تفسیر صحیفه سجادیه - دعای چهل و دوم

و كان من‌ دعائه علیه السلام عند ختمه القرآن دعاى چهل ‌و‌ دوم در‌ ختم كردن ‌و‌ به‌ آخر رسانیدن تلاوت قرآن. «اللهم انك اعنتنى على ختم كتابك الذى انزلته نورا». یعنى: بار خدایا، به‌ درستى كه‌ تو‌ اعانت ‌و‌ یارى نمودن مرا بر‌ ختم كردن كتاب مجید خود، ‌آن كتابى كه‌ فروفرستادى ‌آن را‌ نورى- كه‌ به‌ سبب ‌آن راه یافته شوند از‌ تاریكى ضلالت كفر یا‌ نفاق یا‌ شك یا‌ بدعت به‌ روشنى ایمان یا‌ اخلاص یا‌ یقین یا‌ سنت، یا: منور قلوب مومنین است كه‌ از‌ گمراهى رهانیده اى ‌و‌ به‌ راه راست رسانیده اى ایشان را. «و جعلته مهیمنا على كل‌ كتاب انزلته». المهیمن بمعنى القائم. ‌و‌ فى العده الفهدیه: بمعنى الشاهد. ‌و‌ قیل: هو الرقیب على الشى ء ‌و‌ الحافظ له. ‌و‌ قیل: هو المبالغ فى الحفظ. من‌ قولهم: هیمن الطیر، اذا نشر جناحه على فرخه صیانه له. هكذا قال الخلیل. ‌و‌ قیل: هو الصادق الامین. (یعنى:) ‌و‌ گردانیدى او‌ را‌ گواه مر ‌آن كتب (را) كه‌ پیش از‌ او‌ فروفرستاده بودى. اشاره الى قوله تعالى فى سوره المائده: (و انزلنا الیك الكتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه من‌ الكتاب ‌و‌ مهیمنا علیه). «و فضلته على كل‌ حدیث قصصته». ‌و‌ تفضیل ‌و‌ زیادتى دادى بر‌ هر‌ حدیثى كه‌ گفته اى ‌آن را. «و فرقانا فرقت به‌ بین حلالك ‌و‌ حرامك». الفرقان فعلان بمعنى فاعل. اى: فارقا بین الحق ‌و‌ الباطل. ‌و‌ هو من‌ اسامى القرآن. قال ابن عیسى فى نكته: انه تعالى سمى القرآن باربعه اسماء. فالاول: القرآن، لقوله تعالى: (بما اوحینا الیك هذا القرآن). الثانى: الفرقان، لقوله تعالى: (نزل الفرقان). الثالث: الكتاب، لقوله تعالى: (انزل على عبده الكتاب). الرابع: الذكر، لقوله تعالى: (انا نحن نزلنا الذكر). فاما تسمیته بالقرآن، فهو مصدر من‌ قولك: قرات، اى: بینت. ‌و‌ منه: (فاذا قراناه فاتبع قرآنه)، اى: بیناه. ‌و‌ اما تسمیته بالفرقان فلانه یفرق بین الحق ‌و‌ الباطل. لان اصل الفرقان هو الفرق بین الشیئین. ‌و‌ اما تسمیته بالكتاب، فهو مصدر من‌ قولك: كتبت كتابا. ‌و‌ سمى كتابا ‌و‌ ان‌ كان مكتوبا. ‌و‌ الكتابه ماخوذه من‌ الجمع. یقال: كتبت السقاء، اذا جمعته بالخرز. ‌و‌ اما تسمیته بالذكر، فلانه ذكر من‌ الله تعالى ذكر عباده ‌و‌ عرفهم فیه فرائضه ‌و‌ حدوده. انتهى. یعنى: ‌و‌ گردانیدى ‌آن را‌ فرقان- یعنى جداكننده- كه‌ جدا كرده اى به‌ ‌آن میان حلال خود ‌و‌ حرام خود. «و قرآنا اعربت به‌ عن شرائع احكامك». القرآن فعلان بمعنى مفعول. جعل اسما للكلام المنزل على النبى صلى الله علیه ‌و‌ آله بمعنى المقرو. من: قرات الكتاب قراءه ‌و‌ قرآنا. ‌و‌ قال ابوعبیده: سمى القرآن لانه یجمع السور، اى: یضمها. ‌و‌ قوله تعالى: (ان علینا جمعه ‌و‌ قرآنه فاذا قراناه فاتبع قرآنه). قال ابن عباس: فاذا بیناه لك بالقراءه، فاعمل بما بیناه لك. قاله الجوهرى فى الصحاح. ‌و‌ قال المطرزى فى المغرب: قرا الكتاب قراءه ‌و‌ قرآنا، ‌و‌ هو قارى، ‌و‌ هم قراء، واقرا سلامى على فلان. ‌و‌ قولهم: اقرا سلامى، عامى. ‌و‌ القرآن اسم لهذا المقرو المجموع بین الدفتین على هذا التالیف. ‌و‌ هو معجز بالاتفاق الا ان‌ وجه الاعجاز هو المختلف فیه. ‌و‌ اكثر المحققین على ان‌ الوجه هو اختصاصه برتبه من‌ الفصاحه خارجه عن المعتاد. انتهى كلامه. ‌و‌ «اعربت»، اى: ابنت. ‌و‌ منه الحدیث: «الثیب یعرب عنها لسانها»، اى: یبین. ‌و‌ سمى الاعراب اعرابا لتبیینه. یعنى: ‌و‌ گردانیدى او‌ را‌ فراهم آورده شده ‌و‌ خوانده شده بر‌ زبانها كه‌ روشن ساخته اى به‌ ‌آن احكام شریعت خود را. «و كتابا فصلته لعبادك تفصیلا». ‌و‌ گردانیدى ‌آن را‌ فراهم آورده شده ‌و‌ نوشته شده كه‌ تفصیل داده اى ‌آن را‌ از‌ براى بندگان خود- هر‌ آنچه محتاج الیه ایشان است در‌ امر دین- تفصیل دادنى. «و وحیا انزلته على نبیك