این کوچولو چندتا لایک داره؟

هفته نامه چلچراغ - سپیده نیری: جهان را از نگاه یک عوضی تصور کنید؛ صفی که در سوپرمارکت ایجاد شده توده ای از احمق های بی اهمیت است و این بی عدالتی آشکاری است که شما باید صبر کنید تا آنها فس فس کنان کارشان را راه بیندازند. مهماندار هواپیما آدم مزخرفی است که کار مهمی ندارد، جز آن که موی دماغ شما شود تا تلفن همراهتان را خاموش کنید. منشی ها و کارمندان شرکت غرغروهای تنبلی هستند که پول از جیب شما کم می کنند تا کارهایی را انجام دهند که هر خنگی می تواندانجام دهد. شخصی که در جلسه با شما اختلاف نظر دارد، ابلهی است که باید حالش را جلوی جمع بگیرید تا دهانش را ببندد. وارد مترو شدن ورزشی است که در آن باید به هر پخمه ای که سر راهتان است، تنه بزنید...

زندگی یعنی کشیدن حقتان از حلقوم دیگران و البته کشیدن حق دیگران از حلقوم شان هم که هزار امتیاز دارد.

این دنیای یک عوضی است و با اینکه نمی خواهیم اعتراف کنیم اما به هر حال کارش اینگونه راه می افتد و البته هر کسی را هم که جلوی راهش باشد زیر می گیرد. چرا؟ ظاهرا مانند عوضی ها رفتار کردن مدالی برایشان به ارمغان نمی آورد. رمز اصلی به سادگی این است که یک عوضی در اعماق ذهن ما ارج و قرب دارد و مطمئن باشید انکار این واقعیت کمکی به ما نمی کند.


اول از همه بگذارید تکلیف مان را با این واژه «عوضی» روشن کنیم. اگرچه تعریف خاصی برای عوضی وجود ندارد، اما همه وقتی یک عوضی می بینیم، اورا به جا می آوریم. زورگویی و گردن کلفتی کردن برای ضعیف تر از خود یا همسطح خود؟ همین است. مسخره کردن بقیه؟ صددرصد! گیر دادن الکی، داد و بیداد راه انداختن، فحاشی کردن، خودشیفتگی و لجبازی؟ بله همه اینها به اضافه کلی چیزهای دیگر در زمره عوضی بازی قرار می گیرند.

منظورم از چیزهای دیگر جواب ندادن به پیامک، تحویل نگرفتن مردم و ریز دیدنآنها، متکلم وحده بودن و حرف خود را عوض کردن است و به طور کلی یک عوضی اهمیت نمی دهد بقیه چه فکر می کنند. (که این آخری به تنهایی اصلا هم بد نیست.)

عوضی بودن یا عوضی نبودن؟ مسئله این است. من آدم های عوضی بسیاری می شناسم که یک بازنده واقعی هستند. در عوض هر وقت جدالی بین یک عوضی زیرک و یک آدم مردم دار و مبادی آداب باهوش دیدم، آدم عوضی است که از این جدال پیروز بیرون می آید. در واقع رمز موفقیت عوضی و زیرک بودن به صورت یک بسته و با هم است. اگر زیرک نباشید و تنها عوضی باشید، یا اگر در وقت و جای درستش عوضی نباشید، مردم شما را طرد می کنند و به هیچ کاری نخواهید آمد اما اگر یک عوضی ناقلا باشید، شما را حلوا حلوا می کنند.

استیو جابز یک عوضی بود.هیچ کس نمی تواند منکر این قضیه شود. والتر ایساکسون در کتاب پرفروشش به عنوان «استیو جابز» دو دسته ویژگی از او را جلوی رویمان می گذارد؛ «استیو خوب» و«استیو بد».

