وقتی بچه ها از دندان پزشکی وحشت دارند...

هفته نامه سلامت - دکتر شیرین معماران*: اولین ملاقات یک کودک با دندان پزشک و تجربه ای که به دست می آورد تاثیر قابل توجهی در آینده و سلامت او دارد. یک تجربه خوب با دندان پزشک، زمانی که کوک هنوز مشکل های حاد دندانی ندارد، می تواند باعث برقراری رابطه خوب کودک و دندان پزشک شود و زمینه همکاری کودک را در آینده فراهم کند. کودکانی که هنگام درد دنان و بروز مشکل به دندان پزشک ارجاع داده می شوند معمولا به دلیل تجربه ناخوشایندی که به دست می آورند، دچار ترس از اعمال دندان پزشکی می شوند و هنگان درمان و حتی معاینه از شدت ترس فریاد می زنند و دست و پای خود را تکان می دهند. این رفتار کودکان در مطب دندان پزشکی غیرعادی نیست.

چرا کودکان از دندان پزشکی می ترسند؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که عوامل زیادی مثل اطلاعات منتقل شده از والدین و دوستان، تجربه تلخ و دردناک قبلی از درمان های دندان پزشکی، کم بودن سن کودک و عدم برخورد منطقی با مشکل هنگام درمان دندان پزشکی، در همکاری نکردن کودک با دندان پزشک در این ترس فراگیر تاثیر دارند. زمانی که کودک خود را برای ملاقات با دندان پزشک آماده می کند، نباید از کلماتی مانند سوزن و صدای مته که کودک را می ترساند، استفاده شود. جایگزین کردن کلماتی مثل نیشگون گرفتن، آب خواب آور و قلقلک دادن دندان، برای کودکان قابل قبول تر هستند و از ترس آنها کم می کند.


با کودکی که می ترسد، چه باید کرد؟

همکاری نکردن کودک، باعث کاهش کیفیت و استاندارد خدمات درمانی ارائه شده می شود. همچنین تهدید و مهار فیزیکی علاوه بر کاهش دقت و کیفیت کار می تواند نتایج خوشایند روانی در کودک ایجاد کند. در بسیاری از مراکرز درمان دندان پزشکی کودک، دندان پزشک مجبور است با کمک دستیارانش و حتی والدین برای مدتی کودک را بی حرکت نگه دارد تا یک درمان محدود در حداقل زمان ممکن انجام شود.

راه جایگزین حل این معضل، انجام درمان دادن پزشکی برای این گروه از کودکان، تحت بیهوشی عمومی است. این کار را که برای اولین بار اوایل دهه 1900 یک دندان پزشک آمریکایی برای کودکان انجام داد هنوز هم برای بسیاری از والدین پذیرفتنی نیست.

روند بیهوشی کودکان

هر چه سن کودک حین بیهوشی کمتر باشد یا اگر کودک به بیماری زمینه ای مبتلا باشد، بیهوش مشکل تر و طبیعتا عوارضش بیشتر است. برای بیهوش اطفال، داروهایی مانند هالوتان که به صورت معمول در بیهوشی بزرگسالان استفاده می شود، توصیه نمی شود. به همین دلیل ضروری است والدین در انتخاب مراکز درمانی توجه ویژه ای داشته باشند و نسبت به مشاوره بیهوشی قبل از عمل جراحی نیز کوتاهی نکنند.

فایده بیهوش کردن کودک

با انجام عمل بیهوشی، کودک دچار کاهش سطح هوشیاری می شود و وقایع هنگام عمل را به خاطر نمی آورد. همچنین بی دردی کامل برای او وجود دارد و هیچ حرکتی نخواهد داشت. این شرایط به درمانگر اجازه می دهد با آرامش کامل و با دقت نظر نسبت به درمان لازم اقدام کند. درمان های دندان پزشکی تحت بیهوشی در مقایسه با اعمال جراحی پزشکی به دلیل گستردگی محدود، کم بودن احتمال خونریزی بعد از عمل، امکان کنترل درد بعد از عمل با تجویز مسکن های خوراکی و نیاز  نداشتن به داروهای وریدی در دوره بعد از درمان، تفاوت هایی دارند، بنابراین می توان کودک را صبح روز عمل بستری کرد و طی یک جلسه تمام امور درمانی مورد نظر را به صورت جراحی سرپایی انجام داد و کودک را پس از یک دوره کنترل بعد از عمل در همان روز ترخیص کرد.

