قاروره شناسی در طب سنتی ایرانی

مجله فصلنامه طبیب سبز - عادل حقیقی*: بررسی قاروره یکی از مهم ترین روش های تشخیصی در طب سنتی به شمار می رود، با بررسی ادرار می توان از وضعیت عمومی بدن، وضعیت هضم دوم یا کبدی و وضعیت اخلاط بدن مطلع شد، به عبارت دیگر اخلاط از کبد به گردش سیستمیک وارد شده و مجددا از هر عضو وارد خون می شوند.

به طور کلی اگر در عضوی اختلال ایجاد شود یا ترکیب اخلاط طبیعی نباشند، آثار آن در ادرار قابل ردیابی و تشخیص می باشد. معمولا برای مشاهده قاروره باید لوله آزمایش را در مقابل نور مستقیم خورشید بررسی نمود. بررسی ادراری بایستی حداقل 1 و حداکثر تا 6 ساعت بعد از نمونه گیری انجام گردد. نام دیگر قاروره به نام «تفسره» نیز می باشد، که مفسر احوال انسان است.

در زمان نمونه گیری از ادرار، پرهیز از خوردن مواد رنگ دار و رنگ دهنده های طبیعی و غیرطبیعی مثل چغندر، سبزی ها، زعفران، انار، خیار شنبر (فلوس) و نیز حنا گذاشتن ممنوع می باشد. خوابیدن کافی در شب انجام آزمایش بسیار مهم است، خوردن شام سبک، گرفتن ادرار در صبح ناشتا و اجتناب از جماع در شب قبل از نمونه گیری الزامی است. قاعدگی، اسهال و قی باعث تغییر رنگ غیرطبیعی ادرار در نمونه قاروره می شوند.

نشانه های ادرار در طب سنتی ایرانی از هفت منظر مورد ارزیابی قرار می گیرد.

1- رنگ ادرار: که خود به پنج نوع تقسیم می شود:

الف) زرد رنگ که ممکن است کاهی باشد و ناشی از سردی مزاج است. رنگ نارنجی نشانه اعتدال مزاج می باشد. سرخ آتشین و سرخ خوشرنگ به ترتیب نشانگر شدت گرمی مزاج هستند.

ب) سرخ رنگ که ممکن است شرابی، گلی، پررنگ یا مایل به سیاه باشد و همه این ها حاکی از چیرگی خون و گرما می باشند.

رنگ سرخ تیره و پررنگ در ادرار به نام احمر اقتم می باشد و اگر قرمز کم رنگ باشد به نام اصهب می باشد. البته سرخی رنگ ادرار ممکن است ناشی از سردی هم باشد، مانند آنچه که در فلج و کم بنیگی وجود دارد. و در این گونه موارد نمی توان به آسانی خون را از رنگ طبیعی ادرار تشخیص داد. همچنین این پدیده ممکن است ناشی از وجود درد باشد. باید یادآور شد که آتشین بودن رنگ ادرار بیش از سرخی آن نشانه گرمی است، زیرا صفرا گرم تر از خون می باشد.

ج) رنگ سبز که ممکن است پسته ای و یا کبود رنگ باشد. کبودی رنگ ادرار ناشی از سرمای منجمد کننده (سیانوز) است. وجود این دو رنگ (پسته ای و کبودرنگ) در ادرار کودکان، پیش آگهی وخیم از امکان بروز فلج و یا تشنج می باشد. همچنین رنگ ادرار ممکن است سبز زنگاری و یا گندنایی باشد که این دو رنگ نشانگر گرمی بیش از حد و سوزاننده می باشند.

د) رنگ سیاه که ممکن است ناشی از احتراق شدید باشد که در این صورت پیش آهنگ و یا همراه آن، زرد رنگ می باشد. این نوع ادرار بوی شدیدی دارد. همچنین سیاهی رنگ ادرار در صورتی که همراه با کدورت و فاقد بود باشد، حاکی از جمود (سرمازدگی) و یا حرکت ماده سوداوی است که این گونه موارد، معمولا در بحران ها رخ می دهد. البته سیاه بودن رنگ ادرار ممکن است ناشی از مصرف مواد سیاه رنگی هم باشد.

هـ) رنگ سفید که در صورت شیری رنگ بودن، نشانگر غلبه بلغم، سرمازدگی، ذوب پیه بدن و یا اعضای اصلی (همانطور که در پایان بیماری سل رخ می دهد) می باشد. گاه نیز ادرار شفاف است که اصطلاحا آن را سفید می خوانند. شفاف و بی رنگ بودن ادرار حاکی از عدم تصرف بدن در آب نوشیده شده می باشد که این امر نامطلوب بوده، ناشی از قوام نیافتن ادرار و یا وجود گرفتگی هایی است که مانع از نفوذ ماده رنگی به درون ادرار می گردد.

2- قوام ادرار

رقیق بودن ادرار به ویژه در کودکان نشانه پخته نشدن آن بوده و این امر در مورد کودکان بدتر است، زیرا ادرار آنها در حالت طبیعی غلیظ تر می باشد. همچنین رقیق بودن ادرار ممکن است ناشی از وجود گرفتگی و یا نوشیدن مقادیر بسیار زیاد آب باشد. غلیظ بودن بیش از حد ادرار نیز ممکن است حاکی از پخته نشدن آن و یا پخته شدن خلطی بسیار غلیظ باشد.

