چطور می‌توان بچه حرف‌گوش‌کن تربیت کرد؟

نی‌نی سایت: خیلی از والدین شکایت دارند از اینکه بچه به حرف‌شان گوش نمی‌دهد، به کارهایی که از او می‌خواهند عمل نمی‌کند و در یک کلام بچه حرف گوش‌کنی نیست. اما بچه حرف‌گوش کن، چطور بچه‌ای است؟ اصلا چه باید کرد تا بچه طوری تربیت شود که مطابق میل والدین رفتار کند و آیا اصلا داشتن فرزندی که بدون چون و چرا مطیع اوامر والدین باشد، امر ایده‌آلی است؟

حرف‌شنو یا توسری‌خور؟

سوال‌های‌مان را از دکتر لیلاسادات موسوی‌راد، روانشناس می‌پرسیم: اگر توقع ما از حرف‌شنوی کودک این است که باید به دستورات ما بدون چون و چرا گوش دهد، باید بگویم که ذات دستور دادن از لحاظ روانشناسی اشتباه است. چون دستور دادن باعث مقاومت در طرف مقابل می‌شود. به کار بردن کلماتی مانند خطاب مستقیم تو، چرا، باید، نباید و امثال اینها باعث گارد و گرفتن نتیجه معکوس می‌شود. باید اتاقت را تمیز کنی... نباید بیرون بروی... چرا مسواک نمی‌زنی... تو درس‌هایت را بخوان! و..

چه بچه‌ها و چه بزرگسالان در مقابل چنین برخوردی رفتارهای واکنشی از خود نشان می‌دهند. نباید تصور کنیم که چون بچه‌ها کوچک هستند و اشتباهاتی دارند باید این طور با آنها برخورد کنیم. بچه‌های زیر 7سال با گریه و لجبازی مقاومت خود را با این طرز برخورد ابراز می‌کنند. بچه‌های بزرگ‌تر از 7سال نیز شروع به بحث با والدین می‌کنند که پدرومادرها به اصطلاح می‌گویند بچه توی روی ما می‌ایستد و می‌گوید: اتاقم را تمیز نمی‌کنم... دوست دارم بیرون بروم... مسواک نمی‌زنم، همین که هست... و غیره.


نه پرخاشگر، نه منفعل

او درباره معایب شیوه دستوری می‌گوید: شما با روش دستور دادن کودک را در موقعیتی قرار می‌دهید که احساس فشار می‌کند و به طریقی سعی دراد خودش را از این فشار رها کند. عکس‌العمل کودکان در مقابل روش مقابله‌ای با توجه به شرایط متفاوت است. البته ممکن است که شما به صورت مقطعی از این روش نتیجه بگیرید و کودک تحت فشار به خواسته شما تن دهد ولی این رفتار در او نهادینه نمی‌شود و اگر مثلا در خانه تنها بماند کارهایی را که قبلا به زور از او خواسته‌اید، دیگر انجام نمی‌دهد.

علاوه بر این، در بلند مدت این رفتار شما باعث می‌شود که از کودک‌تان در بزرگسالی یک فرد منفعل یا پرخاشگر بسازید. اگر او مطیع اوامر شما باشد در آینده احتمالا تبدیل به فردی پذیرا می‌شود که در مقابل زورگویی دیگران قادر به دفاع از خودش نیست. روی دیگر سکه این است که فرزند شما در آینده تبدیل به فردی پرخاشگر شود که حتی تحمل ماخذه رییس‌اش را نیز نداشته و در مقابل او می‌ایستد و پرخاش می‌کند!

