تاجیکستان، بهشت کوهنوردان

هفته نامه اوقات خوش - الهام صادقی: تاجیکستان در زمره کشورهای استقلال یافته از شوروی واقع در آسیای میانه است که از جنوب با افغانستان، از غرب با ازبکستان، از شمال با قرقیزستان و از شرق با چین همسایه است. این کشور محاط در خشکی بوده و در گذشته راه ابریشم از آن گذر می کرده است. تاجیکستان دارای اقلیم های مختلفی است و در آن سلسله کوه های بلندی که سرچشمه بیشتر رودخانه های منطقه آسیای مرکزی هستند، دره های زیبا، سرزمین هایی با وضع اقلیمی معتدل و همچنین کشتزارهای پنبه، انگورزارها، باغ ها و نیز بیابان هایی با کوه های بلند که سرمای آن کمتر از فصل زمستان سیبری نیست، وجود دارد.


تاجیکستان کشوری مرتفع و 93 درصد آن کوهستانی است و بعضی از بلندترین قله های آسیای مرکزی در آن قرار دارد. بلندترین قله این کشور قله اسماعیل سامانی با ارتفاع 7 هزار و 495 متر است. این کشور محلی است برای کسانی که حاضرند در جست و جوی جلوه ها و منظره های دلفریب و وحشی، راهی سخت و ناآشنا را بپیمایند و محنت راه را با مهمان نوازی خارق العاده مردم بومی آن جبران کنند. درواقع، این کشور بهشت راهنوردان و کوهنوردان و دوچرخه سواران و عکاسان و افرادی است که مشتاق دیدن منظره های زیبا و دست نخورده اند. کوهستان پامیر، فان، زرافشان و حصار فضای فراخ مناسبی برای انجام این کارهاست.

این کشور به واسطه کوه های سر به فلک کشیده رشته کوه پامیر، شهرهای زیبا و کوچک، ابنیه نارنجی، مقبره مشاهیری مانند رودکی و بیشتر از هر چیز صمیمیت و مهمان نوازی مردمش، ارزش حداقل یک بار سفر را دارد. تاجیکستان در خود آثار و بناهای دیدنی فراوانی را جای داده و یکی از مناطق مهم گردشگری به حساب می آید. این کشور در طول تاریخ بخشی از ایران بوده و همچنان یک مکان مهم برای شکوفایی فرهنگ و زبان فارسی به شمار می رود.

در این سرزمین یخچال های طبیعی بسیاری وجود دارد که از منابع آب  منطقه به شمار می روند. همچنین رودهای باستانی پرآبی در این وادی روانند که برخی از آنها شامل سیردریا یا سیحون و آمودریا یا جیحون می شوند. همچنین چشمه های آب معدنی بسیاری هم در تاجیکستان وجود دارد که از جمله آنها می توان به استراحتگاه های خواجه آب گرم، یوراز، شاهمیری، کلتوج، زمرد، گرم چشمه و... اشاره کرد.

علاوه بر همه اینها، جمهوری تاجیکستان به دلیل داشتن منابع طبیعی و جغرافیایی خاص از جمله مناطق کوهستانی و جنگلی، دره های پهناور، رودها و چشمه های پراکنده و پوشش گیاهی متنوع، زیستگاه گونه های جانوری به ویژه حیوانات وحشی نادر و منحصر به فرد، پرندگان، آبزیان و دارای شکارگاه های گوناگون است. در رودخانه ها و تالاب های تاجیکستان نیز حدود 40 گونه ماهی دیده می شود. مردم تاجیکستان به فارسی شیرین صحبت می کنند ولی در نوشتن از الفبای روسی استفاده می کنند که یادگار روس هاست.

تاجیکستان و غذاهایش

غذاهای تاجیکستان تلفیقی از غذاهای آسیای میانه و افغانستان و پاکستان است، اما غذاهای روسی نیز در این کشور طرفداران فراوانی دارد. اگر علاقه مند تجربه غذاهای مختلفی هستید، تاجیکستان مقصد خوبی است.

بیشتر غذاهای مردم این سرزمین از برنج و گوشت تشکیل شده که نمونه ای از آن اوشی است؛ غذایی متشکل از برنج، گوشت و سبزی ها که به دلیل تلفیق گروه های غذایی مختلف، ارزش غذایی بسیاری دارد.


یک غذای روتین و معمول تاجیکی با پیش غذای ساده ای مثل سوپ آغاز می شود. غذای اصلی اغلب اوقات ترکیبی از برنج و گوشت است.  غذا در تاجیکستان جایگاه ویژه ای دارد و حتی وعده های غذایی در ساعت مخصوص شان خورده می شود به این معنی که هیچ وعده غذایی به هر دلیلی مانند کار زیاد، نبودن در خانه و... حذف نخواهد شد. در یک خانه تاجیکی صبحانه حدود ساعت 6 صبح میل می شود، وعده ناهار ساعت 12 و شام حدود ساعت 6 عصر خورده می شود. تاجیک ها به زود غذاخوردن عادت دارند و هنگام خوابیدن باید فاصله زیادی از غذا خوردن شان گذشته باشد. هنگام غذاخوردن، صحبت کردن کار پسندیده ای نیست پس یک سفره تاجیکی فضایی سرشار از سکوت دارد.

مهمان نوازی با آش پلو

مردم تاجیکستان آش پلو را به عنوان میراث غذایی و محبوب ترین غذای کشورشان می شناسند. این غذا پای ثابت غذاخوری ها و رستوران های تاجیکستان است و تاکنون غذاهای روز فرنگی و شرقی نیز نتوانسته جای این خوراک را بگیرد. راز محبوبیت آش پلو که سالیان دراز ماندگاری خود را در بین تاجیک ها حفظ کرده اعتقاد خاصی است که مردم این سرزمین به آن دارند و معتقدند از آنجا که مواد تشکیل دهنده این غذا عبارتند از برنج، گوشت، هویج، سبزی غلات و حبوبات می تواند در طول عمر انسان تاثیر زیادی داشته باشد.


جالب است بدانید که میهمان نوازی در بین تاجیک ها زمانی است که حتما برای میهمان آش پلو درست کنند. پس اگر میهمان یک خانواده تاجیکستانی شدید و غذا آش پلو نبود بدانید که میزبان از حضور شما خشنود نیست.

این غذا بسیار خوش خوراک است به طوری که هر شخصی با هر ذائقه ای آن را می پسندد. از این رو غذای اصلی جشن ها و مراسم تاجیک ها همین آش پلو است. رستوران هایی محلی تاجیک بیشتر کباب مخصوص تاجیکی سرو می کنند، اما توجه داشته باشید کباب تاجیکی دنبه و ادویه زیادی دارد که قسمت عمده ادویه آن را زیره تشکیل می دهد. ششلیک هم به علت فراوانی گوشت گوسفند، از غذاهای معروف تاجیک هاست. ضمن اینکه خوراک مرغ هم رایج است.


آش خانه های تاجیکی

آش خانه و چای خانه در تاجیکستان، محل طبخ و سرو غذاهای مناطق مختلف این کشور و پذیرایی از مهمانان است.

هنگامی که در پایتخت تاجیکستان قدم می زنید آنچه در کنار برخی مشاغل به چشم می خورد، «آش خانه های تاجیکی» با نام های مختلف است. از آش خانه های ملی گرفته تا آنهایی که نام شهرها و اقوام مختلف این کشور را بر خود دارند؛ آش خانه «پنجه کنت» یا «آش پلوی» مخصوص، آش خانه «پنج شیر» و اسامی فراوان دیگری که به وفور دیده می شود.

نوع زندگی تاجیک ها که از آغاز صبح با تابش آفتاب شروع و تا غروب به طور مداوم و یکسره ادامه دارد، ایجاب می کند که آنان ناهار را در یکی از این آش خانه ها یا محل های طبخ غذا صرف کنند.

حوالی بازارهای این کشور اماکن طبخ غذا بسیار است و هرچه از این بازارها دورتر شویم، بر قیمت غذا افزوده می شود، که یکی از دلایل آن کیفیت بهتر و دیگری بهداشت مناسب آن است.

همچنین «چای خانه ها» در تاجیکستان اماکن بزرگ و دارای معماری زیبایی هستند که کارکرد رستوران را ایفا می کنند.


در واقع چای خانه ها همان رستورن ها و آش خانه های تاجیکی محسوب می شوند که انواع غذاهای این کشور مانند: تندرکباب، آش پلو، شوربا، منتو، تباکا، شیشلیک، سمبوسه و... در آنها طبخ می شود.

دیدنی های تاجیکستان

شهر فواره و مجسمه

شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان در منطقه سرسبز حصار قرار دارد. این شهر در سال 1924 میلادی در نتیجه ائتلاف سه روستای «سر آسیا»، «شاه منصور» و «دوشنبه» به وجود آمد و امروزه به عنوان یکی از مراکز فرهنگی آسیای مرکزی محسوب می شود.

شاید بتوان مجسمه های متعدد شهر دوشنبه را نخستین جاذبه گردشگری این شهر برشمرد. در گوشه و کنار دوشنبه، تندیس شاعران و مفاخر فارسی زبان بسیاری از جمله رودکی، فردوسی، سعدی، حافظ، جامی، ابوعلی سینا و غیره به چشم می خورد که برای هر گردشگری جذاب و دیدنی است.


موزه بهزاد نیز یکی از جاذبه های این شهر است. ساختمان این موزه با برج ساعت و درهای منبت کاری شده زیبایی خاصی دارد. بازدیدکنندگان این موزه می توانند  از آثار هنری مدرن تاجیکستان تا نقاشی های قدیمی، آثار باستانی، مشاغل سنتی، دستاوردهای صنعتی، تاریخ طبیعی، و تاریخ علوم تاجیکستان را در این موزه بیابند.

ساختمان کتابخانه ملی تاجیکستان در خیابان رودکی یکی دیگر از دیدنی های دوشنبه است. نمای بیرونی این ساختمان با تندیس شخصیت های مختلف روس، تاجیک و ایرانی تزئین شده است.


تئاترهای متعدد دوشنبه از دیگر جنبه های توریستی این شهر هستند. این شهر بیش از 5 سالن تئاتر بزرگ دارد.

از دیگر جاذبه های دیدنی دوشنبه می توان به باغ گیاه شناسی، استودیوی سینمایی، چشمه های معدنی درمانی در شهر شاه عنبری، مهمان سرای قره تاغ در پیرامون آن اشاره کرد.

این شهر همچنین به علت وجود فواره های زیاد به شهر فواره ها نیز شهرت دارد.


معمولا بازارها یکی از دیدنی ترین بخش های هر شهر هستند. دوشنبه در ابتدا یک دهکده کوچک کوهستانی بوده است و علت نام گذاری آن، دوشنبه بازاری بوده که در آنجا برگزار می شده است. امروزه آن دهکده به یک کلان شهر تبدیل شده است اما بازار سرپوشیده باراکات هنوز هم یکی از جاذبه های پرجنب و جوش شهر است.


در شهر دوشنبه بازارهای دیگری هم هستند که خرید عمده مردم در آنها انجام می شود. بازار «شاه منصور» در مرکز شهر، بازار «سخاوت» کمی دورتر از شهر و بازار«کاروان» از بازارهای مهم شهر دوشنبه است که در آنها مایحتاج زندگی و به اصطلاح از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آنها یافت می شود.


 بازار کاروان با آن که کمی از شهر دور است ولی بسیار بزرگ و دیدنی است. در شهر دوشنبه بازار دیگری وجود دارد که بیشتر بازار پوشاک است. این بازار در یکی از چهارراه های اصلی خیابان رودکی به نام «سوم» قرار دارد.

خجند، یادگاری از ایران باستان

خجند دومین شهر بزرگ تاجیکستان، شهری زیبا و کهن و با سابقه ای 2هزار و 500 ساله، نشانه های فراوانی از ایران باستان را در خود به یادگار گذاشته است.

خجند با توجه به آثار باستانی متعدد آن برای گردشگران مکانی جذاب است. ارگ ها و مساجد زیادی از قرون وسطی که از بلایای طبیعی و انسانی جان سالم به در برده اند. همچنان در این شهر خودنمای می کنند.


مناظر بسیار زیبا، آب و هوای معتدل و چشم انداز دل انگیز همراه با آب خالص و شفاف دریاچه بزرگ، خجند را برای ماهی گیری، قایق رانی و شنا بسیار جذاب کرده است.

