شب بیداری، رشد کودک را مختل می کند

هفته نامه سلامت: اختلال خواب، مختص بزرگسالان نیست. این روزها بسیاری از کودکان نیز با این اختلال دست و پنجه نرم می کنند؛ اختلالی که در کنار عارضه مشهودش که خواب آلودگی روزانه است، عوارض غیر مشهود فراوانی دارد؛ از کاهش سطح ایمنی گرفته تا اختلال رشد. در این گفتگو، دکتر خسرو صادق نیت، فلوشیپ اختلالات خواب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به همین عارضه اخیر اشاره می کند و توصیه ها و هشدارهای لازم را به والدین ارائه میدهد. با این گفتگو همراه شوید.

خواب مطلوب برای کودکان و نوجوانان چه ویژگی هایی دارد؟

- خواب مطلوب، خوابی است که کیفیت و کمیت خوبی داشته باشد. نیاز افراد بالغ به خواب در طول شبانه روز، بین 7.5 تا 8.5 ساعت است. البته این میزان خواب ممکن است در افراد مختلف کمی بیشتر یا کمتر باشد. در زمان بلوغ ممکن است میزان خواب افزایش یابد که این مسئله طبیعی است. همچنین بلوغ مصادف است با آماده شدن برای رقابت های تحصیلی و آزمون های پی در پی که این شرایط یعنی کارهای فکری و خستگی ناشی از درس خواندن هم باعث می شود نوجوانان به خواب بیشتری نیاز داشته باشند.

چه زمانی می گوییم فرد خواب خوبی ندارد؟

- 8 ساعت خواب طبیعی شامل خواب سبک، نیمه سبک، عمیق و خواب رویاست. هر عاملی که نسبت این مراحل را به هم بزند، حتی اگر فرد ظاهرا به اندازه کافی خوابیده باشد، باعث می شود خواب خوبی را تجربه نکند و در طول روز کسل باشد. خواب با کیفیت خوابی است که شامل 25-20 درصد خواب رویا، 25-20 درصد خواب عمیق، حدود 50 درصد خواب نیمه عمیق و کمتر از 10 درصد خواب سبک باشد.


زود از خواب بیدار شدن باعث چه مشکلاتی در کودکان یا نوجوانان می شود؟

- 2 ساعت آخر خواب اهمیت زیادی برای حافظه و تثبیت مطالب یاد گرفته شده قبلی دارد. دانش آموز پشت کنکوری که همیشه 8 ساعت می خوابیده، نباید به دلیل مطالعه بیشتر دروس، 8 ساعت خواب را به 6 ساعت تقلیل دهد. ثابت شده این کار نتیجه عکس می دهد و دانش آموز بی خواب مجبور است برای خواندن یک مطلب چند برابر معمول وقت صرف کند و کمتر آن را به خاطر بیاورد.

دیر خوابیدن چه تاثیری در کیفیت زندگی افراد دارد؟

- کودکان و نوجوانانی که مشغول درس خواندن، استفاده از اینترنت، تماشای ماهواره و ... هستند و دیر می خوابند و نزدیک ظهر بیدار می شوند، کیفیت خواب خوبی نخواهند داشت چون نور و سروصدا تاثیر زیادی در مختل کردن کیفیت خواب شان دارند و از همه مهم تر ریتم خواب و بیداری این افراد است که با شرایط شبانه روز مطابقت ندارد و باعث بی نظمی در ریتم بیولوژیک خواب می شود. به طور معمول زمان شروع خواب و بیداری هر فرد باید در ساعت خاصی باشد. توصیه می شود ساعت خواب نوجوانان از حوالی 10-9 شب شروع شود و تا ساعت 7-6 صبح ادامه یابد.


آیا اختلال در ریتم خواب تاثیری در رشد جسمی و روانی نوجوان خواهد گذاشت؟

- بدن انسان هنگام شب چند هورمون مهم ترشح می کند. یکی از این هورمون ها ملاتونین یاهمان هورمون خواب است. وقتی این هورمون افزایش می یابد به خواب می رویم و وقتی کاهش می یابد از خواب بیدار می شویم. علاوه بر این، هورمون رشد نیز در خواب به خصوص خواب عمیق ترشح می شود که در سنین کودکی و نوجوانی اهمیت زیادی دارد. نوجوانانی که خواب بی کیفیتی دارند با کاهش ترشح هورمون رشد روبرو می شوند و این مسئله در رشد جسمانی آنها تاثیر منفی می گذارد. افراد کنار رشد جسمی|، رشد عقلی هم دارند. بنابراین سطح هوشی و عقلی هم ممکن است تحت تاثیر خواب بد قرار بگیرد. وقتی کودک یا نوجوان خواب خوبی نداشته باشد، در طول روز بی حوصله و کسل خواهد بود، در نتیجه فعالیت بدنی کمتری هم خواهد داشت و احتمال افزایش وزن و چاقی اش هم وجود دارد.