جدول تشویقی

دکتر موسوی‌راد روشی را به عنوان جایگزین دستور دادن توضیح می‌دهد: به جای دستور دادن بهتر است کودک را از طریق ارتباط درست با دنیای خودش به رفتار درست عادت دهیم. به این ترتیب که با بازی کردن نظم را به او بیاموزیم. مثلا از هر کار یا وظیفه‌ای که از او انتظار داریم انجام دهد، یک بازی بسازیم: بازی جمع کردن اتاق، بازی حمام کردن، بازی مسواک زدن و... حتی می‌توانیم جدولی تهیه کنیم که کارهای خوب را داخل آن بنویسیم و به عنوان جدول تشویقی از آن استفاده کنیم. به کودک بگوییم که با هر کار خوبی که در جدول نوشته شده یک ستاره جایزه می‌گیرد و اگر ستاره‌هایش به تعداد مشخصی برسد می‌تواند فلان اسباب‌بازی را داشته باشد. به مرور زمان که کودک در رفتارش پیشرفت می‌کند می‌توانید تعداد دو کار خوب را برای دریافت یک ستاره در نظر بگیرید و سپس هر سه کار خوب یک ستاره و به همین ترتیب ادامه دهید.


همه نیازمند قانون هستند

این روانشناس در مورد کودکان بالای 7سال که دیگر با بازی نمی‌توان به آنها آموزش داد، می‌گوید: آموزش رفتارهای صحیح به کودکان به همان سال‌های نخست زندگی او محدود نمی‌شود. وقتی کودک شما هفت سالگی را رد می‌کند و بزرگ‌تر می‌شود، روابط اجتماعی وسیع‌تری پیدا می‌کند، در رفتار دوستان و همسالانش دقیق می‌شود و تفاوت‌هایی را می‌بیند یا تحت تاثیر آنها قرار می‌گیرد دیگر نمی‌توانید با بازی کردن او را متقاعد به رفتار درست کنید. در این سن شما باید مفهوم قانون را به فرزندتان بیاموزید.

 در مقابل مقاومت او برای قرار گرفتن در چهارچوبی که شما می‌خواهید باید به او توضیح دهید که قانون خانه شما این است که فرزندتان باید ساعت فلان در خانه باشد، یا قانون خانه شما اجازه می‌دهد یک ساعت تلویزیون تماشا کند و...

قانونگذار خود باشید!

دکتر لیلاسادات موسوی‌راد، روانشناس، در نهایت برای پذیرش بهتر و سریع‌تر قوانین توسط کودک اعتقاد دارد: برای وضع و تعریف قوانین بهتر است در جلسه‌ای با حضور کودکان قوانین را با آنها در میان گذاشته و حتی نظر آنها را نیز بپرسید و در صورت امکان نظر آنها را نیز در قوانین مد نظر قرار دهیم. با این روش نه تنها پذیرش قوانین برای کودک راحت‌تر است بلکه اعتماد به نفس او را بالا برده و احساس خوشایندی به کودک می‌دهد که کسی به او زور نگفته و او را مجبور به کاری نکرده است.

باید به خاطر داشته باشید که هر گونه سرپیچی از قوانین باید با عواقب آن همراه باشد و اگر شما بدون در نظر گرفتن مجازات قوانین را وضع کنید نباید انتظار داشته باشید از طرف بچه رعایت شود. وقتی کودک شما ببیند که با انجام ندادن تکالیفش از دیدن تلویزیون محروم شده روز بعد حتما تکالیفش را به موقع انجام می‌دهد تا بتواند امتیازاتش را بگیرد.

صبح بخیر:  کودکان نیز همچون خود ما گاهی حرف گوش نمی کنند. البته آنها در این سن به شما نیاز دارند تا به آنها بیاموزید باید به حرف های دیگران توجه کنند. اما چیزی که اتفاق می افتد این است که والدین ده بار یک مساله را تکرار می کنند و در آخر نیز به تنبیه روی می آورند. اما چه مساله ای باعث می شود کودکان در هیچ دفعه از آن ده بار به حرف والدین خود گوش ندهند.

با گوش نکردن، کودک همه حواس شما را به خود جلب می کند. اینکه شنونده خوبی باشید به کودک کمک می کند تا مسایل موردنظر را بهتر بیاموزد، هشدارها را جدی بگیرد، رفتار بهتری با شما یا معلم خود داشته باشد و دوستان بهتری برای خود بیابد.

