عادتی به نام مكیدن انگشت

هر چه که کودک بزرگ‌تر می‌شود، پذیرش برخی از عادت‌ها و رفتارهای او برای والدین سخت‌تر می‌شود، از جمله مکیدن انگشت.

روزنامه قانون - منا صمدزاده: هر چه که کودک بزرگ‌تر می‌شود، پذیرش برخی از عادت‌ها و رفتارهای او برای والدین سخت‌تر می‌شود، از جمله مکیدن انگشت. کودک در سن دو سالگی معمولا کمتر انگشت خود را می‌مکد، مگر موقعی که گرسنه، خسته و یا دلتنگ شده باشد. بنابراین مادر باید دقت کند که کودک در چه شرایطی و در چه زمانی شست خود را می‌مکد و از به وجود آوردن چنین شرایطی که منجر به مکیدن شست او می‌شود، جلوگیری کند؛ یعنی به او زود‌تر غذا بدهد که گرسنه نشود، یا او را زود‌تر بخواباند و در هنگام بیداری با کودک بازی کند چرا که تحقیقات حاکی از آن است که مکیدن انگشت اکثراً توسط کودکانی انجام می‌شود که در دوران نوپایی ساعات زیادی از روز را از مادرشان دور بوده‌اند.

 بنابراین، باید توجه داشت به کودکی که خسته، گرسنه و یا دلتنگ است و در نتیجه شروع به مکیدن شست خود می‌کند، دادن اسباب بازی به عنوان جایگزین کردن مکیدن انگشت، چندان موثر نیست و باید از خسته شدن، گرسنه شدن و دلتنگ شدن کودک جلوگیری کرد. بعضی از کودکان که عادت به مکیدن شست خود دارند، اگر به کودکستان سپرده شوند و کودکستان را دوست داشته باشند، ممکن است به علت علاقه‌ای که به محیط تازه کودکستان پیدا می‌کنند، مکیدن شست خود را ترک کنند و حتی ممکن است بی‌خوابی و بی‌اشتهایی کودک نیز از بین برود. اگر پدر و مادر قبل از سن سه سالگی کودک، او را از مکیدن انگشت منع و از آن جلوگیری كنند، عادت کودک شدید‌تر می‌شود و ترک کردن آن مشکل‌تر خواهد شد، ولی اگر پدر و مادر اجازه دهند که مکیدن شست سیر طبیعی خود را طی کند، کودک معمولا در سن چهار تا پنج سالگی آن را ترک خواهد کرد.

اگر مکیدن انگشت تا ۶ سالگی ادامه یابد:

در بعضی مواقع کودک در سن 5 تا 6 سالگی ممکن است برای رهایی از فشار و هیجان درونی خود که در این سن بیشتر است، به طور موقت شروع به مکیدن شست خود کند. شاید این عادت برای یک کودک پیش دبستانی از دید والدین قابل پذیرش باشد ولی برای بچه‌های بزرگ‌تر بسیار غیر قابل تحمل خواهد بود. عادت مکیدن انگشت در یک کودک ۶ ساله نسبت به گذشته بسیار کمتر است. علت کم رنگ‌تر شدن این عادت این است که او در این سن بیشتر وقت خود را در مدرسه یا مهد کودک می‌گذراند و به فعالیت‌های مدرسه مشغول است. پس عادت مکیدن انگشت در او به طور پنهانی یا در زمانی که اعضای خانواده در کنار یکدیگر هستند، خود را نشان می‌دهد. با وجود کمتر شدن این رفتار در کودکان در این سن، باز هم بسیاری از والدین خواستار ترک این عادت در کودکانشان به طور کامل هستند. برخی والدین در این مورد با فرزند خود دعوا و مرافعه می‌کنند که نهایتا به فشار عصبی بر هر دو طرف منجر می‌شود. بعضی از والدین هم مدت زمانی خود را عقب می‌کشند و به دنبال راه چاره می‌روند.

دلایل بسیار برای این مکیدن انگشتان توسط یک کودک ۶ یا ۷ ساله یا حتی بیشتر وجود دارد. برای مثال اینکه این عادت یک عادت قدیمی است که کودک هیچ وقت اجبار ی بر ترک آن نداشته است. یا اینکه کودک از لحاظ عاطفی هنوز آماده ترک این عادت نشده است. شاید او این کار را شب‌ها برای راحت‌تر خوابیدن انجام می‌دهد یا در مواقعی که در مدرسه احساس عدم امنیت می‌کند، یا زمانی که در تنش‌های خانوادگی مثل رقابت خواهر و برادری، یا طلاق والدین قرار می‌گیرد.

