سفر به تفرش؛ دیار پدران نامدار ایرانی

روزنامه توریسم: بنای آغازین شهر تفرش، گسترده از روستاهایی بسیار قدیمی همچون «فم» و «ترخوران» است.

وجود منابع آب غنی، هوای ملایم و معتدل و زمین‌های حاصلخیز، همراه با غنای طبیعت و مزارعی سرشار از گل های وحشی، کندوهای عسل، باغ های میوه و خصوصاً گردو، تفرش را زیبا و دیدنی‌تر نموده است.

موقعیت طبیعی منطقه تفرش، سبب پدید آمدن ییلاق های مصفایی در اطراف شهر شده است که رابطه پیشه‌ای و قومی این مناطق، در رونق و اعتبار گذشته شهر تا به امروز عاملی اثرگذار بوده است.

روستاهای ییلاقی طا، دل آرام، نقوسان، سرآبادان، نویس، ابره در، خرازان، کندج، خانک، جلایر و حدود بیست ییلاق دیگر، همگی با صفا، خوش آب و هوا، برخوردار از صدای پرنده‌ها، باغ‌های بزرگ و تمیز و آب خنک و شیرین است که خوشبختانه در سال‌های اخیر، در پی بازگشت فرزندان کوچ کرده این ییلاقات و ساخت ویلاهای زیبا، تفرش دوباره جان تازه‌ای گرفته است.


آب، مهمترین عنصر در مکان یابی و گسترش شهرهای فلات ایران بوده و در تفرش نیز گسترش روستاهای آغازین شهر و تأثیر کالبدی بافت محله‌های این شهر تاریخی، در ارتباط نزدیک با آب است و شاید به همین دلیل، تفرش را دیار «آب و آئین» می‌دانند.

 شهری پنهان در میان چشمه‌سارها: تفرش دارای طبیعت بکر و زیبایی است. مناطق سرسبز، چشمه‌سارها و غارها، از جمله جاذبه‌های این منطقه به شمار می‌رود. غارهای تفرش مربوط به دوران دوم زمین شناسی است که منشا تشکیل آن، در رگه‌های آهکی ذکر شده است.

غار علی خورنده، غار گاوخور، غار نونوئی، غار پلنگ، غار دام دام پلنگ و غار امجک، از جمله غارهای معروف تفرش است.

غار «علی خورنده» در فاصله سه کیلومتری جنوب غربی تفرش و در ارتفاعات کوه «نقره کمر» معروف به «خشه» قرار دارد. برای رسیدن به این غار، باید از روستای «کوهین» عبور کرد و از دیواره ای به طول تقریبی ۱۵ متر صعود کرد.

در سمت راست دهانه غار، چاهی به عمق پنج متر قرار دارد كه به «حمامک» شهرت دارد. همچنین حفره دیگری نیز در این غار دیده می‌شود که به «مسجدک» معروف است.

غار «امجک» نیز در منطقه رودبار و در ارتفاع ۱۹۰۰ متری از سطح دریا و در فاصله ۶۳ کیلومتری شمال غربی تفرش بر فراز دره «سلطان امجک» قرار گرفته است. ورودی این غار، دیواره‌ای به طول ۱۲ متر دارد که باید با کمک ابزار كوهنوردی از این دیواره گذشت. همچنین دو دیواره به ارتفاع هفت متر و دیگری به ارتفاع دو متر در مسیر غارنوردان قرار می‌گیرد و در انتها، راهرویی با مجموعه‌ بسیار زیبایی از گلفشنگ‌ها، ما را به انتهای غار که زیستگاه خفاشان است، هدایت می‌کند.


چشمه آب معدنی «گراو»: این چشمه از جاذبه‌های طبیعی و بسیار زیبای تفرش است که در فاصله پنج کیلومتری این شهر و در میانه دو دهکده «طراران» و «کبوران» واقع شده و دسترسی به آن بسیار آسان است.

آب این چشمه كه از نوع «آب معدنی بی‌کربناته مخلوط» است، دارای نسبت تقریباً مساوی یون‌های سدیم و کلسیم است و خصوصیاتی مشابه یکی از چشمه‌های معروف آب معدنی فرانسه را دارد.

 آب انبار «بلور»: این آب انبار تاریخی، در محله «فم» تفرش اثری به جای مانده از دوره قاجار است. سردر و راه پله پاشیر آب انبار در ضلع شمال شرقی بنا تعبیه شده است و در حد وسط هر یک از اضلاع غرب و شرق، یک بادگیر بنا شده است.۱۲ ستون، ۱۸ جرز و ۲۰ گنبد، فضای اصلی مخزن آب انبار را تشکیل می‌دهد.


بنای آب انبار، در در دوره قاجاریه به همت «میرزا حسین وزیر» ملقب به «بلور» از افراد خیر تفرش در محله زاغرم تفرش احداث شد و سال ۷۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. آب انبار «بلور»، بعدها به یك موزه بسیار دیدنی تبدیل شد. در تالار اصلی این موزه، آثار و لوازم زندگی دوران قدیم مردم تفرش و در قسمت دیگر، وسایل امرار معاش و کشاورزی و دامداری زمان‌های گذشته به نمایش درآمده است.

 چاه دیوانه! چاه آب فشانی پارك حكیم نظامی كه به چاه «دیوانه» معروف است، هر چند وقت یكبار فوران می‌كند. در سالیان گذشته، فوران آب این چاه،50 دقیقه به درازا می‌كشید، اما اكنون پس از گذشت 20 سال، فاصله زمانی فوران آب، به یكبار در روز كاهش یافته است. در سراسر جهان، فقط یك آب معدنی دیگر با مشخصات چاه «دیوانه» وجود دارد كه به نام «چشمه رؤیا» در فرانسه واقع شده است.

دماوند كوچولو: در شهرستان تفرش، قله گندم‌کوه معروف به «دماوند کوچولو» معروفیت خاصی دارد. در دامنه‌های این قله، سنگ‌نگاره‌های بی‌بدیل و زیبایی وجود دارد که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌كند. این كوه مخروطی شكل، 2159 متر ارتفاع دارد و تقریباً از تمام نقاط شهر تفرش قابل دیدن است. به باور قدیمی‌ها، اگر از فراز گردنه «خرازان» و تپه مجاور آن به این كوه نگاه كنید، «گندم كوه» مانند یك خرمن بزرگ گندم دیده می‌شود و تپه‌های مجاور آن نیز مانند انبوهی از خرمن و گندم‌های كوبیده نشده به چشم می‌آید.


سوغاتی‌های تفرش: در کنار بازدید از بناهای تاریخی و طبیعت بکر تفرش، بد نیست سراغ سوغاتی‌های این شهرستان هم برویم كه شامل دستبافت‌های سنتی (قالی بافی، گلیم بافی)، رودوزی‌های سنتی(درویش دوزی یا تفرشی دوزی)، آثار چوبی شامل (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری و آثار فلزی شامل (مسگری، سفیدگری، قلم زنی، چاقوسازی) و ظروف مسی فانتزی و كوچك است.

تنها مسجد چوبی كشور: یکی از مهم‌ترین آثار معماری دوران سلجوقیان در ایران و همچنین یکی از قدیمی‌ترین مساجد کشور، در شهر تفرش قرار دارد. این مسجد در محله «فم» تفرش واقع شده و به مسجد شش ناو معروف است.

مجموعه مسجد از یک مناره آجری بسیارقدیمی، گنبد بزرگ، دو شبستان، ایوان، صحن، قنات، چند حجره و حسینیه تشکیل شده است.

کاشیکاری و مقرنس کاری های سقف و دیواره ایوان مسجد، یکی از شاهکارهای مهم معماری سلجوقی در استان مرکزی است.