بیهوشی خطر دارد؟

حدود 50 سال پیش خطرهای ناشی زا بیهوشی بسیار زیاد بود اما امروزه با توجه به لزوم ارجاع بیمار به مراکز مجهز دارای امکانات بیهوشی عمومی و ابداع سیستم های پایشگر و مانیتورینگ در اتاق عمل، میزان خطرات و عوارض بیهوشی برای بیمار بسیار کم شده است. وقتی جراح در حال جراحی است، متخصص بیهوشی همزمان علائم بیمار شامل فشار خون و تنفس را بررسی می کند و شرایط را کاملا تحت کنترل دارد. باور اشتباهی که بین عموم مردم رایج است این است که بیهوشی باعث کاهش هوش کودکان در بزرگسالی می شود اما این موضوع هنوز از نظر علمی ثابت نشده است. البته هنوز هم نگرانی هایی در مورد عوارض ناشی از بیهوشی های مکرر وجود دارد. برخی والدین در مورد خطر مرگ سوال می کنند. آمار نشان داده میزان مرگ و میر ناشی از بیهوشی 1 در 10 هزار مورد است که آن هم ناشی از بیماری های زمینه ای و نوع جراحی است.

کدام کودکان باید الزاما تحت بیهوشی درمان شوند؟

کودکانی که ترس از دندان پزشکی دارند و با پزشک همکاری نمی کنند، بیماران عقب مانده ذهنی و جسمی و فلج مغزی و تشنج، بزرگسالانی که از دندان پزشکی ترس دارند، افرادی که دندانشان بی حس نمی شود و بیمارانی که می خواهند تمام خدمات دندان پزشکی آنها در یک جلسه انجام شود، باید تحت بیهوشی قرار گیرند.

ترمیم ضایعات پوسیدگی در دندان های شیری، معالجه ریشه دندان های شیری، درمان و کنترل آبسه های دندانی، نصب فضا نگهداری های ثابت و متحرک برای نگهداری فضای دندان های شیری از دست رفته، ساخت پلاک و بازسازی دندان های از دست رفته خصوصا دندان های قدامی و فلورایدتراپی برای جلوگیری از پوسیدگی دندان، انواع جراحی فک و صورت، خارج کردن دندان های نفهته و دندان عقل، جراحی لثه و خارج کردن کیست ها از جمله کارهایی که تحت بیهوشی و سدیشن (بیهوشی با مدت زمان کم) انجام می شود.

• در صورتی که کودک دچار درد و عفونت دندان شده باشد، باید اقدامات لازم به طور فوری، چه با بیهوشی چه بدون آن، انجام شود، اما اگر هنوز دردی آغاز نشده، شاید به کمک مسواک مرتب و استفاده از نخ دندان و دهانشویه های فلورایددار بتوان جلوی پیشرفت پوسیدگی را گرفت.


خطر بیهوشی برای کودکان سرماخورده

دکتر بابک قرائی، متخصص بیهوشی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: بعضی از کودکان به چند جراحی دندان نیاز دارند. بعضی دیگر توانایی نشستن روی صندلی دندان پزشکی ندارند؛ مثلا ناتوانی ذهنی دارند یا خیلی مضطرب اند و بیش از حد می ترسند. چنین کودکانی اجازه کار به دندان پزشک نمی دهند و لازم است از بیهوشی استفاده شود، اما آیا این بیهوشی برای کودک ضرر ندارد؟

جواب این است که بیهوشی هم ضرر دارد، هم خطر، اما ضرر و خطر را باید با منفعتی که کودک از این بیهوشی می برد، سنجید. گاهی ممکن است یک جلسه کار به 10 جلسه کشیده شود. اضطراب و دردی که برای کودک در 10 جلسه قرار است ایجاد شود، مشکل های زیادی را برای او ایجاد می کند و کار را برای جراح، دشوار. ضرری که بیهوشی برای کودک دارد، ضعف یادگیری گذرایی است که به مدت چند ماه ادامه می یابد. خطر بیهوشی نیز وقتی است که این کار در مطبی که تجهیزات کافی برای احیای قلبی ریوی ندارد، توسط فرد غیرمتخصص انجام شود. بنابراین کودک باید در کلینیک های مجاز و بیمارستان هایی که مجوز از وزارت بهداشت دارند، آن هم توسط متخصصان بیهوشی اطفال و در اتاق عمل، برای درمان دندان بیهوشی صورت گیرد.

دندان پزشکان هیچ گاه برای یک عمل کوچک کودک را تحت بیهوشی قرار نمی دهند و معمولا روی دندان های شیری هم زیاد مانور نمی دهند. برای کودکانی که دچار سرماخوردگی هستند، بیهوشی باید تا 6 هفته به تعویق بیفتد چون بیهوشی برای آنها 10 برابر بیشتر از سایر کودکان عارضه ایجاد می کند. مشکل های قلبی کودک و بیماری های دیگر هم حتما باید مدنظر قرار گیرد.

*متخصص پروتزهای دندانی و ایمپلنت، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد