زمان مراجعه به روانشناس است

هفته نامه سلامت - دکتر حسین ابراهیم مقدم: روانپزشک و روانشناس چه تفاوتی دارند؟ کی به روانپزشک مراجعه کنیم، کی به روانشناس؟ اینها سوال هایی است که ممکن است برای خیلی از افراد جامعه پیش بیاید و خیلی ها هم جواب آن را ندانند و به اشتباه به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کنند.

حتی این عدم شناخت بین طبقه تحصیلکرده و ممتاز جامعه هم مشاهده می شود که نمونه آن را در فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی هم زیاد می توان دید.

در «سلامت روان» این هفته در مورد تفاوت این 2 رشته صحبت کرده ایم و از دکتر حسین ابراهیمی مقدم روانشناس، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد پرسیده ایم که اصولا کی باید به روانشناس مراجعه کنیم؟

ابتدا بگویید چه تعریفی از روانپزشک و روانشناس دارید؟

- به طور کلی از نظر محتوایی و علمی، روانشناس و روانپزشک تفاوت هایی نیز با یکدیگر دارند. روانشناس فردی است که ابتدا در مقطع کارشناسی (لیسانس) و سپس کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) و در آخر دکترا (PhD) تحصیل کرده و می تواند در مورد مسائل خانواده ها، فرزندان، شخصیت افراد، چگونگی شکل گیری یک خانواده سالم، مسائل زیست شناختی و ... مشاوره دهد. از آن طرف، روانپزشکان افرادی هستند که ابتدا به عنوان پزشک عمومی تحصیلات دانشگاهی خود را انجام داده اند و سپس در زمینه تخصص حرفه روانپزشکی را انتخاب کرده اند و به عبارت دیگر روانپزشک اصولا پزشکی است که براساس دیدگاه های پزشکی و فیزیولوژیکی و با تاکید بر مبانی زیست شناسی روی اختلال های رفتاری به مطالعه افراد می پردازد و می توانند با تجویز دارو و اختلال ها و رفتارهای نابهنجار را کنترل کنند و از تجویز دارو کمک می گیرند.

روانشناس با چه تکنیک هایی می تواند بهتر مشاوره دهد؟

- روانشناس قادر است با استفاده از روش های خانواده درمانی، تئاتردرمانی، بررسی رفتارهای روانشناختی و روانکاوی به مراجعان خود کمک کند. ضمنا روانشناس ها در عین حالی که سعی در شناسایی و برطرف کردن اختلال های روانی افراد برای بهتر شدن زندگی شان دارند، صرفا به دنبال نشانه های بیماری نیستند.

معمولا دیدگاه یک روانشناس با یک روانپزشک درباره یک فرد سالم چیست؟

- از دیدگاه روانپزشک، فرد سالم فردی است که نشانه های بیماری روانی در او وجود نداشته باشد و اگر چنین نشانه ای در فرد وجود داشته باشد، روانپزشک دارودرمانی و شوک درمانی را در اولویت کارش قرار می دهد ولی از دیدگاه یک روانشناس فرد سالم فردی است که نه تنها بیماری روانی ندارد بلکه ویژگی های مثبت دیگری مانند مفید بودن، پیشرفت کردن و احساس تعلق و ... در او وجود دارد.
این موضوع را می توانم با یک مثال روشن کنم، فرض کنید یک دستگاه فاکس خریداری کرده اید. اگر موفق به راه اندازی آن دستگاه نشوید احتمالا اولین کاری که می کنید خواندن بروشور یا راهنمای آن است و اگر به شما کمکی نکرد با شرکت مربوطه تماس می گیرید و اگر آن تماس هم مشکل شما را حل نکرد، مسئول تعمیرگاه آن شرکت در محل حاضر خواهدشد. در خیلی از مواقع دستگاه ها با دستورالعمل و برنامه ریزی خاص بدون نیاز قه قطعه کار خواهند کرد و در پاره ای از موارد، نیاز به تعویض یک قطعه خواهد بود.

منظورتان از این مثال شرایط آدم ها و مشکلات آنهاست؛ اینطور نیست؟

- بله، همینطور است. اختلال های رفتاری افراد هم به همین شکل است. مثلا دانش آموزی که انگیزه کافی برای درس خواندن ندارد، والدین او سعی می کنند با خواندن مقالات و کتاب ها، راهکارهای مناسب را پیدا کنند مانند مثال بروشور ولی گاهی نیاز است که با یک مشاور تماس بگیرند مانند مثالی که با کارشناس دستاه فاکس به عمل آمد و اگر مشکل این دانش آموز حل نشد با کمک گرفتن از یک مشاور و شرکت در جلسه های مختلف مشاوره، ممکن است مشکل پیش آمده حل شود مثل کاری که فرد کارشناس برای دستاه فاکس انجام داد ولی اگر جلسه های مشاوره نتیجه مطلوبی نداشت آن وقت می توان به یک روانپزشک مراجعه کرد که با دارودرمانی آن مشکل برطرف شود مثل مثال تعویض قطعه. بنابراین باید اول مشکل را ریشه یابی و بعد به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنیم.

«ساختمان پزشکان» را یادتان هست؟

- سریال «ساختمان پزشکان» که در سال 90 از شبکه سه سیما پخش می شد، درباره روانشناسی بود که در کنار همسرش که بیمار سابقش بوده، در همسایگی والدینش زندگی می کرد. همسر سابق او هم یک روانپزشک بود که همین قضایا باعث بروز مشکلاتی بین آنها می شد.
هر چند که در این سریال، برخلاف بیشتر فیلم ها و سریال های تلویزیونی، تفاوت روانشناس و روانپزشک به خوبی نمایش داده شد اما بسیاری از روانپزشکان و روانشناسان از «دیوانه» و «روانی» نامیده شدن بیماران اعصاب و روان در این سریال گلایه داشتند و معتقد بودند که این سریال در بحث انگ زدایی از بیماران اعصاب و روان عملکرد قابل قبولی نداشته است.

پرسش از روانپزشک

کی به روانپزشک مراجعه کنیم؟

دکتر رئوفه قیومی

کارشناس اداره سلامت روان وزارت بهداشت

بسیاری از مراجعان ممکن است روانپزشک را با روانشناس و حتی این دو را با متخصص مغز و اعصاب اشتباه بگیرند. روانپزشک، فردی است که ابتدا در دانشکده پزشکی درس پزشکی می خواند و پس از پایان تحصیل در دوره پزشکی عمومی، برای تخصص رشته روانپزشکی یا اعصاب و روان را برمی گزیند.

همانطور که از عنوان روانپزشک پیداست، او یک پزشک متخصص است که می تواند برای مراجعه کنندگان در صورت نیاز، دارو تجویز کند که این وجه تمایز او با روانشناس است. روانشناس نمی تواند دارو تجویز کند و باید از طریق انواع روش های مشاوره و روان درمانی به درمان بیماران بپردازد اما روانکاوی یکی از شاخه های تخصصی روانپزشکی است که نیاز به طی دوره آموزشی خاص خود دارد و پس از آن روانپزشک می تواند از طریق روانکاوی به درمان بیماران بپردازد.

روانپزشک وظیفه تشخیص مشکل یا بیماری را برعهده دارد و براساس تشخیص، مدیریت درمان را برعهده می گیرد. این روش ها شامل تجویز دارو، اجرای روان درمانی یا مشاوره و در مواردی به کارگیری دستگاه یا ابزاری برای درمان است.

روانپزشک، ممکن است فرد مراجعه را برای اجرای آزمون های روانشناسی یا اجرای روان درمانی به کارناس ارشد یا دکتر روانشناس بالینی ارجاع دهد و در مواردی از یاری مددکار اجتماعی یا کار درمانگر بهره گیرد.

در بسیاری از موارد بدون سود بردن از چنین تیمی، نتیجه دلخواه به دست نمی آید. متاسفانه در بسیاری از موارد، این دو حرفه با یکدیگر اشتباه گرفته می شود و حتی در بسیاری از آثار تلویزیون یا سینمایی مان دیده ایم که بازیگر در دیالوگش روانشناس و روانپزشک را اشتباه معرفی می کند، مثلا می گوید تو بهتر است بروی پیش روانشناس دارو بگیری، حالت اصلا خوب نیست؛ در حالی که روانشناس دارو تجویز نمی کند.

به هر حال افرادی که نیاز به دارو دارند، آن هم برای رفع اختلال ها و مشکلات عصبی شان، بهتر است به روانپزشک مراجعه کنند و از طرفی افرادی هم که می خواهند ازدواج کنند، بهتر است جلسه های مشاوره را نزد یک روانشناس بگذرانند.