استیو خوب نابغه بود، شخصیتی کاریزماتیک داشت و استاد بود به معنای واقعی کلمه؛ کیمیاگری که یک شرکت کامپیوتری در حال احتضار را به طلا تبدیل کرد. استیو بد کج خلق و بد قلق، بی ادب، کینه توز و سلطه جو بود. مردی که مسخره کردن کارمندانش جلوی همه از نظرش هیچ ایرادی نداشت، همچنین به نام خود زدن نتیجه زحمات دیگری، قشقرق به پا کردن وقتی اوضاع به کامش نباشد یا حتی پارک کردن مرسدس بنزش در پارکینگ ویژه افراد معلول در شرکت اَپل.

او سال های سال نسبت پدری خود را با دخترش لیزا انکار کرد، به همین خاطر همسر و دخترش در تمام آن سال ها با کمک های خیریه زندگی می کردند. او به بزرگترین شریکش استیو وزنیاک به خاطر پولی که از شرکت «Atari» عایدشان می شد، خیانت کرد.

اما با این همه او استیو جابز است و ما ستایشش می کنیم، حتی بعد از این که می دانیم چه ناکسی بوده، ستایشش می کنیم. ابداعات او شکوهمند است و بعد از گذشته سه سال از مرگ او اپل هنوز بی نظیر است. به عنوان یک مدیر و رهبر جابز راهش را خوب انتخاب کرد و بعد از مرگش میلیون ها آدم سوگواری کردند و حتی عجیب تر آن که دوستان و خانواده اش غم از دست دادن او را داشتند.

اگر فکر می کنیدمورد عجیب استیو جابز یک استثنا بوده، حتما مثل من تا این لحظه از ذات آدم های بزرگ تاریخ خبر نداشتید. مثلا من همیشه وقتی نام ادیسون را به زبان می آوردم، جوری سرم را بالا می گرفتم که انگار من کاشف برق هستم.

با عرض شرمندگی توماس ادیسون در واقع متقلبی بوده که ایده های اطرافیانش را می دزدیده و با نام ابتکارات شخصی عرضه می کرده. ساعت های متمادی بدون استراحت در آزمایشگاهش کار کرد و لامپ حبابی قابل استفاده برای منازل را ابداع کرد. در واقع لامپ حبابی قبل از ادیسون توسط مردی به نام هاینریش گوبل اختراع شده بود اما گوبل اختراعش را به نام خود ثبت نکرده بود؛ البته که مقصر خودش بوده و البته که نوآوری هایی که او به ثبت رسانده، زندگی بشر را کاملا تغییر داده اما ادیسون هم یک عوضی به حساب می آید.

او علاقه خاصی به شکنجه و برق کُش کردن حیوانات داشته است. وقتی ادیسون در نیویورک به خاطر اختراع جریان مستقیم (DC) با ولتاژ پایین معروف شده بود، دانشمندی از پاریس به نام نیکولا تسلا نزد او آمد و جریان متناوب (AC) با ولتاز بالا را به او پیشنهاد کرد.

ادیسون به تسلا گفت در صورتی که بتواند سیستم او را پیشرفته کند، 50 هزار دلار نصیبش می شود. بعد از چند ماه تلاش بی وقفه، تسلا برای گرفتن دستمزدش پیش ادیسون آمد اما ادیسون زیر حرفش زد و به شکلی توهین آمیز گفت وعده ای که داده بود، تنها یک شوخی آمریکایی بوده.
تسلا ناراحت و عصبانی از همکاری با ادیسون استعفا داد. بعد از آن تسلا جریان AC را در برابر سیستم DC ادیسون علم کرد و با کمک کارخانه داری مشهور به نام جورج وستینگهاوس حق ثبت جریان متناوب برق با ولتاژ بالا را به نام خود خریداری کرد.