محمد صلواتك علیه ‌و‌ آله تنزیلا». الوحى: اعلام فى خفاء، ‌و‌ كل‌ ما‌ القیته الى غیرك. یقال: وحیت الیه الكلام ‌و‌ اوحیت، ‌و‌ هو ان‌ تكلمه بكلام تخفیه. (یعنى:) ‌و‌ گردانیدى ‌آن را‌ وحى- یعنى القا كردى به‌ پیغمبر خود- ‌و‌ فروفرستادى بر‌ پیغمبر خود، رحمتهاى تو‌ بر‌ او‌ ‌و‌ بر‌ آل‌ او‌ باد، فروفرستادنى. «و جعلته نورا نهتدى به‌ من‌ ظلم الضلاله ‌و‌ الجهاله باتباعه». ‌و‌ گردانیدى قرآن را‌ نورى كه‌ راه یافته شویم به‌ ‌آن از‌ تاریكى گمراهى ‌و‌ نادانى به‌ پیروى كردن آن. «و شفاء لمن انصت بفهم التصدیق الى استماعه». الانصات: السكوت. ‌و‌ الاستماع هو قصد السماع. (یعنى:) ‌و‌ گردانیدى ‌آن را‌ شفادهنده ‌ى‌ امراض جهالات از‌ براى ‌آن كسى كه‌ خاموش شد- به‌ قصد گوش كردن آن- تا‌ بفهمد ‌آن را‌ از‌ روى تصدیق ‌و‌ اذعان- نه از‌ روى تكذیب ‌و‌ انكار آن. «و میزان قسط لا‌ یحیف عن الحق لسانه». القسط- بالكسر-: العدل. ‌و‌ الحیف: المیل. (یعنى:) ‌و‌ ترازوى عدلى كه‌ میل نكند از‌ راستى زبان ‌آن ترازو. «و نور هدى لا‌ یطفا عن الشاهدین برهانه». البرهان: الحجه ‌و‌ الدلیل. (یعنى:) ‌و‌ روشنى راه نماینده اى است كه‌ فرونمیرد راه نمایندگى ‌آن نور از‌ حاضرین. «و علم نجاه لا‌ یضل من‌ ام قصد سنته». العلم- بالتحریك- هو الجبل الذى یعلم به‌ الطریق فى الصحارى. ‌و‌ ام، اى: قصد. یعنى: ‌و‌ نشانه ‌ى‌ نجات ‌و‌ رستگارى است كه‌ گمراه نشود هر‌ كس كه‌ قصد كرد كه‌ سلوك نماید طریقه ‌ى‌ ‌آن را. «و لا‌ تنال ایدى الهلكات من‌ تعلق بعروه عصمته». ‌و‌ نرسد دستهاى هلاكت ‌آن كسى را‌ كه‌ درآویزد به‌ دست آویز نگاهدارى آن. «اللهم فاذ افدتنا المعونه على تلاوته». الفاء فى «افدتنا» مفتوحه، ‌و‌ فى نسخه الشهید مكسوره. ‌و‌ الظاهر انه سبق قلمه ‌و‌ لیس له وجه. (یعنى:) بار خدایا، پس‌ چون افاده كردى ما‌ را‌ به‌ یارى دادن بر‌ خواندن این قرآن. «و سهلت حواشى السنتنا بحسن عبارته». «حواشى السنتنا»- بالحاء المهمله ‌و‌ الشین المعجمه- اى: اطرافها. ‌و‌ منه: حواشى الثوب. ‌و‌ قراءه ابن السكون «جواسى»- بالجیم ‌و‌ السین المهمله- اى: الصلبه. (یعنى:) ‌و‌ آسان گردانیدى كناره هاى زبانهاى ما‌ را- یا: زبانهاى سخت ما‌ را- به‌ نیكویى عبارت آن. «فاجعلنا ممن یرعاه حق رعایته». یرعاه، اى: یتعهده ‌و‌ یحفظه. ‌و‌ منه: (و الذین هم لاماناتهم ‌و‌ عهدهم راعون)، اى: حافظون. (یعنى:) پس‌ بگردان ما‌ را‌ از‌ ‌آن كسانى كه‌ رعایت كنند ‌و‌ تعهد ‌و‌ حفظ ‌آن نمایند آنچه حق رعایت ‌آن باشد. «و یدین لك باعتقاد التسلیم لمحكم آیاته». اى: احكمت عبارتها بان حفظت عن الاحتمال ‌و‌ الاشتباه. ‌و‌ مقابله المتشابه، اى: مشتبه محتمل ‌و‌ ان‌ له یدین دینا اى: اطاعه. (یعنى:) ‌و‌ فرمانبردارى نماید مر تو‌ را‌ به‌ اعتقاد تسلیم ‌و‌ گردن نهادن مر آیات محكم ‌آن را. و محكم در‌ اصطلاح اهل علم لفظى است كه‌ بدون قرینه راجح الافاده است مر احد مفهومات محتمل الاراده ‌ى‌ خود را. ‌و‌ مندرج است در‌ تحت ‌آن نص كه‌ عبارت است از‌ راجحى كه‌ مانع نقیض باشد، همچو قول خداى تعالى: (و الله بكل شى ء علیم)، ‌و‌ ظاهر كه‌ ‌آن راجحى است كه‌ مانع در‌ نقیض نباشد، همچو قول خداى تعالى: (فاقتلوا المشركین)، چه، ‌آن ظاهر العموم است در‌ جمیع افراد، اگر چه محتمل بعض است. «و یفزع الى الاقرار بمتشابهه، ‌و‌ موضحات بیناته». «یفزع» بالفاء ‌و‌ الزاء. یقال: فزعت الیه فافزعنى، اى: ازال فزعى ‌و‌ هو مفزع لقومه. قال الزمخشرى فى الاساس اى: یلتجى. ‌و‌ المفزع: الملجا. ‌و‌ یفسرون المتشابه بما استاثر الله اى تفرد بعلمه ‌و‌ یكون الغرض من‌ انزاله ابتلاء الراسخین بالتوقف ‌و‌ كبح عنان التصرف. (یعنى:) ‌و‌ پناه برد به‌ اقرار كردن به‌ متشابه آن. ‌و‌ متشابه ‌آن را‌ گویند كه‌ محل اشتباه بوده باشد. ‌و‌ ‌آن لفظى است غیر راجح الافاده مر احد مفهومات محتمله