پرسش های مادرانه، پاسخ های طبیبانه

هفته نامه سلامت - دکتر سیده مریم صفوی نایینی، متخصص کودکان: درباره فوایدی که شیر مادر دارد مطالب زیادی به چاپ رسیده و اغلب مادران امروز به مدد اطلاع رسانی رسانه ها می دانند شیردهی برای نوزاد آنها البته خودشان چقدر سودمند است اما وقتی پای صحبت یک تازه مادر می نشینید متوجه می شوید او سوال های بی جواب زیادی در این زمینه دارد که از چشم تهیه کنندگان مقاله ها یا برنامه ها دور مانده و او نمی داند سوالش را از چه کسی بپرسد. بر آن شدم تا به برخی از رایج ترین پرسش های مادران پاسخ دهم.

در گذشته برخی مادربزرگ ها می گفتند انگشتت را به غذاهای مختلف آغشته کن و در دهان بچه بگذار تا زبان او با طعم های مختلف آشنا شود اما امروزه با اطلاع رسانی گسترده در زمینه شیر مادر اغلب مادرها می دانند هر آنچه از غذا و دارو استفاده کنند در شیرشان به میزان مختلف ترشح دارد و شیر آنها یک طعم ندارد. البته همین دانش مادر را حساس و گاهی نگران می کند. در این مطلب به برخی از رایج ترین پرسش های تازه مادران پاسخ خواهیم داد.

غذا تا چند ساعت در شیر می ماند؟

حالا تازه مادران امروز می خواهند بدانند هرچه می خورند چه مدت بعد در شیر آنها موجود است و در اختیار نوزادشان قرار می گیرد. مثلا اغلب می پرسند اگر من یک لیوان آب پرتقال بخورم یا یک کاسه آبگوشت، در وعده بعدی شیردهی این مواد غذایی را در شیرم دارم؟ بگذارید یک اصل کلی را برای پاسخ زمان ترشح مواد در شیر بگویم. این زمان به جذب آن ماده خوراکی در روده مادر بستگی دارد.


یعنی همان طور که مواد قندی خالص تا قبل از نیم ساعت و کربوهیدرات هایی مثل برنج یا ماکارونی حدود 2 ساعت بعد جذب می شوند، درواقع همین مدت زمان طول می کشد تا آن ماده در شیر ترشح شود. با این حساب بعد از خوردن پروتئین ها و چربی ها، حدود 4 ساعت طول می کشد که این مواد غذایی در شیر ترشح شوند. ساده می توان حساب کرد که ویتامین های محلول در آب مثل ویتامین B و C نیم ساعت بعد از مصرف در شیر ترشح می شوند و در اختیار کودک شما قرار می گیرند.

اگر شیرمان تمام شد، چه کنیم؟

خوشبختانه مادران امروز در دوره بارداری و پس از زایمان تحت آموزش قرار می گیرند تا بتوانند با رعایت اصول درست شیردهی در این امر موفق شوند. آنها یاد می گیرند چطور نوزاد را در آغوش بگیرند و چطور پستان را در دست بگیرند و به نوزاد شیر بدهند اما توصیه های مختلف و ضد و نقیض در این باره آنها را سردرگم می کند. آیا باید در هر وعده فقط از یک پستان شیر داد؟ اگر شیر موجود در یک پستان تمام شود باید تغذیه را با پستان دیگر ادامه داد؟ واقعیت این است که شیر مادر همان موقع که بچه مکیدن را آغاز می کند، همچنان ترشح و جاری می شود و این روند عرضه و تقاضا ادامه دار است و شیر تمام شدنی نیست.

این حس از آنجا ناشی می شود که چون حدود یک سوم اول شیر ترکیب های قند لاکتوز همراه با آب و ویتامین های محلول در آب را دارد، وقتی نوزاد مک می زند به خوبی پر و خالی شدن دهانش را می بینید، اما وسط شیر بیشتر مواد پروتئینی و املاح و آخر شیر هم بیشتر چربی و ویتامین های محلول در چربی را دارد یعنی حجم آبکی اولیه مشاهده نمی شود و این حس را به مادر القا می کند که شیرش تمام شد.