خجند یکی از مراکز کوهنوردی جهان نیز است. کوهنوردان جهان خجند را با ارتفاعات بیشتر از 5 هزار متر برای کوهنوردی ترجیح می دهند.

علاوه بر این، موقعیت جغرافیایی شهر در شمال کشور تاجیکستان، در خور توجه است. رودخانه سیحون با آب نیلگونی که از میان آن می گذرد، گویا هلال ماه را در آغوش گرفته و بر زیبایی خجند افزوده است.


از مکان های جذاب و دیدنی این شهر می توان از کوه موغل، رودخانه سیحون (سیر دریا)، کاخ اورون، مسجد جامع شهر، بازار پنجشنبه، بقایای شهر قدیم، موزه مردم شناسی، موزه تاریخ و کشورشناسی، کتابخانه تاش خواجه اسیری و چندین اثر معماری معاصر را نام برد.


خجند در مقایسه با دیگر شهرهای جمهوری تاجیکستان، از لحاظ وضعیت اقتصادی و فرهنگی در موقعیت مناسبی قرار دارد چرا که شهر خجند از قدیم در مسیر جاده ابریشم بوده و در حال حاضر نیز دارای موقعیت خاص میان سه جمهوری ازبکستان، قرقیزستان و خود کشور تاجیکستان است.

خجند در بستر تاریخ، تحولات عمدهای را از سر گذرانیده است.

در زمان کورش هخامنشی، خجند یکی از 16 مملکت امپراتوری بزرگ ایران بود.

پنج کنت: این شهر نیز مانند سایر شهرهای آسیای مرکزی آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است از جمله اصالت هنر ایرانی. این شهر باستانی هم اکنون از مراکز طراز اول مطالعات باستان شناسی و هنری آسیای مرکزی به شمار می رود و علاوه بر این در زمان ساسانیان مرکز مهم بازرگانی و سوق الجیشی سرزمین سغدیان نیز بوده است.


در سفر به پنج کنت سری هم به مزار رودکی بزنید. مزار رودکی تا سال 1958 میلادی ناشناخته بود. در این سال صدرالدین عینی و پروفسور روی میخائیل گراسیمف توانستند محل مزار را پیدا کنند. در همان سال مقبره ای شبیه آرامگاه عطار به مساحت 50 مترمربع در داخل باغی مصاف برای رودکی ساختند. این بقعه تاکنون دو بار در سال های 1999 و 2007 مرمت شده است.


 از سال 2002 هر سال در 22 سپتامبر، روز رودکی مراسم گرامی داشت این شاعر در آرامگاهش برگزار می شود. رودکی نخستین شاعری است که به زبان فارسی شعر گفته و از این رو به پدر شعر فارسی معروف است. رودکی را همچنین مبتکر قالب شعری رباعی می دانند.

شهر تاریخی حصار

شهر تاریخی حصار یکی دیگر از جاذبه های تاجیکستان است. این شهر قدمتی 3 هزار ساله دارد و در 30 کیلومتری شهر دوشنبه واقع شده است. قلعه حصار با دیواری به مساحت 10 کیلومتر و ارتفاع پنج متر محصور بوده است.


شهر حصار دارای یک محوطه تاریخی است که بناهای تاریخی متعددی در آنجا قرار دارد. در ضلع شمای این محوطه تاریخ قلعه ای قرار دارد که قدمت آن به سه هزار سال پیش می رسد و تاکنون چندین بار مرمت و بازسازی شده است.

«اسکندرکول» دریاچه ای در قلب کوه های تاجیکستان

دریاچه «اسکندرکول» در دامنه شمالی محدوده «دوشنبه» در قلب کوه موسوم به «فان» در ناحیه «عینی» ولایت سغد تاجیکستان واقع است.

اسکندرکول بزرگ ترین دریاچه در ردیف کوه های «پامیر- آلای» و بنابر تایید پژوهشگران زیباترین دریاچه در تاجیکستان است.

مردم محلی آن را «دردانه» و «مروارید» اما گردشگرانی را که با این منطقه آشنایی دارند آن را به تعبیر «زمردی در تاپس کوه خاکستری» توصیف می کنند.

