آشنایی با کلاه‌فرنگی بیرجند - خراسان جنوبی

  کلاه‌فرنگی بیرجند یا ارگ حسام ‏الدوله، منسوب به امیر حسن خان شیبانى، در مرکز شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی قرار دارد.

این بنا که امروزه با نام ارگ کلاه فرنگی شناخته می‌شود به نام‌های دیگری هم مشهور بوده است از جمله ارگ حسام الدوله، قصر بی‌بی عروس و ارگ سرکار.

شکل اولیه کلاه‌فرنگی بیرجند شامل دو بادگیر در دوسو بوده است که در بازسازی‌های بعدی حذف شده است.

این ارگ متعلق به امیر علم خزیمه بوده که ایشان آن را به فرماندارى بیرجند اهدا نمود و سازمان میراث فرهنگى این بنا را به عنوان یک ساختمان قدیمى و ارزشمند به ثبت رسانده است.

این ارگ به شکل شش ضلعى و در رأس به شکل مخروط و به رنگ سفید مى ‏باشد. این اثر تاریخی که زمانی مقر حکومتی بود از یادگارهای اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار می‌باشد.

عمارت ارگ صرف نظر از فرم ویژه زیگوارتی و شش اشکوبه از چند بخش مهم تشکیل شده است. بخش همکف بنا با داشتن کاملترین نقشه و فضاسازی، جایگاه ویژه‌ای در این بنا دارد. فضای ورودی ارگ جلوتر از طبقه هم کف ساخته شده و با چند قوس زیبا و چشمگیر طاقهایی را در آن بوجود آورده است.

 

مجموع فضاهای بوجود آمده در طبقه هم کف، علاوه بر دارا بودن تزیینات و فنون تزیینی گوناگون به گونه‌ای طراحی شده که فضاهای مختلف مانند هشتی، گنبدی‌ها و اتاق‌ها به وسیله دالان‌های ارتباطی با هم مرتبط می‌باشند.

حوضخانه بنا نیز مرکزیتی را در طبقه هم‌کف بوجود آورده بطوریکه ورودیهای مختلفی از فضای پیرامون حوضخانه به این محل گشوده می‌شوند.

محوطه حوضخانه یک متر از کف اصلی بنا پایین تر است و به صورت هشت ضلعی طراحی و ساخته شده است.

فضای پیرامون این مکان دارای طاق نماهای تزیینی با مقرنس‌های زیبا می‌باشد به تعداد طاق نماها، سکوهای کوتاهی در بخش تحتانی آن تعبیه شده است.

روشنایی فضای حوضخانه از طریق گنبدی گلاه فرنگی و توسط پنجره‌های نورگیر تامین می‌شود. آب نمای زیبایی نیز با فرم مخصوص علاوه بر تهویه حوضخانه، هوای مطبوعی را در این مکان به وجود می‌آورد.

از جمله تزیینات به کار رفته در فضای حوضخانه ، مقرنس ، رسمی‌بندی، کاربندیهای لانه زنبوری و تزیینات گلدانی است.

طبقه اول بنا که به صورت هشت ضلعی بر روی طبقه هم کف ساخته شده، دارای فضای کمتری است و چند اطاقک در آن ساخته شده است.

همچنین سه طبقه دیگر بنا به صورت نمادی ساخته شده و صرفا به دلیل فرم پذیری بنا می‌باشد.

  

 کلاه‌فرنگی بیرجند

  کلاه‌فرنگی بیرجند

  کلاه‌فرنگی بیرجند

منبع:hamshahrionline.ir

ویدیو مرتبط :
نینجا بیرجند-ارگ کلاه فرنگی-گروه رزمی نینجا کماندو بیرجند

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

آشنایی با خوسف ، یکی کهن ترین شهرهای خراسان جنوبی

خوسف در 36 کیلومتری غرب بیرجند مرکز خراسان جنوبی قرار دارد. جایی در حاشیه کویر که با دارا بودن بافت قدیمی، آثار تاریخی دیدنی و شرایط اقیلمی مناسب برای رویش گل نرگس به دیار گل های نرگس معروف است.

 

 پیشینه تاریخی خوسف به پیش از اسلام می رسد و یکی از کهن ترین شهرهای خراسان جنوبی محسوب شده که در منابع تاریخی از آن با نامهای خسف، خسب، خوسف یاد شده است.

وجود بافت قدیمی با آثار تاریخی از ویژگی های شاخص این شهر محسوب می شود. این بافت به لحاظ موقعیت طبیعی و واقع شدن بر روی هسته مقاوم از زمین لرزه در امان مانده لذا یکی از سالمترین بافتهای تاریخی در منطقه به شمار می رود.

حمدالله مستوفی نخستین کسی است که در سال 740 هجری در کتاب نزهه القلوب نام کنونی خوسف را آورده است و درباره آن چنین می گوید: خوسف شهر کوچکی است و چند موضع توابع دارد و آب آن از رودخانه باشد و دیها را آب از کاریز باشد و در آنجا همه نوع انتفاعی حاصل آید.