گاهی ممکن است که کودک وقتی با سرزنش یا طعنه همسالان خود مواجه می‌شود، عادت مکیدن انگشتش را کنار بگذارد. مثلا: «اوه، تو هنوز انگشتت را می‌مکی! من این کار را وقتی ۴ ساله بودم کنار گذاشتم». اما در مورد بعضی از بچه‌هایی که این عادت در آن‌ها شدید‌تر است حتی به این اظهارات هم توجهی ندارند.

همکاری و یادآوری

برای اینکه به فرزند خود در ترک این مکیدن انگشت کمک کنید بهتر است زمانی که هر دو به قدر کافی آرام هستید با او صحبت و نظر او را درک کنید و بپذیرید ولی به او بگویید چقدر دوست دارید که او این کار را ترک کند. از او بپرسید که چگونه می‌توانید به او در این راه کمک کنید و پیشنهادات او را بپذیرید. به علاوه فراموش نکنید که شاید از نظر او، آن‌طور که از نظر شما مهم است، مکیدن انگشتانش مسئله بسیار مهمی نباشد.

می‌توانید پیشنهاد بدهید که فرزندتان باندی دور انگشتش بپیچد تا به او یادآوری کند که انگشتش را نمکد. وقتی که او این کار را انجام می‌دهد به جای عصبانیت و برخوردی تند مثل: «انگشتت را از دهانت بیرون بیاور!» بهتر است با او با ملایمت و آرامش رفتار کنید. این روش درمان برای کودکانی که همکاری لازم و خودشان تمایل به ترک عادت مذکور را دارند، مناسب است. البته باید مراقب بود که این مورد، از نظر کودک به عنوان یک تنبیه تلقی نشود، زیرا در این صورت کودک اقدام به مقابله کرده و درمان، نتیجه‌ای دربرنخواهد داشت.

سرگرمی و پاداش

سعی کنید توجه کودک خود را به کار‌ها و بازی‌هایی معطوف کنید که با دست انجام می‌شوند. به علاوه تشویق او به خرید یک جایزه در ازای اینکه او دیگر این کار را نکند، می‌تواند ثمربخش باشد. برای مثال، خانواده‌هایی در این مورد برای دختر خود نموداری درست کرده بودند و روزهایی که او انگشتش را نمی‌مکید، علامت زده بودند. در پایان هفته با شمردن تعداداین روز‌ها آن‌ها برای دخترشان یک اسباب بازی به عنوان جایزه می‌گرفتند. می‌توانید برای حل این مسئله از دوستان خود کمک بخواهید و روش‌های مختلفی را امتحان کنید. برای مثال خرید یک دستکش فانتزی که کودک بتواند انگشتش را با آن پنهان کند یا بد مزه کردن انگشت کودکان با مواد مختلف از جمله راهکارهایی بوده که برخی از خانواده‌ها به کار بسته بودند. یا برخی از خانواده‌ها از دندانپزشک خواسته بودند که روی دندان کودک‌شان محافظ بگذارد. البته این نکته را نباید فراموش کرد که اجرای هر راهکاری با موافقت کودک همراه باشد نه اجباری.

برقراری فضای امن

وقتی به کودک خود کمک می‌کنید که عادتش را ترک کند باید فضای احترام آمیزی در خانه ایجاد کنید که او احساس حقارت و سرزنش نکند. به دیگر فرزندان‌تان اجازه ندهید که او را تحقیر یا تمسخر کنند. اگر فرزند شما تحت فشار روحی قرار دارد و نگران و مضطرب است بهتر است کمی از سرعت تلاش خود بکاهید یا مدتی در این برنامه وقفه ایجاد کنید. در طول این مرحله بسیار با فرزند خود مثبت رفتار کنید مثلا بگویید: «من خیلی ازت ممنونم که اینقدر تلاش می‌کنی.» اگر در طول این مراحل‌گاه فرزند شما دوباره کمی به مراحل قبل باز گردد، نگران نشوید چرا که ترک این عادت برای او سخت است مخصوصا اگر آغازکننده این فرآیند شما باشید نه خود او.

حرف آخر

والدین نباید نسبت به مکیدن انگشت کودک حساس باشند. اگر این عادت به تدریج کمتر شده است، جای نگرانی نیست، ولی اگر همراه مشکلات رفتاری و روانی دیگر است، باید جدی گرفته شود و از متخصصان کمک گرفت.

علت مكیدن انگشت در کودکان چیست؟

«مكیدن شست» یا انگشت، یكى از عادات رایج دوران كودكى است. این رفتار براى كودكان خردسال كاملاً طبیعى و عادى است، ولى اگر بعد از 6 سالگى باز هم كودك مبادرت به مكیدن شست كند، نیاز به درمان و رسیدگى دارد، زیرا موجب به هم ریختگى ردیف دندان ها، فك و آرواره مى شود.