جریان AC بسیار موفق تر از جریان DC عمل کرد و رواج بیشتری یافت. وقتی ادیسون دید سرمایه گذاری اش روی جریان مستقیم در حال شکست است، عوضی بازی را به حد اعلا رساند و برای اینکه ثابت کند سیستم تسلا برای استفاده عموم خطرناک است، در سطح کشور تور راه انداخت و هر جا می رفت، حیوانات را در ملأعام با اتصال به برق ولتاژ بالا می کشت. او یک فیل دوست داشتنی به نام «تاپسی» را هم کشت. امروزه جریان برقی که خانه های آمریکا را روشن نگه داشته، جریان متناوب با ولتاژ بالاست و تا امروز برق تسلا هیچ فیلی را اتفاقی نکشته است.

به جز این اکثر ابداعات ادیسون حاصل تلاش و زحمت گروهی مهندسان و کارمندانی بود که با او همکاری می کردند ولی ادیسون آنها را در افتخاراتش سهیم نمی کرد و هنگام ثبت اختراعاتش نامی از آنها نمی آورد، به همین سبب است که آنها گمنام مانده اند و او عوضی.

کریستوف کلمب عصا قورت داده هم یک جورهایی خودش و بقیه را متقاعد کرده بود که کاشف قاره آمریکاست؛ با وجود اینکه وقتی پایش به آمریکا رسید، جمعیت قابل توجهی بومی در خاک آن قاره زندگی می کردند. در حقیقت او یک تاجر برده و به نوبه خودش یک دیکتاتور بوده. بعد از آن که کشف الکی خود را در بوق و کرنا کرد، 25 نفر از بومیان آمریکا را ربود تا آنها را با مسیحیت آشنا کند؛ وعده ای که البته عملی نشد و در عوض موجب شد 18 نفر از آنها در راه برگشت به وطن شان جانشان را از دست بدهند. به جز این او میکروب سیفلیس را به جای سوغاتی به اروپا برگرداند و سبب شیوع و گسترش سریع آن شد.

جیمز واتسون، آنتوان لاوازیه، ارسطو و بنجامین فرانکلین هم چند مثال از عوضی های موفق تاریخ هستند. اگر مثال از عوضی های معاصر بخواهید، باید دانلند ترامپ، وارن بافت و مارک زوکربرگ را نام ببرم. رمز موفقیت این عوضی های لعنتی چیست؟

آخرین تحقیقات و بررسی هایی که در این زمینه انجام و در نشریه وال استریت ژورنال پوشش داده شده، از این معما پرده برداری می کند که داشتن اعتماد به نفس زیاد از حد در موقع لزوم، چه فوایدی می تواند داشته باشد؛ به ویژه اینکه اغلب تصور می شد فوایدی ندارد.

پاسخ مختصر و مفید به این سوال این است که اگرچه اعتماد به نفس زیادی و اغلب کاذب نتایج چندان رضایتبخشی برای خود شخص ندارد اما بقیه آن را مثبت می بینند.

به نقل مستقیم از این مقاله: «در یکی از آزمایش ها، محققان از افراد داوطلب آزمون جغرافی گرفتند؛ ابتدا تکی و سپس دو نفری. کاری که آنها باید می کردند، این بود که شهرها را روی نقشه ای از آمریکای شمالی که ایالات و مرزهای ملی روی آن مشخص نشده بود، قرار دهند. شرکت کنندگان به خودشان با توجه به توانایی هایشان امتیاز دادند و به یکدیگر به صورت مخفیانه با توجه به یکسری توانایی ها امتیاز دادند. همانطور که پیش بینی می شد، افراد امتیازی بالاتر از توانایی های جغرافیایی شان به خودشانه داده بودند. نکته جالب این است که افراد مستعد دادن امتیاز بالا به خود امتیاز بالاتری نیز از هم تیمی شان برای: «لایق دریافت احترام و تحسین بودن، تاثیر گذاشتن روی تصمیم گیری ها، هدایت کردن پروسه تصمیم گیری و دخیل بودن در تصمیم گیری» گرفتند.»