دقت کنید هر 3 قسمت شیر، برای رشد نوزاد کاملا لازم است. نباید زود بچه را از زیر سینه بردارید و زیر پستان دیگر بگذارید یا با خود بگویید شیر این سینه دیگر تمام شد. مجال بدهید هر 3 قسمت شیر به کودک برسد. نوزاد شما با حدود 20 دقیقه مکیدن فعال، 90 درصد شیر را تخلیه می کند و اگر نوزاد با تغذیه از یک پستان سیر شد دفعه بعد پستان بعدی داده شود و به این موضوع دقت کنید که مدام از یک پستان شیر نخورد.

به مادران نگران تاکید می کنم مکیدن های طولانی و بیشتر از نیم ساعت نوزاد تنها برای ارضای رفلکس مکیدن نوزاد است و به او آرامش می دهد و تخلیه معده اش را سریع تر می کند. پستان را از دهان کودک به زور بیرون نکشید و برای تغذیه او زمان بگذارید.

چرا نباید فقط با یک پستان به نوازد شیر بدهیم؟

وقتی به تازه مادران توصیه می شود دقت کنید مدام از یک پستان به بچه شیر ندهید، می پرسند آیا دلیل چنین تاکیدی این است که پستان ها تغییر اندازه پیدا می کنند و مشکل زیبایی برای مادر ایجاد می شود یا توصیه به دلیل افت کیفیت شیر در پستانی است که از آن تغذیه نمی شود؟


این سوال در مادران چپ یا راست دست که اصولا برای انجام کارها با یک دست راحت ترند بیشتر مطرح است. خوب است بدانید از هر پستان که بیشتر شیر داده شود، به علت افزایش حجم لوله های شیری، آن سینه بزرگ تر می شود. فقط در مواردی که مادر ماستکتومی شده یا از نظر آناتومیک پستان مشکل دارد، با یک پستان نیز می توان شیرخوار را سیر کرد. بهتر است مادر حالت های مختلف شیردهی را برای طرفی که با آن احساس راحتی کمتری دارد، امتحان و از هر 2 پستان به تناوب استفاده کند. اگر کودک بعد از 20 دقیقه سیر نشد، می توان شیردهی را ادامه داد. قطعا حجم شیر 2 پستان بیشتر از یک پستان است و باعث وزن گیری بهتر نوزاد می شود.

چرا خوردن و آشامیدن هنگام شیردهی ممنوع است؟

قدیمی های می گفتند وقتی شیر می دهد چیزی نخور حتی آب چون به محض نوشیدن آب، وارد شیرت می شود و بچه دل درد می گیرد! آنها اجازه نمی دادند مادر در طول شیردهی چیزی بخورد. با اینکه این حرف از نظر علمی کاملا اشتباه است و مادر هنگام شیردهی می تواند آب و مایعات بخورد اما تاکید ما هم مصرف نکردن غذا و نوشیدنی هنگام شیردهی است چون نکته مهم اتصال نگاه و تماس پوستی و صوتی مادر با نوزاد است که حین خوردن، مختل می شود.

بسیار دیده شده چای داغ یا نوشیدنی سرد روی نوزاد ریخته و به او صدمه زده است. قبل از شیردهی نیازهای خود را رفع کنید، حتی اگر نیاز به دستشویی رفتن دارید حتما به دستشویی بروید، محل شیردهی و حالت خود را درست کنید تا در بهترین شرایط و با آرامش به کودک شیر بدهید.

چرا می گویند ملاقات کنندگان مادر و نوزاد نباید با خودشان گل طبیعی بیاورند یا به خود عطر و ادکلن بزنند؟

ایمونولوژیست، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران: نوزادی که تازه به دنیا آمده یک موجود ناشناخته است و هنوز فرصتی نشده تا بدانیم از نظر وضعیت عمومی، سلامت کلی، واکنش بدن به محرک ها، فعالیت سیستم ایمنی و... در چه شرایطی قرار دارد در نتیجه بهتر است به جز مادر که حتما باید در کنار نوزاد باشد و البته تا حدودی پدر، سایر افراد ارتباط نزدیکی با نوازد برقرار نکنند، او را در آغوش نگیرند، از همه مهم تر اینکه او را نبوسند، دستانش را نگیرند و پوستش را لمس نکنند زیرا امکان دارد انواع عفونت ها را به نوازد منتقل کنند و او را در معرض بیماری قرار بدهند.