این دریاچه داستان های متعدد، افسانه ها و اسطوره هایی را با خود دارد که زمان بازدید و تماشا منظره های آن از سوی مردم محلی برای مهمانان و بازدیدکنندگان نقل می شود.


یکی از این قصه ها که دهان به دهان از مردم محلی نقل می شود این است که گویا اسکندر مقدونی در یک عملیات نظامی در آسیای مرکزی و به هنگام سفر به سوی کشور هند از این منطقه عبور کرده و به جهت شگفتی از زیبایی طبیعت تصمیم گرفته است چند روزی در ساحل آن اقامت گزیند.

رودخانه ای هم به همین نام در منطقه جاری بوده و آبشاری بسیار زیبا و باشکوه به نام «آبشار نیاگارا فان» در کنار آن وجود دارد.

گردشگران فصل تابستان و پاییز را دوران مناسبی برای سفر به این منطقه می دانند و به این دلیل است که در چنین روزهایی تعداد مسافرانی که می خواهند از این منطقه بازدید کنند بسیار است.

«رشت» از نوع تاجیکی

منطقه رشت در 240 کیلومتری شهر دوشنبه از مناطق شرقی تاجیکستان است که طبیعت آن در فصل بهار جلوه بسیار زیبایی دارد.

مردم این ناحیه معمولا به کشاورزی، باغداری، دامداری و پرورش زنبور عسل مشغول هستند.

خوش طعمی میوه های از این وادی و به خصوص گلابی و سیب «خوبانی» در تاجیکستان و کشورهای دیگر شناخته شده است.


در گذشته وادی رشت و از جمله منطقه فعلی تاجیک آباد یکی از مسیرهای جاده ابریشم بوده و به این دلیل مردم این مناطق به تجارت توجه زیادی داشته اند.

وادی رشت در همه ایام سال زیبا است ولی طبیعت این منطقه به طور خاص در فصل بهار با سرسبزی خود دلربایی می کند.

در این ناحیه دره ها «نوشار»، «کلکا»، «یسمند»، «کمرآب»، «پهن دره»، «نظرک» و... وجود دارند که با خوش آب و هوایی و طبیعت زیبای خود توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب می کنند.

همچنین در این وادی تعداد بالایی از چشمه های معدنی وجود دارد که از خواص درمانی برخوردارند.

جشن عسل

مردم تاجیکستان بنابر یک سنت قدیمی همزمان با نزدیک شدن به فصل پاییز، جشنی موسوم به عید عسل برگزار می کنند.

این جشن ابتدا در نواحی و مناطق مختلف تاجیکستان و سپس به طور گسترده در پایتخت این کشور برگزار می شود.


هدف از برگزاری جشن عسل، تشویق کشاورزان به تولید بیشتر و همچنین تبلیغ و ترویج تولید این محصول خوراکی و کیفیت بخشی به آن است.

جشن خربزه ای

جشن خربزه همانند جشن عسل سالی یک بار در اوایل فصل پاییز زمانی که کشاورزان بخش عمده محصولات خود را جمع آوری می کنند، ابدا در مراکز ولایات راه اندازی و پس از آن یک جشن سراسری در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار می شود. جشن خربزه سابقه 30 ساله دارد و اقدامی مهم در جهت ترویج مهارت کشاورزان و فروش محصولات آنان است.

نوروز در تاجیکستان

تاجیک های فارسی زبان که سالیان زیادی زیر سلطه نظام شوروی سابق بودند پیش از دو دهه است که دل به آیین های نیاکان از جمله نوروز باستانی بسته اند و اکنون آنها همراه با ایرانیان و دیگر مناطق فارسی زبان نوروز را به عنوان یک جشن ملی تجلیل می کنند.


جشن سنتی نوروز در این کشور چند سالی است که احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیکستان نوروز را به هم شادباش می گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی است. آیین های نوروزی تاجیک ها با آن سبک که در کشور ما ایران برگزار می شود اندکی متفاوت است.

جشن بزرگ نوروز در تاجیکستان به شکل دسته جمعی و در دو سه روز اول خلاصه می شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده و در این مکان، به خصوص روز اول برنامه های مختلف فرهنگی، هنری و ورزشی اجرا می کنند.