به عبارت دیگر مردم تصور می کنند کسانی که بیش از حد اعتماد به نفس دارند، پایگاه اجتماعی بالاتری دارند و پایگاه اجتماعی قیمتی است.

در یک تحقیق دیگر نتایجی هم سو مشاهده شد اما این بار تحقیق روی صفتی دیگر از آدم های عوضی تمرکز داشت؛ بی ادبی و گستاخی. بی ادبی با هر محکی سنجیده شود، در زمره رفتارهای منفی قرار می گیرد و هیچ جوری نمی توانیم از آن دفاع کنیم اما تحقیقات روانشناسان وقتی از رفتارهایی که در نگاه اول زننده هستند پشتیبانی می کنند، تازه جذاب می شود. این در مورد بی ادبی هم صدق می کند، چون اکثر ما بی ادبی را نکوهش می کنیم، تحقیقات ثابت می کند که آن را نشانه قدرت می دانیم. هر چه شخصی گستاخانه تر رفتار کند، ناظران بیشتر متقاعد می شوند که او قدرتمند است و به علت داشتن قدرت است که لازم نیست از قوانینی که ما جلویشان سر خم می کنیم، پیروی کند.

شرکت کنندگان در یک تحقیق در مورد شخصی خواندند که وارد یک اداره می شود و برای خودش یک فنجان از قهوه ای که تنها مخصوص کارمندان اداره بوده، می ریزد. در آزمایشی دیگر در جریان حسابداری قرار گرفتند که وقیحانه قوانین حسابداری را زیر پا می گذاشت. شرکت کنندگان به قانون شکنان به عنوان افرادی قدرتمند که همه چیز را تحت کنترل دارند، امتیاز بیشتری دادندتا به افرادی که قهوه دزدی نمی کردند و اصول حسابداری را به هیچ نمی پنداشتند.

در تحقیقی دیگر داوطلبان ویدیویی تماشا کردند که در آن مردی در کافه ای در پیاده رو نشسته بود و پایش را روی صندلی دیگری انداخته بود و خاکستر سیگارش را روی زمین می ریخت و با بی ادبی سفارش غذا می داد. داوطلبان او را مردی «قابل در تصمیم گیری» که می تواند «مردم را به اطاعت وادارد» ارزیابی کردند.

چیزی که این تحقیق ها می خواهد نشان بدهد، این است که هنجارشکنی از چشم به علامت قدرت است. حتی اگر ناظران در حالت عادی آن نوع هنجارشکنی را زشت و وقیحانه قلمداد کنند.
با در نظر گرفتن بهایی که ما به عوضی های اطراف مان می دهیم، این یافته ها معنی پیدا می کند. (شاید اگر در ادامه این مطالعات تحقیق دیگری روی استنباط ناظران بعد از گرفته شدن مچ این قانون شکنان گستاخ صورت می گرفت، نتیجه عوض می شد. شاید آنچه ناظران و ما تحسین می کنیم بی ادبی و بزهکاری نیست. شاید توانایی قسر در رفتن و گیر نیفتادن است که ما را مبهوت می کند. شاید ما مفتون کاریزمای افراد شرور هستیم.)

و اگر تا این لحظه به فکر افتاده اید که عوضی شوید، باید به شما خبر دهم که بی سبب تلاش نکنید چون عوضی بودن ژنتیکی است. مطالعات روانشناسی نشان داده است که بدجنس بودن، نامردی، انتقادناپذیری و در یک کلام عوضی بودن از طریق ژن منتقل می شود. حتی اگر پدر و مادر کسی عوضی نباشند، ممکن است این ژن را از دایی، عمه یا پدربزرگش به ارث برده باشد.

با روی هم گذاشتن همه این یافته ها به این نتیجه می رسیم که عوضی ها استاد شیره مالیدن بر سر ما هستند. راستش آنها اصلا لازم نیست کوششی بکنند، کافی است خودشان باشند.