راهکارهای ساده ای وجود دارند که با تکرار مداوم آنها به کودک خود می آموزید تا شنونده خوبی باشند. آموزش به کودکان هیچگاه زود نیست. کودک مدرسه ای شما می تواند همچون یک کودک 5 ساله حرف گوش ندهد.


هم قد او شوید

تقریبا همه والدین به مرور متوجه می شوند داد زدن با صدای بلند بر سر کودک در حالت تمام قد (یا حتی از اتاق دیگر) تاثیری که باید را ندارد. خم شوید یا زانو بزنید یا کودک را بالا بیاورید تا هر دو در یک قد قرار بگیرید. با این کار با هم چشم در چشم می شوید و می توانید بهتر توجه او را به خود جلب کنید.

هنگام صبحانه وقتی کنار فرزند خود می نشینید و یادآوری می کنید که صبحانه را کامل بخورد، او بیشتر به حرف شما گوش می دهد. باید بدانید رابطه چشم در چشم با کودک هنگام صحبت با او بسیار مهم و موثر است.

شفاف صحبت کنید

حرف های خود را واضح، شفاف، ساده و تحکم آمیز بیان کنید. متوجه شدن منظور اصلی از جملات کوتاهی همچون «بیرون سرد است و ممکن است سرما بخوری و می خواهم تا سوئی‌شرت خود را قبل از بیرون رفتن بپوشی» برای کودک چندان آسان نیست. بهتر است خیلی واضح به او بگویید: « سوئی‌شرت خود را بپوش». این جمله هیچ شک و شبهه ای برای کودک به جا نمی گذارد. همچنین، هنگامی که کودک هیچ گزینه انتخابی دیگری ندارد از او نظرخواهی یا سوال نکنید. به طور مثال، درست این است که به او بگویید «اکنون باید روی صندلی خود در ماشین بنشینی» به جای اینکه بگویید: «بیا روی صندلی خود بنشین، باشه عزیزم؟»

خوب است به فرزند خود حق انتخاب دهید. اما از گزینه هایی که در اختیار او می گذارید مطمئن باشید – و ترجیحا فقط دو حق انتخاب به او بدهید. وقتی حق انتخاب محدودی به کودک می دهید بهتر می تواند انتخاب کند و احساس قدرت می کند و نتیجه آن برای شما نیز رضایت بخش است.

پیگیری کردن

منظور خود را از چیزی که بیان می کنید روشن کنید و کودک را تهدید نکنید – یا قول بی اساسی که نمی توانید عمل کنید، ندهید. وقتی به کودک 2 ساله خود می گویید: «تو باید 9 شب شیر بنوشی» این زمان را عقب یا جلو نکنید یا به او اجازه ندهید در آن ساعت مشخص مثلا آب میوه بنوشد.

البته برای اجرای قوانین باید همسرتان نیز همپای شما و برای آنها احترام قائل باشد. اگر در مورد مسایلی با هم توافق نداشتید باید در این مورد با هم حرف بزنید زیرا باید بدانید هنگامی که دوباره مشکلی پیش می آید، چه بگویید و چگونه رفتار کنید.  
همچنین برای کودک بسیار مهم است بداند چه مسایلی واقعا خطرناک هستند و شما باید راه های امن آن را برای آنها توضیح دهید. به طور مثال، هنگام عبور کودک از عرض خیابان دست های او را محکم بگیرید  - به این ترتیب کودک خطر ناشی از اتومبیل ها را درک خواهد کرد و مراقب خواهد بود.

سعی کنید در مواقعی که خیلی لازم نیست دستورهای خود را مدام در گوش کودک تکرار کنید که مثلا «لیوان خود را روی میز بگذار». برای اینکه به حرف شما گوش کند کافیست دست او را بگیرید و با هم لیوان را روی میز بگذارید تا کودک متوجه شود باید لیوان را روی میز بگذارد.