پژوهش ها نشان مى دهند حدود 75 درصد كودكان خردسال (تا یك سالگى) مُشت یا انگشتان خود را در دهان مى گذارند و مى مكند. انجام این كار براى این گروه سنى از كودكان آرامش بخش، سرگرم كننده و لذت بخش است. به طور معمول، كودكان زمانى مبادرت به مكیدن انگشت خود مى كنند كه یا خسته اند، یا ناراحت اند و یا حوصله شان سر رفته است.

علت مكیدن شست

انگشت مكیدن طبیعى ترین پاسخ كودك هنگام رویارویى با فشار روانى، اضطراب و مشكلات هیجانى - امنیتى است. روان شناسان معتقدند براى درمان این رفتار در كودكان زیر 6-5 سال نباید عجله كرد، زیرا بسیارى از این گونه عادت ها به تدریج و با افزایش سن كودك كاهش مى یابند و به كلى از بین مى روند.

اما اگر كودك 7 ساله اى نتواند این عادت خود را ترك كند، والدین و اطرافیان او باید درصدد درمان او برآیند، زیرا ترك چنین عاداتى در سال هاى بعد (نوجوانى) بسیار دشوارتر مى شود. در صورتى این عادت را در زمره اختلال بررسى مى كنند كه تا سنین 16-12 ادامه داشته باشد. مطالعات نشان مى دهند كه در حدود 15 درصد كودكانى كه از 5 سالگى به بعد انگشت خود را مى مكند، دچار مشكلات عاطفى - هیجانى ناشى از ورود به مدرسه و دوره پیش دبستانى هستند. بیشتر این كودكان شدیداً به پدر و مادر و اطرافیان شان وابسته و متكى هستند.

زمانى كه كودك سعى مى كند رفتار مكیدن انگشت خود را تغییر دهد، والدین و اطرافیان او باید از این تصمیم او استقبال كنند و با حمایت ها و تشویق هاى خود او را كمك و یارى نمایند. حمایت روانى براى كودك امنیت پدید مى آورد و باعث مى شود كه كودك در ناملایمات و سختى ها از خود مقاومت بیشترى نشان دهد.

عوارض ناشى از مكیدن شست

مكیدن انگشت بعد از 6 سالگى مى تواند مشكلات جدى در زمینه دندان ها، لثه و آرواره به وجود آورد. مك زدن هاى با فشار كودك به شست یا انگشتش در طول روز و شب، موجب جلو آمدگى دندان ها و ناهنجارى هاى استخوان فك او مى شود. دندان هاى ردیف بالا به سمت بیرون كشیده مى شوند و دندان هاى ردیف پائین نیز به سمت داخل دهان كج مى شوند.

اما سؤال بسیارى از والدین این است كه چگونه مكیدن یك انگشت كوچك مى تواند موجب ناهنجارى شدید آرواره شود؟

علت آن است كه استخوان بندى كودك تا قبل از 8 سالگى بسیار نرم و شكل پذیر است. متأسفانه زمانى كه كودك به مدت طولانى انگشتش را مى مكد، در شكل ظاهرى آرواره خود تغییر به وجود مى آورد. اگر كودكى نتواند عادت شست مكیدن خود را تا قبل از آن كه دندان هاى دائمی ردیف جلویى او در نیامده ترك كند، ممکن است در مدت چند ماه فك و آرواره او آسیب جدى ببیند.

علاوه بر آن، مكیدن شست یا انگشت مى تواند موجب نارسایى هاى كلامى (تلفظ اشتباه حرف هاى «ف» و «و»)، اختلال در جویدن، نوك زبانى صحبت كردن، اختلالات گفتارى (مثل لكنت زبان ، مِن مِن كردن و...)، خرخر كردن و باز ماندن دهان كودك شود. از آن جایى كه بعد از چند سال مكیدن انگشت ، حالت آرواره و صورت كودك دچار به هم ریختگى مى شود، بر خودپنداره او نیز تأثیرى منفى خواهد داشت.

شیوه هاى درمان

بهترین زمان براى ترك عادات و مشكلات رفتارى كودكان (و از جمله مكیدن انگشت) هنگامى است كه خانواده (والدین كودك و اعضاى خانواده) تغییر و تحولى در پیش رو نداشته باشند و در آرامش خاطر به سر برند. مثلاً قصد تغییر منزل، تغییر مهد (یا مدرسه)، تولد نوزاد جدید، مسافرت، متاركه، فوت اقوام و... را نداشته باشند.

