من بیش از حد فعالم!

مجله سیب سبز:  کودک‌تان یک‌ جا بند نمی‌شود، دائم در حال خرابکاری و بالا پایین پریدن است، نمی‌تواند تمرکز کند و فعالیت‌ها را نصف و نیمه رها می‌کند و... همه اینها می‌تواند هشداری باشد برای اینکه کودک‌تان به‌ نوعی اختلال دچار است؛ اختلالی که باید هرچه سریع‌تر نسبت به درمان آن اقدام کنید.

بیش‌فعالی کلمه‌ای آشناست که شاید بارها آن را در وصف کودک‌تان به‌کار برده باشند اما شاید هیچ‌وقت به درستی معنای آن را درک نکرده باشید. اگر کودک‌تان رفتارهایی دارد که به نظرتان بیش از حد شلوغ و حواس پرت تلقی می‌شود، وقت آن رسیده که اطلاعات بیشتری راجع به این اختلال به‌دست آورید و برای تشخیص بیش‌فعالی به یک متخصص مراجعه کنید. ما در این مطلب به شما می‌گوییم که بیش‌فعالی چیست و چطور می‌توان آن را درمان کرد.


بیش‌فعالی دقیقا یعنی چه؟

ADHD مخفف عبارت «اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی» است. مشکلات رفتاری در کودکان سه نوع مختلف دارد که به‌عنوان زیرگروه‌های اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی شناخته می‌شوند:

- نوع بیش‌فعال و تکانشگر

- نوع حواس‌پرت

- نوع مرکب که از هر دو خصوصیت ذکر شده برخوردار است.

علائم بیش‌فعالی چیست؟

کودکان بیش‌فعال و تکانشگر: دائما بی‌قرارند و دوست دارند به‌صورت مدام حرف بزنند. این کودکان در هر شرایطی در محیط پیرامون خود می‌چرخند و اغلب نمی‌توانند انتظار چیزی را بکشند یا در کلاس به سوالات معلم پاسخ دهند و اگر به آنها گفته شود که به نوبت با اسباب‌بازی‌ها بازی کنند، ناراحت می‌شوند.

کودکان حواس‌پرت: فراموشکارند و اغلب نمی‌توانند تمرکز کنند. حواس آنها به راحتی پرت می‌شود و مدام وسایل خود را گم می‌کنند. بسیاری از کودکان حواس‌پرت باوجود اینکه باهوش هستند، در انجام تکالیف مدرسه مرتکب اشتباهات زیادی می‌شوند و نمی‌توانند از توصیه‌های معلم پیروی کنند، چون حواس‌شان به‌راحتی پرت می‌شود.
کودکانی که اختلال مرکب دارند: از خصوصیات هر دو نوع قبلی برخوردارند. اگر علائم کافی برای تشخیص اختلال مرکب وجود نداشته باشد، باید به‌دنبال تشخیص یکی از اختلالات فوق باشیم.

چطور می‌توان بیش‌فعالی را تشخیص داد؟

این‌طور نیست هر کودکی که پر‌جنب‌وجوش باشد را بتوان به سادگی بیش‌فعال دانست؛ این اختلال مانند سایر اختلالات شرایط خاصی دارد که در چنین شرایطی می‌توان آن را تشخیص داد. به گزارش موسسه ملی تعالی بهداشت و مراقبت (NICE)، برای تشخیص اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی باید به نکات زیر توجه داشت:

کودک باید حداقل 6‌رفتار از مجموعه رفتارهای مندرج در فهرست راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی را از خود نشان دهد.

- علائم به مدت حداقل 6‌ماه ادامه یابد.

- علائم آن‌قدر شدید باشد که به ناهنجاری بدل شود. به‌عبارت دیگر، علائم باید به‌گونه‌ای باشد که کودک را از سایر همسالان خود جدا کرده و بر زندگی شخصی آنها اثر بگذارد.

- مشکلات رفتاری مشابه در حداقل دو موقعیت اجتماعی مختلف بروز پیدا کند (به‌عنوان مثال، هم در محیط خانه و هم در مدرسه).

- اگر فکر می‌کنید فرزندتان به این عارضه مبتلا شده، علائم او را یادداشت کرده و با فهرست علائم کم‌توجهی-بیش‌فعالی مقایسه کنید، سپس به یک پزشک متخصص مراجعه کرده و با او مشورت کنید.

- تشخیص اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی از 3سالگی امکان‌پذیر است. با این حال، تشخیص این اختلال تا قبل از سن مدرسه دشوار است؛ زیرا کودک باید در محیط‌های اجتماعی مختلف با مشکلات مشابهی مواجه شود. علاوه بر این، کودکان پیش‌دبستانی اغلب نشانه‌هایی از رفتار بیش‌فعالی دارند که به خودی خود برطرف می‌شود و این رفتارها در میان پسران شایع‌تر است.

چه تفاوتی بین اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی و بد‌رفتاری وجود دارد؟

یکی از مسائلی که اغلب والدین با آن مشکل دارند، این است که نمی‌توانند بین اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی و بد‌رفتاری تمایز قائل شوند. این مسئله کودکان مبتلا به این عارضه را نیز آزار می‌دهد. بد‌رفتاری معمولا زودگذر است و یک کودک بد‌رفتار اغلب در زمان‌های خاصی بد‌رفتاری می‌کند تا بر دیگران اثر بگذارد.

با این حال، اگر به نفعش باشد در مواقعی خوش‌رفتار خواهد بود. به‌عنوان مثال، اگر یک کودک بدرفتار بداند که در صورت خوش‌رفتاری جایزه می‌گیرد، طوری خودش را مدیریت می‌کند که حداقل در کوتاه‌مدت خوش‌رفتار باشد. با این حال، برخی کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی به‌شدت خواهان آن هستند که خوش‌رفتار باشند، اما باوجود تلاش بسیار نمی‌توانند رفتارهای خود را مدیریت کنند. آنها به سختی از اشتباهات خود درس می‌گیرند و قادر به برنامه‌ریزی و سازماندهی امور نیستند.

اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی چطور درمان می‌شود؟

تشخیص دقیق اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی توسط یک تیم پزشکی مجرب و به رهبری یک متخصص اطفال یا روانپزشک انجام می‌گیرد. وقتی اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی در کودک تشخیص داده می‌شود، ارزیابی‌های لازم برای تعیین شدت علائم و میزان تاثیر آنها بر زندگی کودک انجام می‌گیرد. این ارزیابی‌ها نحوه درمان کودک را هدایت می‌کنند.

اگر وضعیت کودک شما متوسط (نه خفیف یا حاد) تشخیص داده شده باشد، باید به‌همراه فرزندتان در یک برنامه آموزشی شرکت کنید.

اگر وضعیت کودک شما حاد تشخیص داده شده باشد، باید از دارو‌ درمانی برای رفع مشکل فرزندتان کمک بگیرید. مصرف دارو صرفا با دستور یک پزشک متخصص آغاز می‌شود و کودک باید از نزدیک تحت مراقبت باشد. با این حال مصرف دارو به کودکان پیش‌‌دبستانی توصیه نمی‌شود. صرف‌نظر از نوع درمان، رعایت رژیم غذایی و ورزش منظم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ورزش منظم آخرین چیزی است که معمولا به کودکان کم‌توجه و بیش‌فعال توصیه می‌کنند، چون اکثر این کودکان بی‌وقفه در حال جنب‌و‌جوش هستند. توجه به رژیم غذایی این کودکان نیز دشوار است. اگر فرزندتان در خوردن غذا مشکل دارد، بهتر است از یک متخصص تغذیه کمک بگیرید.


آیا رژیم غذایی به درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی کمک می‌کند؟

با‌توجه به گزارش‌های  والدین، حذف برخی مواد از رژیم غذایی و دادن مکمل‌های غذایی به کودکان نقش قابل‌توجهی در درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی دارد. بر‌اساس مطالعات انجام شده، طیف گسترده‌ای از مواد غذایی و رنگ‌دهنده‌هایی مانند تارترازین باید از رژیم غذایی کودکان حذف شوند. بسیاری از مطالعات نیز به مصرف برخی مواد غذایی، مانند شیر گاو، آرد گندم، مرکبات و تخم‌مرغ توجه داشته‌اند.

یکی از مشکلات موجود این است که نمی‌توان گفت کدام مواد غذایی بر علائم بیمار تاثیر بیشتری دارند. چشم‌پوشی از چند ماده غذایی به‌طور همزمان باعث می‌شود که تهیه وعده‌های غذایی برای مادر خانواده به یک کابوس تبدیل شود و امکان تنظیم یک رژیم غذایی متعادل وجود نداشته باشد؛ این امر به‌نوبه‌خود می‌تواند به سوء‌تغذیه منجر شود. اگر فکر می‌کنید رفتارهای کودک از رژیم غذایی‌اش تاثیر می‌پذیرد، رفتارهای مشاهده شده و رژیم غذایی او را در یک دفترچه یاداشت ثبت کنید. اگر ارتباطی بین مواد غذایی مصرفی و رفتارهای کودک وجود داشته باشد، باید به یک متخصص تغذیه مراجعه کرده تا به کمک او یک رژیم غذایی متعادل تنظیم کنید.

درمان‌های غیردارویی چه تاثیری بر اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی دارند؟

مهم‌ترین چیزی که باید به‌خاطر داشته باشید این است که پیشنهاد شرکت در برنامه‌های آموزشی به این معنا نیست که شما والدین بدی هستید. کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی نیازهای متفاوتی دارند و قوانین عادی در‌مورد آنها صدق نمی‌کند. اگر وضعیت کودک شما متوسط (نه خفیف یا حاد) تشخیص داده شده باشد، باید به همراه فرزندتان در برنامه‌های آموزشی شرکت کنید. رفتاردرمانی تاثیر قابل‌توجهی بر درمان علائم کم‌توجهی-بیش‌فعالی دارد. با این حال، این پروسه درمانی تمام افرادی را که مستقیما با کودک در ارتباط هستند، شامل می‌شود.

کودک با داشتن ثبات نتیجه می‌گیرد، اما هر‌گونه تغییر در این ثبات می‌تواند بر رفتار او تاثیر منفی بگذارد. کودکان به قوانینی نیاز دارند که باثبات باشد. کودکان باید بدانند که نقض قوانین عواقب جبران‌ناپذیری خواهد داشت. در حالت ایده‌آل، درگیر کردن مدرسه در پروسه درمانی کودک به فرزند شما کمک خواهد کرد. به‌عنوان مثال، از مسئولان مدرسه بخواهید با شما در برخی موارد همکاری کنند. مثلا بخواهید فرزند شما را در ردیف جلوی کلاس بنشانند تا کمتر دچار حواس‌پرتی شود، یک جدول زمانی با ثبات براساس کلاس‌های درس، معلمان و... برای فرزندتان تنظیم کنند و بر آثار مثبت رفتارهای خوب تمرکز کنند.

آیا فرزندم در بزرگسالی نیز بیش‌فعال خواهد بود؟

برآوردها نشان می‌دهند که از هر 5کودک مبتلا 4کودک تا سنین نوجوانی درگیر علائم این اختلال خواهند بود و نیمی از آنها نیز تا بزرگسالی مشکل خواهند داشت. با این حال، علائم به مرور زمان تغییر یافته و از شدت تاثیرشان کاسته می‌شود. بی‌توجهی نیز معمولا به مرور زمان کاهش می‌یابد و دامنه توجه با افزایش سن گسترده‌تر می‌شود، اما کماکان از افراد عادی محدود‌تر خواهد بود.

اگرچه علائم این اختلال در بسیاری از موارد ماندگار هستند، اما بیماران می‌توانند با مدیریت مناسب از سلامت روانی خود اطمینان داشته باشند. یک برنامه مدیریتی با هدف بهبود رفتار و رعایت یک روند دراز‌مدت برای استحکام تغییرات رفتاری که ایجاد شده است، می‌تواند به کودک کمک کند که با علائم بیماری در بزرگسالی مقابله کند.

آیا کودکم می تواند موفق شود؟

اگر کودک‌تان نمی تواند روی درس و کلاس تمرکز داشته باشد و فعالیت های خود را هرچند به آن علاقه داشته باشد، نیمه کاره رها می کند؛ این دلیلی بر هوش پایین او نیست. کودکان بیش‌فعال به علت اختلالی که به آن مبتلا هستند تمرکز ندارند و نمی توانند آرام و قرار داشته باشند؛ با آنکه معمولا از هوش خوبی بهره مند هستند.

شاید امیدوار شوید اگر بدانید گروهی از مردان و زنان بزرگ تاریخ از جمله سقراط (فیلسوف بزرگ پیش از میلاد)، ولفگانگ موتسارت (آهنگساز)، آیزاک نیوتن (فیزیکدان و ریاضیدان)، لئو تولستوی (نویسنده)، الکساندر گراهام بل (مخترع تلفن)، هانس کریستین اندرسن (نویسنده کتاب کودک)، بتهوون (آهنگساز)، لئوناردو داوینچی (مخترع و نقاش)، گالیله (ریاضیدان و ستاره شناس) و ارنست همینگوی (نویسنده)، بنابر اظهارنظر شخصی خود یا براساس شرح حالی که از زندگی آنان در طول تاریخ به دست آمده ، دچار این اختلال بوده اند اما بر آن فائق آمده اند. زندگی آنان می تواند الگوی خوبی برای زندگی موفق این گروه از کودکان باشد.

بخورنخورهای بیش فعالی

در بیماران بیش فعال، متابولیسم (سوخت و ساز) اسیدهای چرب به خوبی صورت نمی گیرد. از آنجا که اسیدهای چرب یکی از ارکان مهم غشای سلول عصبی هستند می توان نتیجه گرفت که در اکثر بیماران یادشده، سلول‌های عصبی ساختار و عملکرد مناسبی ندارند. 

گنجاندن مواد غذایی حاوی اسید چرب ضروری امگا3 مانند  ماهی،  کپسول روغن ماهی، تخم مرغ و آجیل خام در برنامه غذایی کودکان بیش فعال در کنترل علائم بیماری آنها موثر است.

 به علاوه باید بدانید مصرف موادی مانند طعم‌دهنده‌ها و رنگ های مصنوعی،  قهوه،  کاکائو، پنیر، سرکه و آسپرین برای این گروه از بیماران مضر است و تجربه نشان می دهد متعاقب مصرف مواد یادشده فعالیت مغز بیماران بیش فعال به طور ناگهانی افزایش یافته و آنها در معرض حمله عصبی قرار می گیرند.


چه کودکی بیش‌فعال است؟

این‌طور نیست هر کودکی که پر‌جنب‌وجوش باشد را بتوان به سادگی بیش‌فعال دانست؛ این اختلال مانند سایر اختلالات شرایط خاصی دارد که در چنین شرایطی می‌توان آن را تشخیص داد.

چطور به روابط اجتماعی کودکت کمک کنیم؟

کودکان بیش فعال به این علت که سایر بچه ها تمایل ندارند با آنان بازی کنند، ناراحت و اندوهگین می‌شوند. آنان به درستی علت چنین رفتاری را درک نمی کنند و نمی دانند چرا در جمع سایر کودکان راه نمی یابند. بهتر است بزرگسالان با مشارکت در بازی کودکان، ضمن تشویق کودک به صبر و بردباری، بازی‌های مشترک را به آنان آموزش دهند.

این اختلال می تواند در صورت نداشتن مهارت و مدیریت، مشکلات قابل توجهی در مسیر رشد اجتماعی و جنبه های گوناگون زندگی کودک ایجاد کند. لازم است کودکتان را برای ایجاد روابط اجتماعی با همسالان کمک کرده و او را تشویق کنید.

 

 

از مقابله، تنها این است که با کنترل خود سعی کنید ضمن درک مشکلات و حالات روحی دیگران، خود و زندگی تان را عمیقا" تحت تأثیر آن قرار ندهید.