برای ورود به صحن مسجد باید از داخل تکیه بزرگی گذشت که حدود ۳۰۰متر مربع مساحت دارد که در دوطبقه با سقف و ستون های چوبی احداث شده است.

مسجد جامع «شش ناو» در روزگار قاجار علاوه برمحل برگزاری نماز جمعه، یکی از حوزه‌های مهم تدریس علوم دینی به شمار می‌رفت. این مسجد در سال ۷۹ به آثار ملی کشور پیوست.

مهد تعزیه ایران: تفرش، مهد تعزیه ایران و از خواستگاه های مهم این هنر آئینی ایرانی است. بسیاری از تعزیه خوانان مشهور قاجار و تکیه دولت و انبوه امام خوان ها و شمرخوان های خوش صدا و ماهر تعزیه ایران، اهل تفرش بوده‌اند که این هنر آیینی را با نام تفرش مزین کرده‌اند.

تاریخ تفرش را معروف به تکیه‌هایی می‌دانند که بر چوب استوار است، چوب‌هایی از درختان بلند این خطه؛ شهری که تکه‌های چوب بی‌جان در دل تکیه‌های بلند قامت آن، جان گرفته‌اند تا تعزیه‌های فاخر در آنها برگزار شود، تکیه‌هایی که امروز به مکان‌های دیدنی این شهر تبدیل شده و نشان از قدمت و تاریخچه پربار تفرش دارد.

قدیمی‌ترین تکیه تفرش: شهر تفرش 14 تكیه دارد كه تکیه زاغرم، شش ناو و خلچان، از مهم‌ترین آنها به شمار می‌آیند.

تکیه زاغرم، دومین تکیه در کشور از لحاظ قدمت است. این تکیه با بیش از ۲۶۰ سال قدمت، یکی از قدیمی‌ترین تکایای کشور به شمار می‌رود. این تکیه یکی از قدیمی‌ترین مکان‌های مذهبی کشور است که بعد از تکیه نوروزخان در تهران و ۱۲ سال قبل از تکیه دولت، در محله «زاغرم» این شهرستان ساخته شد.


کتیبه سنگی موجود در سر درکتابخانه تکیه و محاسبه حروف ابجد، زمان واقعی ساخت این بنا را نزدیک به ۲۶۰ سال قبل، یعنی دوره زندیه می رساند. در ساخت این تکیه از خشت و کاهگل و تیرهای چوبی استفاده شده است و معماری منحصر بفرد آن، نظر هر بیننده‌ای را جلب می‌کند.

تکیه زاغرم از بناهای دو ایوانی است و تزئینات آن شامل مقرنس کاری‌های ظریف و رسم‌بندی‌های واقع درضلع جنوب شرقی ایوان ورودی اصلی است.

 چگونه برویم؟

 درحال حاضر شهر تفرش از طریق اتوبان تهران- ساوه و تهران- قم به تهران متصل می‌شود.

 مسیر تهران- ساوه: مسافرانی که از راه ساوه به تفرش می‌روند، مسیر تهران تاساوه را از مبدأ عوارضی، معمولاً در یک ساعت و سی دقیقه طی می‌کنند. پس از عبور از ساوه و طی مسافتی حدود 50 کیلومتر در جاده ساوه- اصفهان، از این جاده خارج و وارد جاده تفرش می‌شوند. از ابتدای جاده تفرش نیز 35 کیلومتر تا این شهر فاصله است.

مسیر تهران- قم: مسافرانی که از جاده تهران- قم به تفرش می‌روند، پس از طی مسافتی حدود 40 کیلومتر در جاده قم- اراک، قبل از سه راهی «سلفچکان»، وارد جاده ساوه می‌شوند و پس از طی كردن 17 کیلومتر، به دو راهی «باغ یک» رسیده و از آنجا با پشت سر گذاشتن 17 كیلومتر، به تفرش می‌رسند.