همچنین توصیه می شود ملاقات کنندگان از عطر و ادکلن استفاده نکنند، خوشبوکننده هوا نزنند، گل های طبیعی که ممکن است انواع هاگ و بوی تند داشته باشند را با خود به اتاق نوازد نبرند، از مواد تحریک کننده مانند مواد شیمیایی تمیزکننده در محیط استفاده نکنند، با لباس های خاکی و آلوده نزد نوزاد نروند یا لباس های آلوده شان را در محیطی که نوزاد می خوابد آویزان نکنند و...

همه این مسائل می تواند علاوه بر انتقال عفونت، زمینه بروز برخی از آلرژی ها را در نوزاد فراهم کند، بنابراین توصیه می شود حتی الامکان بستگان درجه یک تا زمان مرخص شدن مادر و نوزاد از بیمارستان و سایر بستگان تا یک ماه پس از تولد به دیدنشان نروند و تلفنی به پدر و مادر تبریک بگویند. این کار برای آن است که تمام آزمایش ها و معاینه های بالینی لازم در بیمارستان یا چند روز پس از ترخیص روی نوازد انجام بگیرد و سلامت کودک تایید شود. پس از آن هم توصیه بر این است که از فاصله دورتری نوزاد را ببینند و تماس فیزیکی با او نداشته باشند.

نوزاد می تواند به هر عاملی مثل بوی بدن، خاک، بوی مواد شوینده ای که لباس ها با آنها شسته شده، بوی عطر، خوشبوکننده عرق، مواد آرایشی و... حساسیت بدهد و دچار آلرژی شود و عوارضی به دنبال داشته باشد که هم خودش و هم والدینش را به دردسر بیندازد. از سوی دیگر کودکان موجودات لطیفی هستند که به مراقبت ویژه ای نیاز دارند اما بسیاری از پدر و مادرهایی که صاحب اولین فرزندشان شده اند، تجربه لازم برای نگهداری نوزاد را ندارند.

در نتیجه اگر با ملاقات های پی در پی و شلوغ، تمرکز آنها در نگهداری از فرزندشان از بین برود ممکن است حادثه ای برای نوزاد به وجود بیاید یا بر خستگی آنها بیفزاید. پس بهتر است به آنها زمان بدهید تا با شرایط جدید تطابق پیدا کنند و تمرکز بهتری روی کارها داشته باشند. سپس در فرصت مناسبی به دیدنشان بروید.

نکته مهم دیگر این که لطفا از هرگونه توصیه، پیشنهاد یا سفارشی در مورد پرورش نوزاد به والدین تازه کار بپرهیزید و آنها را در برابر توصیه ها و پیشنهادات پزشکان متخصص کودک یا تغذیه دچار تناقض نکنید.

آیا نور فلاش دوربین هنگام عکسبرداری از نوزاد برای او خطر دارد؟


دکتر محمود بابایی، متخصص چشم، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا...: نور فلاش برای یک نوزاد تازه متولد شده که تازه چشم به این دنیا گشوده و چشمان حساسی دارد، آزاردهنده است و انجام این کار پسندیده نیست ولی از نظر علمی آسیب و عارضه ای در چشم ایجاد نمی کند و تاکنون تحقیق اثبات شده ای در این زمینه وجود ندارد.

توصیه می شود هنگام عکاسی از نوزاد فلاش دوربینتان را خاموش کنید اما آنچه می تواند به قرنیه نوزادان آسیب وارد کند نور چراغ های فلورسنت دستگاه های رفع زردی است. در بیمارستان ها نوزادان را با چشم بند داخل دستگاه می گذارند ولی بسیاری از خانواده ها این دستگاه ها را کرایه می کنند و نوزاد را داخل آن می گذارند. اگر والدین مراقب چشمان نوزاد نباشند و آنها را با چشم بند نبندند نور فلورسنت به قرنیه چشم کودک آسیب می زند و باعث کاهش دید نوزاد خواهدشد. هرچه آسیبی که به قرنیه چشم وارد می شود بیشتر باشد، درمان آن سخت تر خواهدبود.