تاکید حرف های خود

گاهی اوقات استفاده از روش های دیگر در کنار صحبت های گفتاری می تواند کمک کننده باشد، به ویژه زمانی که می خواهید کودک را از انجام فعالیت دلخواهش باز دارید. مثلا بگویید: «زمان خواب است!» و سپس با مثلا خاموش  و روشن کردن لامپ یا اشاره های فیزیکی همچون قرار دادن دست روی شانه های او و جلب توجهش از عروسک ها به سمت خود، یا مثلا نمایش هایی همچون برداشتن روتختی و مرتب کردن بالش او در رختخواب به او تاکید کنید که باید بخوابد.

هشدار دادن

قبل از انجام تغییرات بزرگ و مهم حتما به کودک خود هشدار دهید. به طور مثال، هنگامی که مشغول بازی با اسباب بازی یا دوستان خود است، پیش از ترک خانه به او یادآوری کنید که: «تا چند دقیقه دیگر می رویم و هروقت صدایت کردم باید بیایی.»

دستور دادن با کمی بازی

اگر به کودک دوساله خود بگویید اسباب بازی هایش را از اطراف اتاق جمع کند، او در جواب فقط غر می زند. بنابراین می توانید این کار را با کمی بازی ترکیب کنید. به طور مثال، بگویید لگوهای زرد خود را در جعبه اش بریز. سپس بگویید: خب! حالا لگوهای قرمز را جمع کن. و به این ترتیب هم با هم بازی و هم اسباب بازی ها را جمع کرده اید.

تشویق کردن

شاید روش داد زدن جواب بدهد اما برای کودک هیچ لذتی ندارد. بسیاری از کودکان وقتی با آنها رفتار خوبی دارید بهتر به حرف های شما گوش می کنند. به طور مثال، با صدایی بچه گانه یا خنده دار یا حتی با ریتم یک آهنگ حرف های خود را به کودک بگویید. مثلا مثل آهنگ برای کودک خود آواز بخوانید که : الان وقت مسواکه.

برای اینکه کودک کارهایی که می خواهید را انجام دهد می توانید او را تشویق کنید. مثلا بگویید اگر مسواک بزنی می توانی لباس راحتی مورد علاقه ات را بپوشی. به جای اینکه بگویید: اگر مسواک نزنی دندان هایت را کرم می خورد. پس از انجام دستور، کودک خود را تشویق و از اینکه به حرفتان گوش داده است از او تعریف کنید.

داشتن رفتار خوب، مهربان و با اعتماد هنگام صحبت با کودک باعث می شود تا بیشتر و بهتر به حرف شما گوش کند زیرا متوجه می شود شما او را دوست دارید و برای شما بسیار ارزشمند است. این روش بسیار موثرتر از روش های تحکم آمیز و جدی است.

الگوی کودک باشید

کودکان زمانی خوب به حرف های شما گوش می دهند که ببینند شما شنونده خوبی هستید. سعی کنید همیشه با احترام و همچون آدم بزرگ به حرف های کودک خود گوش کنید. هنگامی که با شما حرف می زند، به او نگاه کنید و اجازه دهید حرف هایش تمام شود و وسط حرفش نپرید. 

در مواقعی که مشغول کار یا آشپزی هستید، اینکه بنشینید و به حرف های او گوش کنید آسان نیست. بنابراین، سعی کنید حداقل به او پشت نکنید یا خیلی در اطراف او راه نروید. اینکه به کودک خود بگویید: باید به حرف های من گوش کنی نه هرکاری من می کنم تقلید کنی» هیچ تاثیری در آموزش کودک ندارد.

کودک را به خوب بودن مجبور کنید

هرچند وقت یکبار با کودک خود در مورد اشتباهاتش صحبت می کنید؟ آیا دوست دارید به حرف های کسی – همچون رئیس یا مدیر - که همیشه به مسایل منفی اشاره دارد، گوش کنید؟ کودک شما بیشتر زمانی تمایل به گوش کردن به حرف های شما دارد که به کارهای خوب او اشاره می کنید. «اسباب بازی هایت را همان اول که از تو خواستم جمع کردی. آفرین» یا «تو رفتار خوبی با دوستت داشتی. من به تو افتخار می کنم.» سعی کنید همیشه روی کارهای مثبت و درست کودک خود تاکید داشته باشید.