بافت قدیمی خوسف نیز که در طول حیات چند صد ساله خود فراز و نشیب های زیادی را طی کرده از این امر مستثنی نبوده و در جریان شکل گیری و رشد خود بسیار از این عوامل متاثر شده است.

بافت قدیم خوسف با مساحتی در حدود 20 هکتار تعداد زیادی بناهای باارزش تاریخی و فرهنگی را در خود جای داده است. مساجد، آب انبارها، مدرسه، قلعه، خانه های علوی و مالکی و آرامگاه ابن حسام از جمله این بناهای ارزشمند هستند.
 
چرا خوسف؟
در لغت نامه دهخدا نام خوسف (خوس اف و یا خودس اف) ریشه در زبان گرجی دارد. اینکه خوسف چه زمانی به این نام نامیده شد واقعا معلوم نیست ولی اساساً این منطقه را گرجی ها و قبل از ظهور اسلام بنیاد نهادند. و بیشتر از آنچه امروز مورد توجه قرار گرفته از نظر اقتصادی و تجاری مورد توجه تجار و بازرگانان قرار داشت و از خوسف به عنوان یک کاروان سرای تجاری نام برده می شد.

 

 آرامگاه ابن حسام خوسفی
آرامگاه ابن حسام خوسفی شاعر برجسته دوره صفوی با فرم هشت ضلعی با گنبدی شبیه کلاه فرنگی که در اصل نورگیر مقبره محسوب می گردد احداث شده است.

فضای ورودی آرامگاه دارای پله است که در نمای جنوبی ساختمان قرار گرفته و به لحاظ فرم مانند پیش طاقی بوده که سقف آن دارای فرم قوسی شکل به صورت سه بخشی کند است.

در نمای خارجی مقبره در سه طرف نورگیر یا پنجره کارگذاشته شده که نور فضای داخلی را تامین می کنند و همچنین علاوه بر پنجره ها طاق نماهایی در نمای خارجی ساختمان موجود است که فرم کلی بنا از این طاق نماها نشأت می گیرد.
 
تاریخ در روستا
بافت تاریخی روستای خور مربوط به دوره صفوی نیز متاثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود است. خانه های گلی، پوشش گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اطاق های دور تا دور حیاط، هشتی ها و دهلیزها، دیوارهای قطور، حوض و باغچه وسط حیاط به صورت هماهنگ و یکنواخت از ویژگیهای معماری خانه های روستای خور هستند که مطابق با اقلیم منطقه بوجود آمده است. تراکم خانه ها و کوچه های پرپیچ و خم و همچنین بادگیرها از شاخصهای عمده روستای خور است.

در بافت خور بناهایی همچون قلعه، آب انبار، مسجد، حسینیه، حمام و خانه های قدیمی وجود دارد که اکثرا متعلق به دوره صفوی است.

  

 مسجد جامع خوسف
مسجدجامع خوسف نیز مربوط به دوره قاجار دارای سردر ورودی بلند با طاق جناغی و تزئینات رسمی بندی، صحن، شبستان زمستانی به نامهای ملاعلی اکبر و حاج عبدالخالق، یک شبستان تابستانی و شبستان های مهتابی و خلیلان است.

ورودی بنا و شبستان های مهتابی و خلیلان در دوره های معاصر بازسازی شده اند و در جریان مرمت شبستان مسجد به بقایا و آثاری مربوط به دو دوره مختلف برخورد شد.

در مورد زمان ساخت این بنا در بین اهالی مشهور است که از مساجد مربوط به زمان حیات مبارک امام حسن مجتبی(ع) است ولی در این مسجد شواهدی برای تأیید این ادعا وجود ندارد. بنای موجود در دوره قاجار به فراخور نیاز مرمت و گسترش یافته ولی بر اساس گمانه زنیها زمان بنای اولیه مسجد مربوط به دوره های قبل از آن است.

 مدرسه ابن حسام
این بنا از عناصر معماری ایران از قبیل سردر ورودی، دالان حیاط و اتاق ها… حیاط تشکیل شده است ورودی بنا با طاق کلیل است. نمای حاشیه خیابان مدرسه قاب بندی آجری و قاب های آجری اطراف پنجره ‌ها می‌‌باشد نمای داخل حیاط نیز دارای قابها‌ی آجر‌ی تاریخ ساخت این بنا بر اساس لوح موجود در سردر بنا 1260 هـ.ق است. این بنا به دستور ملا علی اکبر خوسفی و با هزینه فردی به نام آقا محمد خان بنا شده است. این بنا در دوران پهلوی دچار تغییراتی شده است.

 بافت تاریخی روستای ماژان
بافت تاریخی روستای ماژان یکی از بافتهای بسیار مهم شهر خوسف به شمار می‌رود که تا کنون توانسته است از صدمات ناشی از حوادث طبیعی و عوامل انسانی بدور بماند حفظ ارزش های معماری با استفاده از مصالح بومی و اهمیت آن افزوده است. بافت تاریخی روستای ماژان به دلیل همگونی با طبیعت و آب و هوای منطقه سالیان زیادی پا برجا مانده و هم اکنون نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

 منبع:همشهری

سیری در ایران