغاتی (promotional films) اجرای یک قطعه با طرحی صحنه به خصوصی باشد (مثل ویدئوی مشهور مردی که دنیا را فروخت دیوید بووی) و یا اینکه یک فیلم سینمایی هالیوودی (مثل فیلم کمک با بازی اعضای گروه بیتلز). برای معرفی هرچه بیشتر یک آلبوم یا گروه موسیقی باشد.