آیا اختلال در ریتم خواب باعث بروز بیماری هم می شود؟

- بی خوابی ممکن است باعث بروز یا تشدید برخی بیماری های جسمی و روانی مانند اضطراب تو افسردگی شود. برخی از اختلالات خواب در بروز دیابت هم اثر مستقیمی دارند که یکی از آنها وقفه تنفسی حین خواب نام دارد. این بیماری در کودکان و نوجوانانی که چاق هستند یا لوزه های بزرگی دارند بیشتر دیده می شود و بارزترین علامت آن خروپف شبانه است. کودک یا نوجوانی که در خواب خروپف می کند و طی روز نیز خواب آلوده است، احتمالا به این بیماری مبتلاست. چنین کودکانی در آینده بیشتر در معرض دیابت و افزایش فشار خون خواهند بود.

الگوی بد خواب را چگونه می توان تغییر داد؟

- خواب خوب لازمه یک بیداری خوب و موثر است. برای داشتن خواب خوب باید از قبل برنامه ریزی کنیم. همه افراد؛ چه کودک و نوجوان و چه بزرگسال باید از یک ساعت قبل، خود را برای خواب آماده کنند و در ساعت معینی بخوابند. محیط خواب باید آرام باشد، مواد محرک بیداری مانند چای و قهوه حداقل 3 ساعت قبل از خواب مصرف نشوند و شام سبکی میل شود. الگوی بد خواب را می توان به مرور تغییر داد و اصلاح آن به حدود 2 تا 3 هفته زمان نیاز دارد.


شب بیداری احتمال ابتلا به کبد چرب، فشار خون و یبوست را افزایش می دهد

دکتر شهرام آگاه، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران: خواب نقش مهمی در تنظیم حرکات و عملکرد اجزای داخلی بدن دارد و اگر نظم نداشته باشد، بدن با مشکلات زیادی روبرو خواهد شد. مطالعات نشان داده افرادی که خوب نمی خوابند، به ویژه کسانی که عادت به خواب شبانه کافی و مطلوب ندارند یا کارشان شبانه است، سوخت و ساز طبیعی بدن شان به هم می ریزد و مانند کسانی که خواب طبیعی دارند، نیست. یکی از بیماری های مهمی که در این افراد دیده می شود، کبد چرب است که میزان ابتلایش در این افراد، 2 برابر کسانی است که خواب شبانه کافی دارند.

افرادی که خواب خوبی ندارند، معمولا وزن بالایی هم دارند. بیماری دیگری که تحت تاثیر شب بیداری است، فشار خون بالاست. فشار خون در افرادی که خواب راحتی ندارند یا شب ها بیدار هستند به طرز محسوسی بالاتر است. چرخه طبیعی تولید و ترشح آنزیم ها و هورمون های گوارشی از چرخه شبانه روزی تبعیت می کند؛ یعنی بعضی از این هورمون ها و آنزیم ها، شب ها و هنگام خواب ترشح می شوند و بعضی هم روز و هنگام بیداری، بنابراین حرکات گوارشی در افرادی که چرخه خواب و بیداری شان به هم خورده به شکل افراد معمولی نیست و آنزیم ها و هورمون ها نقش کامل خود را ایفا نمی کنند.

افراد شب زنده دار ممکن است حرکات گوارشی غیرعادی هم داشته باشند. یکی از اختلالات حرکات گوارشی در این افراد یبوست است. حتی هضم غذا نیز در افراد بی خواب دچار مشکل است. البته موارد گفته شده تحقیقاتی بود که روی بزرگسالان انجام شده ولی بی خوابی روی کودکان و نوجوانان هم تاثیر بسیار بدی خواهد گذاشت. اگر برای بیدار ماندن تا دیروقت کودکان یا نوجوانان اقدام مناسبی انجام نشود، قطعا اختلالات ساختاری در سیستم عملکردی، گوارش و سایر اندام های کودک یا نوجوان در حال و آینده ایجاد خواهد شد. کودکان از همان ابتدا باید طوری پرورش داده شوند که شب ها حتما بخوابند. تغییر عادات، کار نسبتا دشواری است و نباید اجازه داد کار به جایی بکشد که کودک یا نوجوان بی خواب شود.