افزار فلزی و هنر چاقوسازی (صنایع دستی زنجان)

چاقو سازی یکی از صنایع دستی زنجان به شمار می رود

افزار فلزی از صنایع دستی زنجان

ساخت افزار جنگ ، شکار و… با استفاده از فولاد نرم و کربن که به وسیله چکش فرم گرفته شده باشند. مثل سپر، شمشیر، چاقو، قندشکن و … با دسته هایی از چوب، استخوان، شاخ حیوانات، عاج، ملیله و همچنین تزئین آنها، از جمله صنایع دستی این استان می باشد.

از آنجائیکه ایرانیان در بین جهانیان از جنگاوران بی‌باک و جهانگشایان چیره‌دست شناخته شده‌اند ناگزیر باید از ابزارهای جنگی خوبی برخوردار بوده باشند، چرا که در زبان پارسی نام ابزارهای جنگی بجای مانده که برخی از آنها را در پارس باستان یعنی در نوشته‌های روزگار هخامنشیان و بیشتر آنها را در نامه دینی ایرانیان،اوستا، می‌یابیم و جالب اینکه نام بیشتر ابزار مزبور در زمان حاضر نیز بین نوشته‌ها، مشاهده می‌شود، کمان ابرو، کمند گیسو، تیر‌مژه دلدار، از جمله تشبیهات زیبا و دلنشین ادبیات فارسی می‌باشد .

 

درست کردن چاقو در زنجان

استفاده از جنگ‌افزار با تاریخ انسان همراه بوده است. در ایران سابقه صنعت چاقوسازی را در زمانهایی باید جستجو کرد که داشتن سلاحی سرد از ضروریات زندگی هر فرد به شمار می‌رفت.
هنر چاقوسازی در زنجان بطور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگهای مختلف تاریخی (قبل از اسلام و بعد از اسلام ) ، موقعیت سوق‌الجیشی استان نسبت به استانهای همجوار، قرار گرفتن بر سر تمدنهای شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، وجود و فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس و ... می‌باشد .

 

با توجه به سلیقه، ذوق و نیز هنر نمائی استادکاران و به منظور بازاریابی و جلب رضایت متقاضیان، ساخته‌های متنوع از چاقوها در ابعاد متفاوت تهیه و به بازار عرضه گردیده که بعضاً جنبه‌ی نمایشی و موزه‌ای نیز دارند. انواع چاقوهای زنجان عبارتند ‌از: چاقوهای مخزنی، قلم‌تراش یک تیغه ، دوتیغه، یک لبه و دو لبه، چاقوهای ضامن‌دار، چاقوهای شکاری، چاقوهای صحرایی، چاقو‌های آشپزخانه و … که هر یک به شکل‌های گوناگون تولید می‌شوند.

 

هنر چاقوسازی در زنجان بطور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان می باشد

منبع:seeiran.ir

ویدیو مرتبط :
هنر و صنایع دستی استان زنجان

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

آشنایی با صنایع دستی زنجان

ملیله کاری
از کارهای دستی بومی زنجان ساخت وسایل نقره‌ای و به ندرت طلائی به صورت ملیله کاری است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در زمان رضاخان تعدادی از هنرمندان زنجانی به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند .

چاروق دوزی
چاروق دوزی یکی دیگر از هنرهای دستی است که دستهای ظریف هنرمندان زنجانی در تولیدات آن مهارت ویژه‌ای دارند . این چاروقها مشخصاً زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتی و تفننی دارد .

 چاقوسازی
چاقو سازی در زنجان که با مهارت خاصی به دست استادان این صنعت ساخته می‌شود با ویژگی‌هایی همچون ظرافت ، تناسب ، تنوع ، قدرت برش و (فقط كاربران عضو مجاز به دیدن لینک ها هستند) تیغه از شهرت فراوانی بر خوردار است .
از انواع چاقوها میتوان چاقوی قلم تراش ، چاقوی كشاورزی و قلمه زنی كاردهای آشپزخانه و چاقوی شكاری و صحرائی ، قمه ، دشنه و قداره را نام برد .