یكى از ساده ترین روش هاى رفتار درمانى كه بیشتر پدر و مادر و مربیان نزدیك كودك مى توانند با استفاده از آن عادت مكیدن شست در كودكشان را كاهش دهند، آن است كه ابتدا یك ماه درباره موضوع و علت قطع این عادت با كودك صحبت كنند. سپس نمودارى از پیشرفت كودك تهیه كنند و به وسیله چسباندن عكس هاى عروسكى، ستاره ها و كارت هاى آفرین بر روى آن، روند بهبودى كودك را نشان دهند. خوب است كه این نمودار بر روى دیوارى در دسترس كودك قرار گیرد و والدین از خود او براى چسباندن برچسب ها كمك بگیرند. در مرحله بعد، سعى كنند پایان هر هفته پاداش و جایزه اى براى ترك این عادت به كودك بدهند. جایزه مى تواند رفتن به پارك، تماشاى فیلم مورد علاقه كودك، یا بازى كردن با كودك باشد. در نظر داشته باشید ترك عادت در صورتى كه كودك با شما همكارى و همراهى نماید، بسیار آسان تر و راحت تر است. شما مى توانید از نظرات كودك در این ضمن استفاده كنید و به او اجازه دهید كه برچسب ها، ستاره ها و یا حتى نوع جایزه اش را خودش انتخاب كند.

روش دیگرى كه براى ترك مكیدن انگشت (شست) به كار مى رود آن است كه در طول روز ماده اى تلخ (البته بهداشتى ) به نوك انگشت كودك مى مالند تا كودك از به دهان گذاشتن انگشتش امتناع ورزد، و در طول شب نیز دستكش یا جورابى تمیز به دست هاى كودك مى كنند، تا مانع از این كار كودك شوند.

زمانى كه كودك سعى مى كند رفتار مكیدن انگشت خود را تغییر دهد، والدین و اطرافیان او باید از این تصمیم او استقبال كنند و با حمایت ها و تشویق هاى خود او را كمك و یارى نمایند. حمایت روانى براى كودك امنیت پدید مى آورد و باعث مى شود كه كودك در ناملایمات و سختى ها از خود مقاومت بیشترى نشان دهد. مثلاً والدین مى توانند با كودك بازى كنند، براى او كتاب بخوانند، با یكدیگر كاردستى بسازند و... . در این زمینه پدر و مادر مى توانند با ذوق و خلاقیت خود فرآیند ترك عادت را براى كودكشان هرچه آسان تر و راحت تر كنند. گروهى از والدین سعى مى كنند با تذكرهاى پى در پى خود این عادت را از سر كودك بیندازند. در حالى كه براى حذف عاداتى مثل مكیدن شست باید ابتدا علت اصلى این رفتار را پیدا كرد و آن گاه با از بین بردن آن درصدد بهبودى كودك برآمد. در موارد بسیارى، مكیدن انگشتان ناشى از نیاز كودك به آرامش و امنیت است. بدین منظور پدر و مادر و مربیان كودك مى توانند با استفاده از روش هاى زیر به كودك كمك نمایند تا بر این مشكل خود غلبه كند.

- هیچ گاه سعى نكنید براى ترك عادت كودك بر او فشار آورید، زیرا ممكن است موجب تقویت و تشدید عادت در او شود.

- به كودك كمك كنید تا روش هاى مقابله با تنش ها و فشارهاى روانى را یاد بگیرد، مثلاً با شما صحبت كند، به ورزش بپردازد، با دوستش صحبت كند و...

- سعى كنید دست هاى كودك را به نوعى مشغول نگه دارید. ( نقاشى بكشد، كاردستى بسازد، مجسمه هاى سفالى درست كند و....)

- شنیدن داستانى شیرین، ماجرایى افسانه اى و خاطره اى از دوران كودكى، موجب تسلى و آرامش خاطر كودك هنگام خواب مى شود.

- تماس بدنى (مثل نوازش كردن) موجب آرامش، امنیت و آسودگى كودك مى شود و او را از اضطراب و نگرانى رها مى سازد. سعى نكنید با مسخره كردن و شرمنده كردن كودك او را مجبور به ترك عادت كنید، زیرا این گونه رفتارها موجب خودكم بینى و احساس بى ارزشى در كودك مى شود.

- سعى كنید عواملى را كه موجب آزار روحى كودك مى شود، از بین ببرید.

- زمانى كه كودك انگشتش را مى مكد، با او بازى نكنید، او را بغل نگیرید و به او توجه نكنید. اما زمانى كه انگشتش را از دهانش درآورد، به او توجه كنید و او را نوازش كنید.

- انگشت مكیدن رفتارى ناخودآگاه است. پدر و مادر مى توانند با اشاره اى كوچك، كودك را نسبت به این حركت خود آگاه كنند.

- زمانى كه كودك انگشتش را مى مكد، او را جلوى آیینه ببرید.

- سعى كنید هیچ گاه دچار احساس ناكامى و شكست نشوید، زیرا این رویه را به فرزندتان نیز منتقل خواهید كرد.

- روش هاى آرام سازى عضلانى را با كودك تمرین كنید: تمرین هاى یوگا (تمرین هاى تخلیه هیجانى و شیوه درست نفس كشیدن)، تمرین آرام سازى، تنفس هاى عمیق و تمرین هاى رهاسازى عضلات