وجه افتراق بین این دو، در این نکته است که ادرار بسیار غلیظ نشانه وجود خلط غلیظ و ادرار دارای غلظت نسبتا کمتر، حاکی از پخته نشدن اخلاط می باشد. مزاج سرد و خشک و سودایی ادرار رقیق دارد، که علت تنگ شدن مجاری می باشد. ضعف کلیه ها در جذب مواد زائد غلیظ و دفع مواد رقیق، آشامیدن آب بسیار، ضعف حرارت غریزی، التهاب، اسهال و عدم نضج اخلاط از علل عمده رقیق شدن ادرار می باشند. همچنین عدم نضح یافتن اخلاط، عدم جذب مواد و دفع آنها در ادرار، فزونی اخلاط، اخلاط غلیظ از علل ایجاد ادرار غلیظ می باشند.

3- شفافیت و کدورت ادرار

ادرار شفاف نشانه پخته شدن مناسب و عدم برانگیختگی اخلاط در بدن می باشد. کدورت ادرار حاکی از پخته نشدن ادرار است زیرا داشتن قوام مناسب یکی از نتایج پخته شدن به میزان کافی است و این پدیده ممکن است ناشی از کاهش قدرت بدن یا وجود ورم در اندرون باشد.
کدورت منتشر که به راحتی معلق (سوسپانسیون.م) می گردد، پیش آگهی سردردهای پایا یا گذراست. ادرار غلیظ به دلیل غلظتی که دارد کدر به نظر نمی رسد، مانند سفیده تخم مرغ که در عین غلظت، شفاف است.

4- بوی ادرار

ادرار قوام دار واجد بوی بسیار ناخوشایند، حاکی از وجود عفونت یا زخم های عفونی در مجاری ادرار است. ادرار بدون بو  نشانه سرمازدگی فرد و پخته نشدن، به میزان مناسب بوده و ای بسا حاکی از کاهش قدرت نضج دهندگی باشد.

5- کف روی ادرار (زبد)

زیادی، بزرگی و پایداری کف نشان دهنده وجود ماده غلیظ و لزج بوده و این امر در صورت وجود بیماری های کلیوی نوعی پیش آگهی بد به شمار می آید و پیش آگهی مزمن شدن بیماری می باشد.

6- رسوب

رسوب صاف سفید یکدست تجمع یابنده، حاکی از پخته شدن ادرار به میزان مناسب است. باید توجه داشت که ادرار دارای رسوب از ادراری که منعقد می گردد، بهتر است. در وهله بعد رسوبی که در وسط شیشه حاوی ادرار معلق باشد و پس از آن رسوب ابر مانندی که در ناحیه فوقانی شیشه حاوی ادرار تجمع می یابد، بهتر است.

رسوب های نامناسب شامل رسوب های سرخ رنگ، سیاه رنگ، خاکستری، کلوخه مانند، پوسته ای، خاک اره ای و صفحه مانند می باشند. در این میان بدترین انواع ادرار به ترتیب ادرار رسوب یابنده، ادرار دارای رسوب معلق و ادرار دارای رسوب ابرمانند است. مگر آنکه پراکنده شدن رسوب، ناشی از وجود باد یا تکان دادن باشد. فقدان رسوب، ناشی از پخته نشدن ادرار، وجود گرفتگی ها و یا کمی ماده ادرار است. البته باید توجه داشت که مقدار رسوب ادرار در افراد تندرست و اشخاص لاغر اندام به ویژه ورزشکاران، اندک است و در بیماران فربه و کم تحرک، میزان آن بیشتر می باشد زیرا ادرار فرد تندرست عاری از ماده ای است که پس از پخته شدن رسوب نماید.

وجه افتراق رسوب های نامناسب با اجرای خام رسوب یابنده، در بوی بد آن، سابقه ورم در فرد و نیز سهولت ترسیب و پراکنش آن می باشد.

7- میزان ادرار

زیاد بودن میزان ادرار حاکی از مصرف مقادیر زیاد آشامیدنی ها، پدیده ذوب (ذوب چربی ها یا برخی اندام ها) و یا دفع فضولات می باشد که در مورد اخیر در بحران ها مشهود است. به ویژه در صورتی که ادرار کردن توأم با شدت بوده و به دنبال آن فرد احساس راحتی نماید.

بهترین نوع ادرار بد، ادرار بد با حجم زیاد می باشد، زیرا کمبود اینگونه ادرارها دلالت بر تحلیل بیش از حد، از بین رفتن رطوبت، وجود گرفتگی ها و یا اسهال دارد. کاهش شدید میزان ادرار، همراه با کاهش قوه تحلیل برنده غذا، پیش آگهی استسقا است.

لازم به ذکر است ادرار اطفال در مقایسه با بالغین غلیظ تر می باشد و تا سن 7 سالگی قابل اعتماد نیست و همچنین ادرار زنان نسبت به مردان غلیظ تر و سفیدتر و با شفافیت کمتری می باشد. معمولا در سطح رویی ادرار زنان کف دایره ای شکل دیده می شود.

*(کتاب تندرستی و مهارت های سالم زیستی با طب سنتی)