مسگری
هنگامیکه بشر بعد از سنگ و گِل ، برای رفع سایر نیازهای خود به فلز روی آورد ، در بین فلزات ، "مس" زودتر از دیگر فلزات بکار رفت چراکه این فلز به صورت خالص در طبیعت یافت می شد و استخراج و بهره برداری از آن ساده بود .
درخشش و جلای فلز مس خالص و رنگ جالب توجه سنگهای معدنی این فلز از دیگر علل کاربرد آن در طول اعصار گذشته بوده است .
قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستان شناسی به 9 هزار و 500 (ق. م) می رسد و تا قبل از هزاره پنجم ق.م (کشف ذوب مس) به صورت خالص بکار می رفت و از شیوه چکش کاری سرد برای شکل دادن به آن استفاده می شد .
امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه کنار ایران به دست آمده است می توان شمال و مرکز ایران را جزو قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران رااز پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران ، مؤید این نکته است .
با توجه به کشف کوره ذوب مس در "سگز آباد" قزوین واقع در "تپه قبرستان" ، نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه می توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد .

با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف در دوره اسلامی ، روند استفاده از فلزاتی چون مس به دلیل اینکه مس فلزی چکش خوار ، شکل پذیر با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری ، قلمزنی ، حکاکی ، فلزکوبی ، ترصیع و کنده کاری است ، رواج یافت .
درطول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس ، از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است ، اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان ، موصل ، همدان ، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شد و در این دوره زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده ، مطرح بود .
در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گوی های مرصع نقره کوب ، مربوط به این دوره که نام "سلطان اولجایتو" در آن حک شده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مزبور را تصور کرد .
ظروف مسی درزمان حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می شود که فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری ، دندانه دار کردن لبه هایی که به هم متصل می شوند ، باز کردن دندانه ها به روی هم ، چفت کردن و چکش کاری آنها ، اضافه کردن بار "تنه کار و برنج" و گرم کردن وچکش کاری مجدد آن مهمترین مراحل کار مسگری است .
با وجود پیشنیه ی غنی این صنعت دستی در زنجان متأسفانه ، هنر مسگری در این شهر طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول تأمل برانگیزی شده است .
مسافرانی که نام و هنر مشهور مسگری زنجان را از بزرگان خود به یاد دارند و زمانی پس از چاقو ، صنایع مسی این شهر را به عنوان سوغاتی به همراه می بردند ، اکنون درگذر از زنجان و یا سفر به این شهر در یافتن مسگرخانه های این شهر که از بیش از 500 کارگاه تنها نمونه هایی از آن باقی مانده است ، با مشکل مواجه می شوند .
صدای چکش مسگران در زنجان که تا سالها پیش برای اهالی محلات این شهر و مسافران نوایی آشنا بود امروز جای خود را به فریاد میوه فروشان و حراجی های خرده فروش داده است .
پس از قرنها تلاش در جهت تکامل این صنعت و ساخت و ساز 40 تا 45 نوع ظروف مسی از جمله : آفتابه ، تیان ، طشت ، تونگ ، حناخور و روشل ؛‌ توسط هنرمندان مسگر زنجانی ، با تغییرات شرایط اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی و مدرنیزه شدن تولید این صنعت که روزگاری مانند نگین برعرصه تمدن این شهر می درخشید ، ناکام از انتقال آموخته های خود به نسلهای بعدی گوشه نشینی اختیار کرده است .

فرش و گلیم و جاجیم
فرش و گلیم و جاجیم زنجان از معروفیت خاصی برخوردارند . فرش بافی در زنجان یكی از صنایع با قدمت زیاد است كه نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران ایفا میكند . فرشهای صادراتی زنجان از بهترین جلوه های فرهنگی این استان هستند . به طوریكه فرش بافان این خطه هنر ومهارت خود را در راستای تكامل هنر سرزمینشان قرار داده اند و از آن به عنوان منبع در آمد نیز استفاده می كنند . در سال بیش از 60000 تخته فرش در سراسر استان بافته می شود كه عمده آنها مربوط به اتحادیه بافندگان فرش دستی و شركتهای مختلف است .
طرحهایی كه در فرش زنجان استفاده می شودعبارتند از : ریز ماهی و ماهی درهم و نقشه قلتوق و بیجار و افشار .
منبع:parsiking.com