را. ‌و‌ ‌آن شامل مجمل است، كه‌ ‌آن لفظى است كه‌ نه راجح الافاده است ‌و‌ نه مرجوح الافاده، كقوله تعالى: (ثلاثه قروء). چه دلالت «قروء» بر‌ حیض ‌و‌ طهر به‌ حسب موضع على السویه است. ‌و‌ شامل موول است كه‌ ‌آن مرجوح الافاده است نه راجح الافاده، كقوله تعالى: (بل یداه مبسوطتان). چه، مراد از‌ «ید» در‌ این مقام غیر ظاهر است. ‌و‌ لفظ موول را‌ مبین نیز گویند، زیرا كه‌ تبیین ‌آن به‌ لفظى دیگر است، مانند: (ید الله فوق ایدیهم). ‌و‌ «موضحات» به‌ كسر ضاد معجمه ‌و‌ فتح ‌آن هر‌ دو‌ روایت شده بر‌ بناى فاعل ‌و‌ مفعول.. ‌و‌ بر‌ هر‌ تقدیر اضافه ‌ى‌ ‌آن به‌ «بینات» از‌ قبیل اضافه ‌ى‌ صفت باشد به‌ موصوف. اى: بیناته الموضحه. ‌و‌ البینات جمع البینه، ‌و‌ هى الحجه. فلعله من‌ البینونه او‌ البیان. قاله المطرزى فى المغرب. (یعنى:) ‌و‌ به‌ دلایل روشن سازنده ‌ى‌ آن- یا: روشن شده ‌ى‌ آن. «اللهم انك انزلته على نبیك محمد صلى الله علیه ‌و‌ آله مجملا». یعنى: بار خدایا، به‌ درستى كه‌ تو‌ فرستاده اى قرآن را‌ بر‌ پیغمبر خود محمد- رحمت كند خداى تعالى بر‌ او‌ ‌و‌ بر‌ آل‌ او- مجمل. ‌و‌ معنى مجمل را‌ در‌ فقره ‌ى‌ سابقه بیان نمودیم. «و الهمته علم عجائبه مفصلا». ‌و‌ ملهم گردانیدى ‌و‌ در‌ دل او‌ انداختى دانستن عجایب او‌ را- یعنى: امور عجیبه ‌ى‌ او‌ را‌ كه‌ به‌ شگفت آورد مردم را- بر‌ وجه تفصیل. «و ورثتنا علمه مفسرا». اى: جعلته لنا میراثا. (یعنى:) ‌و‌ میراث دادى ما‌ را‌ علم او‌ از‌ روى تفسیر. یعنى حضرت رسالت صلى الله علیه ‌و‌ آله تفسیر كننده بود مجملهاى قرآن را‌ به ارث به‌ ائمه ‌ى‌ معصومین رسیده تفسیر ‌آن مجملات. «و فضلتنا على من‌ جهل علمه». ‌و‌ تفضیل ‌و‌ زیادتى دادى ما‌ را‌ بر‌ ‌آن كسى كه‌ ندانست علم ‌آن را. «و قویتنا علیه لترفعنا فوق من‌ لم یطق حمله». ‌و‌ قوت دادى ما‌ را‌ بر‌ ‌آن كس تا‌ افراشته كنى ما‌ را‌ بر‌ بالاى ‌آن كسى كه‌ طاقت نداشت برگرفتن ‌آن را. از‌ ابن طاووس علیه الرحمه منقول است كه‌ داعى هر‌ گاه معصوم نباشد، سزاوار چنان است كه‌ «ورثتنا» ‌و‌ «فضلتنا» ‌و‌ مانند این الفاظ را‌ تبدیل نماید به‌ الفاظى كه‌ مناسب حال او‌ بوده باشد، مثل «علمتنا» ‌و‌ غیر آن. «اللهم فكما جعلت قلوبنا له حمله». جار ‌و‌ مجرور متعلق است به‌ «حمله». (یعنى:) بار خدایا، پس‌ همچنانكه گردانیدى دلهاى ما‌ را‌ بر‌ دارندگان قرآن. «و عرفتنا برحمتك شرفه ‌و‌ فضله، فصل على محمد الخطیب به، ‌و‌ على آله الخزان له». الخطیب فعیل بمعنى المفعول. اى: الذى یخاطب به. (یعنى:) ‌و‌ شناسا گردانیدى ما‌ را‌ به‌ رحمت خود شرف ‌و‌ فضل تو‌ ‌آن را، پس‌ رحمت فرست بر‌ محمد صلى الله علیه ‌و‌ آله كه‌ مخاطب ساخته اى او‌ را‌ به‌ قرآن، ‌و‌ بر‌ آل‌ او‌ كه‌ خزینه دارانند مر ‌آن را. «و اجعلنا ممن یعترف بانه من‌ عندك، حتى لا‌ یعارضنا الشك فى تصدیقه». و بگردان ما‌ را‌ از‌ ‌آن كس كه‌ اعتراف كننده باشد به‌ آنكه قرآن از‌ جانب تو‌ منزل شده، تا‌ آنكه معارضه نكند ما‌ را‌ شكى در‌ تصدیق نمودن به‌ آن. «و لا‌ یختلجنا الزیغ عن قصد طریقه». خلجه ‌و‌ اختلجه، اذا جذبه فانتزعه. ‌و‌ یقال للوتد خلیج لانه یجذب الدابه اذا ربطت الیه. ‌و‌ الزیغ: المیل. ‌و‌ زاغت الشمس، اى: مالت. ‌و‌ قوله تعالى: (فى قلوبهم زیغ)، اى: شك. ‌و‌ القصد: العدل. (یعنى:) ‌و‌ نكشاند ما‌ را‌ ‌و‌ بیرون برد شك از‌ راستى راه آن. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ اجعلنا ممن یعتصم بحبله». الحبل: الرسن ‌و‌ العهد ‌و‌ المیثاق ‌و‌ الامان. ‌و‌ فى الحدیث: «كتاب الله الحبل الممدود»، اى: نور ممدود. اى نور هداه. ‌و‌ العرب شبهت النور الممتد بالحبل. ‌و‌ الخیط الابیض هو نور الصبح. (یعنى:) بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ بگردان ما‌ را‌ از‌ ‌آن كسانى كه‌ چنگ درزنند به‌ حبل متین قرآن- كه‌ هر‌ كه‌ چنگ در‌ ‌آن زد، از‌ ظلمت گمراهى به‌ نور هدایت ‌آن مهتدى گردید. «و یاوى من‌ المتشابهات الى حرز معقله». قد اوى فلان الى منزله یاوى اویا- على فعول- ‌و‌ اواء. ‌و‌ الماوى: كل‌ مكان یاوى الیه شى ء لیلا او‌ نهارا. ‌و‌ آویته، اذا انزلته بك. ‌و‌ الحرز: الموضع الحصین. ‌و‌ المعقل- بفتح المیم ‌و‌ كسر القاف- قریب من‌ معنى الحصن. ‌و‌ یطلق على الملجا. یعنى: ‌و‌ بگردان ما‌ را‌ از‌ ‌آن كسانى كه‌ جاى گیرند از‌ امور متشابهه- كه‌ محل اشتباه بوده باشد- به‌ پناهگاه حصار قرآن. «و یسكن فى ظل جناحه». ‌و‌ از‌ ‌آن كسانى كه‌ بیارامند در‌ سایه ‌ى‌ بال او. «و یهتدى بضوء صباحه». ‌و‌ راه راست یابد به‌ روشنایى صباح آن. یعنى: چنانچه صباح مختفیات ظلمت شب را‌ مظهر است، قرآن نیز مختفیات ‌و‌ غوامض علوم را‌ مخبر است. لهذا سیدالساجدین تعبیر از‌ نور قرآن به‌ ضوء صباح فرموده اند. «و یقتدى بتبلج اسفاره». البلوج: الاشراق. یقال: بلج الصبح یبلج- بالضم- اى: اضاء. ‌و‌ ابتلج ‌و‌ تبلج مثله. ‌و‌ الاسفار- بالكسر- مصدر اسفر الصبح: اضاء. یعنى: ‌و‌ اقتدا نماید به‌ روشنى ‌و‌ تابش آن. «و یستصبح بمصباحه». یقال: قد استصبحت به، اذا اسرجت. ‌و‌ الشمع مما یصطبح به، اى: یسرج به. ‌و‌ المصباح: السراج. (یعنى:) ‌و‌ چراغ واگیرد از‌ چراغ قرآن. «و لا‌ یلتمس الهدى فى غیره». لفظ «فى» بمعنى من، كقوله: ثلاثین شهرا فى ثلاثه احوال، اى: من‌ ثلاثه احوال على ان‌ یكون الاحوال جمع حول لا‌ جمع حال. یعنى: ‌و‌ التماس ‌و‌ طلب هدایت ننماید از‌ غیر قرآن. «اللهم ‌و‌ كما نصبت به‌ محمدا علما للدلاله علیك». یعنى: بار خدایا، ‌و‌ چنانچه برپاى كردى به‌ سبب قرآن محمد را- چه قرآن اقواى معجزات است بر‌ نبوت او- تا‌ علم ‌و‌ نشانه باشد از‌ براى راه نمودن بر‌ تو. «و انهجت باله سبل الرضا الیك». انهج الطریق، اى: استبان ‌و‌ صار نهجا واضحا بینا. ‌و‌ نهجت الطریق ‌و‌ انهجته، اذا اتیته ‌و‌ اوضحته. (یعنى:) ‌و‌ روشن ساختى به‌ آل‌ محمد علیهم السلام راههاى خشنودى را‌ به‌ سوى خود. «فصل على محمد ‌و‌ آله، ‌و‌ اجعل القرآن وسیله لنا الى اشرف منازل الكرامه». پس‌ رحمت فرست بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او، ‌و‌ بگردان قرآن را‌ وسیله اى از‌ براى ما‌ تا‌ برساند ما‌ را‌ به‌ بزرگترین منزلهاى كرامت. «و سلما نعرج فیه الى محل السلامه». لفظه «فى» سببیه. (یعنى:) ‌و‌ نردبانى كه‌ بالا رویم به‌ سبب ‌آن به‌ محل سلامت. ‌و‌ مراد از‌ منازل كرامت ‌و‌ محل سلامت بهشت عنبر سرشت است. «و سببا نجزى به‌ النجاه فى عرصه القیامه». ‌و‌ سببى كه‌ مكافات یابیم به‌ ‌آن رستگارى را‌ در‌ عرصه ‌ى‌ روز قیامت. «و ذریعه نقدم بها على نعیم دار المقامه». المقامه- بالضم-: مصدر لحقه التاء بمعنى الاقامه، كما حققناه سابقا. (یعنى:) ‌و‌ دست آویزى كه‌ درآییم به‌ سبب ‌آن بر‌ نعمت سراى اقامت- كه‌ ‌آن بهشت عدن است. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ احطط بالقرآن عنا ثقل الاوزار». «احطط»- على صیغه الامر المخاطب، من‌ حط الشى ء یحطه، من‌ باب الاول- اى: الق. یعنى: بار خدایا، رحمت فرست بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ بینداز به‌ سبب قرآن از‌ ما‌ گرانى بار گناهان را. «وهب لنا حسن شمائل الابرار». الشمائل: جمع شمال بمعنى الخلق. (یعنى:) ‌و‌ ببخش ما‌ را‌ نیكویى اخلاق نیكوكاران. «و اقف بنا آثار الذین قاموا لك به‌ آناء اللیل ‌و‌ اطراف النهار». «واقف»- على صیغه الامر- اى: اتبع. من: قفوت اثره قفوا ‌و‌ قفوا، اى: اتبعته. ‌و‌ منه: الكلام المقفى. ‌و‌ سمیت قوافى الشعر لان بعضها یتبع اثر بعض. و آناء اللیل: ساعاته. قال الاخفش: واحدها انى مثل معى. ‌و‌ قال بعضهم: انى. ‌و‌ یقال: مضى انیان من‌ اللیل ‌و‌ انوان. قاله الجوهرى فى الصحاح. یعنى: ‌و‌ پیرو گردان ما‌ را‌ بر‌ اثرهاى آنان كه‌ برخاستند- از‌ براى عبادت ‌و‌ وظایف عبودیت تو- به‌ تلاوت قرآن در‌ ساعات شب ‌و‌ كناره هاى روز. «حتى تطهرنا من‌ كل‌ دنس بتطهیره». الدنس: الوسخ. (یعنى:) تا‌ پاك گردانى ما‌ را‌ از‌ همه ‌ى‌ چركینها به‌ پاك كردن آن. «و تقفو بنا آثار الذین استضاووا بنوره». ‌و‌ ببرى ما‌ را‌ بر‌ اثرهاى آنان كه‌ روشنى جستنده اند به‌ نور قرآن. «و لم یلههم الامل عن العمل فیقطعهم بخدع غروره». الهاه، اى: اشغله. ‌و‌ الامل: الرجاء. ‌و‌ «بخدع غروره»، اى: بما یخدع به، اى: یمكر ‌و‌ یحتال. ‌و‌ الغرور: ما‌ یغر ظاهره ‌و‌ فى باطنه سوء العاقبه. یعنى: ‌و‌ مشغول نگرداند ایشان را‌ آرزو ‌و‌ امید طول عمر ‌و‌ جمع مال از‌ عمل كردن به‌ چیزهایى كه‌ موجب رسیدن به‌ خیر ‌و‌ استعداد معاد ‌و‌ تفكر در‌ مال بوده باشد پس‌ ببرد ‌و‌ بازدارد ایشان را‌ از‌ عمل، به‌ آنچه مى فریبد فریبندگى آرزو. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ اجعل القرآن لنا فى ظلم اللیالى مونسا». بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ بگردان قرآن را‌ از‌ براى ما‌ در‌ تاریكیهاى شب مونسى كه‌ انس گیریم به‌ آن. «و من‌ نزغات الشیطان ‌و‌ خطرات الوساوس حارسا». نزغ الشیطان بینهم ینزغ نزغا، اى: افسد. ‌و‌ خطر الشى ء ببالى یخطر- بالضم- خطوره-. ‌و‌ یقال لما یقع فى النفس من‌ عمل خیر الهام، ‌و‌ ما‌ لا‌ خیر فیه وسواس، ‌و‌ لما یقع من‌ تقدیر نیل الخیر امل، ‌و‌ لما یقع من‌ التقدیر الذى لا‌ على الانسان ‌و‌ لا‌ له خاطر. ‌و‌ حرسه یحرسه حراسه، اى: حفظه. یعنى: ‌و‌ از‌ فتنه افكندن ‌و‌ تباهكاریهاى شیطان ‌و‌ در‌ دل آمدن وسوسه ها- یعنى چیزهاى باطل- نگاهبانى كننده. «و لاقدامنا عن نقلها الى المعاصى حابسا». الاقدام: جمع القدم، ‌و‌ هو من‌ الرجل ما‌ یطا علیه الانسان من‌ لدن الرسغ الى مادون ذلك. قاله المطرزى فى المغرب. ‌و‌ الحبس: المنع. (یعنى:) ‌و‌ مر اقدام ‌و‌ پایهاى ما‌ (را) از‌ نقل ‌و‌ تحویل به‌ امورى كه‌ موجب عصیان بوده باشد بازدارنده باشد. «و لالسنتنا عن الخوض فى الباطل من‌ غیر ما‌ آفه مخرسا». یقال: خضت الغمرات، اقتحمتها. لفظه «ما» فى «غیر ما‌ آفه» زائده على سبیل قوله تعالى: (فبما رحمه من‌ الله). ‌و‌ الخرس- بالتحریك- مصدر. الاخرس، اى: البكم. ‌و‌ هو عدم النطق. یعنى: ‌و‌ مر زبانهاى ما‌ را‌ از‌ فرورفتن ‌و‌ تنطق نمودن در‌ سخنان باطل بى آنكه آفتى به‌ او‌ رسد لال كننده. «و لجوارحنا عن اقتراف الاثام زاجرا». ‌و‌ مر اندامها ‌و‌ اعضاهاى ما‌ را‌ از‌ اكتساب نمودن گناهان زجر كننده ‌و‌ بازدارنده. «و لما طوت الغفله عنا من‌ تصفح الاعتبار ناشرا». الطى: خلاف النشر. یعنى: ‌و‌ مر ‌آن چیزى (را) كه‌ درنوردد ‌و‌ درهم پیچد غفلت از‌ ما‌ از‌ تتبع امورى كه‌ منشا عبرت ‌و‌ پند گرفتن ما‌ بوده باشد بازگشاینده. «حتى توصل الى قلوبنا فهم عجائبه ‌و‌ زواجر امثاله التى ضعفت الجبال الرواسى على صلابتها عن احتماله». الامثال: جمع المثل، ‌و‌ هو القصص ‌و‌ الوقائع التى تضرب لتنبیه اهل العبره. ‌و‌ لفظه «على» بمعنى مع، نحو قوله تعالى: (و ان‌ ربك لذو مغفره للناس على ظلمهم) ‌و‌ قوله: (و آتى المال على حبه). ‌و‌ الرواسى من‌ الجبال: الثوابت الرواسخ. واحدتها راسیه. یعنى: تا‌ آنكه برسانى تو‌ به‌ دلهاى ما‌ فهم كردن عجایب قرآن را‌ از‌ حكمتها- كه‌ زایل كننده ‌ى‌ باطل ‌و‌ ثابت سازنده ‌ى‌ حق است ‌و‌ موعظه هاى او‌ كه‌ خطابات مقنعه ‌و‌ حكایات نافعه است- ‌و‌ زواجر مثلهاى او- یعنى قصص ‌و‌ وقایع كه‌ از براى تنبیه اهل عبرت مذكور است در‌ قرآن ‌و‌ بازدارنده است از‌ افعال ناشایسته- كه‌ ضعیفند كوههاى ثابت استوار با‌ صلابت ‌و‌ سختى كه‌ دارند از‌ برداشتن آن. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ ادم بالقرآن صلاح ظاهرنا». بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ دائم دار به‌ قرآن صلاح ظاهر ما‌ را. «و احجب به‌ خطرات الوساوس عن صحه ضمائرنا». اضافه الخطرات الى الوساوس، بیانیه. ‌و‌ الصحه الى الضمائر من‌ قبیل اضافه الصفه الى موصوفها. اى: ضمائرنا الصحیحه. یعنى: بازدار به‌ سبب قرآن آنچه در‌ دل ما‌ خطور مى كند- یعنى وسوسه ها كه‌ در‌ دل درمى آید- از‌ خاطرهاى صحیح ما. «و اغسل به‌ درن قلوبنا ‌و‌ علائق اوزارنا». الدرن ‌و‌ الكدر ‌و‌ الرین ‌و‌ الدنس: الوسخ. ‌و‌ العلائق: جمع علیقه، ‌و‌ هى ما‌ یعلق شیئا ‌و‌ لم یقطع عنه. (یعنى:) ‌و‌ بشوى به‌ سبب قرآن چركینى دلهاى ما‌ را‌ ‌و‌ در‌ آویخته هاى از‌ گناهان ما. «و اجمع به‌ منتشر امورنا». الظاهر ان‌ انتشر فعل لازم، فلاوجه لجعل منتشر اسم مفعول ‌و‌ الصواب كسرها كما فى النسخه. (یعنى:) ‌و‌ جمع كن ‌و‌ فراهم آور به‌ سبب قرآن پراكندگى امور ما‌ را. «و اروبه فى موقف العرض علیك ظما هواجرنا». «ارو» بهمزه القطع على صیغه الامر من‌ باب الافعال، من‌ الارواء. ‌و‌ الظما- بالتحریك- العطش. ‌و‌ الهواجر: جمع الهاجره، ‌و‌ هى نصف النهار عند اشتداد الحر. (یعنى:) ‌و‌ سیراب گردان ما‌ را‌ به‌ سبب قرآن در‌ محل ایستادن ما‌ ‌و‌ عرض محاسبات خود نمودن بر‌ تو، تشنگى حرارت روز قیامت ما‌ را. «و اكسنا به‌ حلل الامان یوم الفزع الاكبر فى نشورنا». الحلل: جمع حله، ‌و‌ هى برود الیمن. ‌و‌ حلل الامان استعاره. ‌و‌ ذكر الكسوه ترشیح. یعنى: بپوشان ما‌ را‌ به‌ سبب قرآن حله ‌ى‌ امان از‌ آتش در‌ روز فزع اكبر- كه‌ روز قیامت باشد كه‌ اسرافیل دردمد در‌ صور در‌ زنده كردن ما. ‌و‌ این را‌ نفخه ‌ى‌ فزع گویند. چنانكه در‌ قرآن مجید اشاره به‌ ‌آن شده كه: (یوم ینفخ فى الصور ففزع من‌ فى السموات ‌و‌ من‌ فى الارض). ‌و‌ بعضى از‌ مفسران گفته اند كه: فزع اكبر وقتى باشد كه‌ موت را‌ به‌ صورت كبشى ابلح بر‌ بلندى بدارند ‌و‌ بكشند ‌و‌ این ندا برآید كه: «یا اهل الجنه خلود فلا موت. ‌و‌ یا‌ اهل النار خلود فلا موت». ‌و‌ عن على علیه السلام: «الفزع الاكبر هو اطباق باب النار حین یغلق على اهلها». «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ اجبر بالقرآن خلتنا من‌ عدم الاملاق». الجبر ان‌ تغنى الرجل من‌ فقر. قاله فى الصحاح. الخله- بفتح الخاء المعجمه-: الحاجه ‌و‌ الفقر. ‌و‌ العدم بالتحریك. ‌و‌ روى بضم العین ‌و‌ اسكان الدال. ‌و‌ الاملاق: الافتقار. ‌و‌ لفظه من‌ بیانیه لتبین الجبر. یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ توانا گردان به‌ سبب قرآن درویشى ما‌ را‌ از‌ برطرف ساختن ‌و‌ نابود شدن بى چیزى. «و سق الینا به‌ رغد العیش ‌و‌ خصب سعه الارزاق». یقال: سقت الى امراتى صداقها، اى: ارسلت. الرغد- بالتحریك- سعه العیش ‌و‌ رفاهیته. ‌و‌ الخصب- بكسر الخاء-: ضد الجدب ‌و‌ هو السعه. (یعنى:) ‌و‌ بفرست به‌ سوى ما‌ به‌ سبب قرآن فراخى عیش ‌و‌ زندگانى دنیا ‌و‌ وسعت رزق ‌و‌ روزى ما‌ را. «و جنبنا به‌ الضرائب المذمومه ‌و‌ مذام الاخلاق». جنبته الشى ء ‌و‌ جنبته بمعنى اى نحیته عنه. قال الله تعالى: (و اجنبنى ‌و‌ بنى ان‌ نعبد الاصنام). الضرائب: الطبائع، جمع الضریبه، ‌و‌ هى الطبیعه. ‌و‌ اضافه المذام- او‌ المدانى، كما فى بعض النسخ، من‌ الدناءه- هى من‌ قبیل اضافه الصفه الى الموصوف. اى: الاخلاق الذمیمه ‌و‌ الدنیه. یعنى: ‌و‌ دور گردان ما‌ را‌ به‌ سبب قرآن طبایع مذمومه ‌و‌ اخلاق دنیه- یا: ذمیمه - را. «و اعصمنا به‌ من‌ هوه الكفر ‌و‌ دواعى النفاق حتى یكون لنا فى القیامه الى رضوانك ‌و‌ جنانك قائدا». المراد من‌ العصمه فى قوله علیه السلام: «و اعصمنا» معناها اللغوى. اى: احفظنا. ‌و‌ الهوه- بضم الهاء ‌و‌ تشدید الواو- الوهده العمیقه. ‌و‌ الرضوان- بكسر الراء ‌و‌ ضمها-: ضد السخط. ‌و‌ القائد: خلاف السائق. یقال: قاد الفرس قودا ‌و‌ قیادا. ‌و‌ القیاد: ما‌ یقاد به‌ من‌ حبل ‌و‌ نحوه. یعنى: ‌و‌ نگاه دار ما‌ را‌ به‌ سبب قرآن از‌ چاه دور كفر- ‌و‌ كلام مبنى بر‌ استعاره است- ‌و‌ خواهشهاى نفاق، تا‌ آنكه باشد از‌ براى ما‌ در‌ روز قیامت كشنده اى به‌ سوى خشنودى تو‌ ‌و‌ بهشت تو. «و لنا فى الدنیا عن سخطك ‌و‌ تعدى حدودك ذائدا». السخط- بالتحریك، ‌و‌ روى بضم السین ‌و‌ تسكین الخاء-: خلاف الرضا. الذیاد: الطرد. تقول: ذدتها عن كذا: طردتها. ‌و‌ الذائد: الطارد. یعنى: ‌و‌ از‌ براى ما‌ در‌ دنیا منع كننده ‌و‌ بازدارنده باشد از‌ حلول غضب ‌و‌ خشم تو‌ ‌و‌ تجاوز نمودن از‌ حدودى كه‌ تعیین نموده اى آنها را. «و لما عندك بتحلیل حلاله ‌و‌ تحریم حرامه شاهدا». ‌و‌ مر آنچه (را) نزد توست به‌ حلال داشتن حلال ‌آن ‌و‌ حرام داشتن حرام ‌آن گواهى دهنده. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ هون بالقرآن عند الموت على انفسنا كرب السیاق». الكرب- بفتح الكاف ‌و‌ سكون الراء- الاضطراب. ‌و‌ السیاق: نزع الروح. یقال: رایت فلانا یسوق، اى: ینزع عند الموت. یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ آسان گردان به‌ بركت قرآن نزد حاضر شدن مرگ بر‌ نفسهاى ما‌ اضطراب جان كندن را. «و جهد الانین، ‌و‌ ترادف الحشارج اذا بلغت النفوس التراقى ‌و‌ قیل: من‌ راق؟». الجهد- بفتح الجیم-: المشقه. ‌و‌ ان‌ الرجل من‌ الوجع یئن انینا، اى: تاوه. ‌و‌ «الحشارج»- بالحاء المهمله ‌و‌ الشین المعجمه ثم الراء ثم الجیم اخیرا-: جمع الحشرجه، ‌و‌ هى الغرغره عند الموت. ‌و‌ التراقى: جمع الترقوه- بفتح التاء- ‌و‌ هى العظم الذى بین تغره النحر ‌و‌ العاتق، ‌و‌ لا‌ تضم التاء. «من راق»، اى: هل‌ طبیب یرقى؟ ‌و‌ قیل: من‌ یرقى بروحه، ملائكه العذاب او‌ الرحمه؟ یعنى: ‌و‌ آسان گردان به‌ بركت قرآن مشقت ‌و‌ رنج ناله كردن ‌آن ‌و‌ پى درآمدنهاى غرغره، چون برسد مهجه ها ‌و‌ روحها به‌ استخوانهاى سینه ‌و‌ گردن ‌و‌ گفته شود- یعنى كسان محتضر یا‌ ملائكه گویند-: كیست افسون كننده ‌و‌ شفادهنده- یا: كیست بالا برنده ‌ى‌ روح این را؟ آیا ملائكه عذاب مى برند یا‌ ملائكه ‌ى‌ رحمت؟ «و تجلى ملك الموت لقبضها من‌ حجب الغیوب، ‌و‌ رماها عن قوس المنایا باسهم وحشه الفراق». ‌و‌ تجلى نماید- یعنى ظاهر ‌و‌ آشكارا گردد- ملك الموت از‌ براى قبض ‌و‌ گرفتن ‌آن نفوس ‌و‌ ارواح از‌ پرده هاى غیب ‌و‌ بیندازد تیر وحشت فراق آنها را‌ از‌ كمان مرگ. ‌و‌ مخفى نیست آنچه در‌ این كلام بلاغت فرجام است از‌ حسن استعاره. «و داف لها من‌ ذعاف الموت كاسا مسمومه المذاق». داف بالدال المهمله. یقال: دفت الدواء ‌و‌ المسك ‌و‌ غیره، اى: بللته بماء او‌ بغیره. ‌و‌ كذلك مسك مدوف، اى: مبلول، ‌و‌ قیل: مسحوق. ‌و‌ الذعاف- بالذال المعجمه ثم العین المهمله-: السم. ‌و‌ طعام مذعوف: اى: مسموم. یعنى ‌و‌ بخیساند در‌ آب- یا: بساید- از‌ براى ‌آن ارواح ‌و‌ نفوس از‌ تلخى مرگ جامى زهرآلود. «و دنا منا الى الاخره رحیل ‌و‌ انطلاق». رحل فلان ‌و‌ ارتحل ‌و‌ ترحل بمعنى. ‌و‌ الاسم: الرحیل. ‌و‌ الانطلاق: الذهاب. (یعنى:) ‌و‌ نزدیك شود به‌ ما‌ باربستن ‌و‌ رفتن از‌ دنیا به‌ سوى نشئه ‌ى‌ آخرت. «و صارت الاعمال قلائد فى الاعناق». القلائد: جمع القلاده، ‌و‌ هى التى فى العنق. (یعنى:) ‌و‌ بگردد اعمال گردنبندها در‌ گردنها. «فكانت القبور هى الماوى الى میقات یوم التلاق». اى: یوم القیامه. فان فیه تلاقى الارواح ‌و‌ الاجساد ‌و‌ اهل السماء ‌و‌ الارض ‌و‌ المعبود ‌و‌ العباد ‌و‌ الاعمال ‌و‌ العمال. (یعنى:) ‌و‌ باشد گورها جاى بودن تا‌ هنگام رسیدن روز قیامت كه‌ روز ملاقات ارواح است با‌ اجساد ‌و‌ اهل آسمان با‌ زمین ‌و‌ ملاقات عابد است با‌ معبود ‌و‌ كردار است با‌ صاحبان خود. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آله. ‌و‌ بارك لنا فى حلول دار البلى ‌و‌ طول المقامه بین اطباق الثرى». «بارك لنا»، اى: اثبت ‌و‌ اعط لنا من‌ التشریف ‌و‌ الكرامه. ‌و‌ هو من: برك البعیر، اذا ناخ فى موضعه فلزمه. ‌و‌ كل‌ شى ء ثبت ‌و‌ اقام فقد برك. ‌و‌ «دار البلى»- بكسر الباء- هى القبر. لانه یبلى الجسد. ‌و‌ قوله علیه السلام: «طول المقامه» عطف على «حلول». اى: بارك لنا فى طول المقامه- بضم المیم- اى: الاقامه. ‌و‌ روى بفتحها. ‌و‌ الاطباق واحدها الطبق. یقال: السموات طباق ‌و‌ اطباق، اى: بعضها فوق بعض. ‌و‌ كذا الارض. ‌و‌ الثرى هو التراب الندى، ‌و‌ هو الذى تحت الظاهر من‌ وجه الارض. یعنى: بار خدایا، رحمت فرست بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. ‌و‌ ثابت ‌و‌ قائم ساز ‌و‌ بده ما‌ را‌ از‌ تشریف ‌و‌ كرامت در‌ فرود آمدن سراى بلا- كه‌ ‌آن قبر است- ‌و‌ ثابت ‌و‌ قائم ساز ما‌ را‌ در‌ درازى اقامت ما‌ میان طبقات خاك كه‌ بعضى فوق بعضى است. «و اجعل القبور بعد فراق الدنیا خیر منازلنا». ‌و‌ بگردان قبرها را‌ بعد از‌ جدا شدن ما‌ از‌ دنیا بهترین منزلهاى ما. «و افسح لنا برحمتك فى ضیق ملاحدنا». «افسح»- بالفاء ‌و‌ السین المهمله- من: فسح له فى المجلس، اى: وسع له. ‌و‌ الضیق بفتح الضاد ‌و‌ كسرها. ‌و‌ كلاهما مرویان فى هذا المقام. ‌و‌ الملاحد: جمع ملحد، اى: مكان اللحد، ‌و‌ هو الشق الذى فى جانب القبر. ‌و‌ در‌ نسخه ‌ى‌ شیخ كفعمى رحمه الله به‌ جاى «ملاحدنا»، «مداخلنا» است، یعنى: محل داخل شدن ما. (یعنى:) ‌و‌ وسیع ‌و‌ فراخ گردان از‌ براى ما‌ به‌ رحمت بى غایت خود در‌ حالتى كه‌ در‌ تنگى لحدگاه باشیم. «و لا‌ تفضحنا فى حاضر القیامه بموبقات آثامنا». «موبقات»- به‌ باى موحده ‌و‌ قاف- به‌ معنى مهلكات است. ‌و‌ اضافه ‌ى‌ ‌آن به‌ «آثام» از‌ قبیل اضافه ‌ى‌ صفت است به‌ موصوف. اى: آثامنا الموبقه. یقال: وبق الرجل، اى: هلك. ‌و‌ اوبقته: اهلكته. یعنى: ‌و‌ رسوا مساز ما‌ را‌ در‌ وقت حضور ‌و‌ قیام قیامت به‌ گناهان هلاك سازنده ‌ى‌ ما. «و ارحم بالقرآن فى موقف العرض علیك ذل مقامنا». ‌و‌ ببخشاى به‌ سبب قرآن در‌ محل ایستادنگاه عرض ما‌ بر‌ تو‌ خوارى مقام ما‌ را. «و ثبت به‌ عند اضطراب جسر جهنم یوم المجاز علیها زلل اقدامنا». المجاز: مصدر میمى بمعنى الجواز. (یعنى:) ‌و‌ ثابت ‌و‌ استوار كن به‌ سبب قرآن لغزشهاى قدمهاى ما‌ را‌ نزد اضطراب صراط- كه‌ جسرى است بر‌ روى دوزخ باریكتر از‌ موى ‌و‌ تیزتر از‌ شمشیر كه‌ بر‌ آنجا باید گذشت در‌ روز گذشتن بر‌ ‌آن پل. «و نور به‌ قبل البعث سدف قبورنا». السدف- بضم السین ‌و‌ فتح الدال المهملتین-: جمع السدفه، ‌و‌ هى الظلمه. (یعنى:) ‌و‌ روشن گردان پیش از‌ برانگیختن ما‌ تاریكى گورهاى ما‌ را. «و نجنا به‌ من‌ كل‌ كرب یوم القیامه». ‌و‌ نجات ‌و‌ رستگارى ده‌ ما‌ را‌ به‌ سبب قرآن از‌ هر‌ اندوه ‌و‌ رنجى كه‌ باشد در‌ روز قیامت. «و شدائد اهوال یوم الطامه». اى: یوم القیامه. ‌و‌ سمى بها لانه یطم- اى: یعلو- على كل‌ شى ء. قال الجوهرى فى الصحاح: كل‌ شى ء كثر حتى علا ‌و‌ غلب فقد طم. یقال: فوق كل‌ طامه طامه. ‌و‌ منه سمیت القیامه الطامه. انتهى كلامه. اى: الداهیه التى تطم- اى: تعلو- على سائر الدواهى. یعنى: ‌و‌ نجات ده‌ ما‌ را‌ از‌ سختیهاى اهوال روز قیامت كه‌ شداید او‌ سخت تر ‌و‌ بزرگتر از‌ جمیع شداید است. «و بیض وجوهنا یوم تسود وجوه الظلمه فى یوم الحسره ‌و‌ الندامه». «یوم الحسره»، اى: یوم القیامه. ‌و‌ الحسره اشد التلهف على الشى ء الغائب. (یعنى:) ‌و‌ سفید كن رویهاى ما‌ را‌ روزى كه‌ سیاه شود رویهاى ظلم كنندگان در‌ روز حسرت ‌و‌ پشیمانى كه‌ ‌آن روز قیامت است. «و اجعل لنا فى صدور المومنین ودا». الود: المحبه. (یعنى:) ‌و‌ بگردان از‌ براى ما‌ در‌ سینه هاى مومنان محبت ‌و‌ دوستى. «و لا‌ تجعل الحیاه علینا نكدا». النكد- بفتح النون ‌و‌ سكون الكاف، ‌و‌ روى بالتحریك-: الشده. یقال: نكد عیشهم- بالكسر- ینكد نكدا، اذ اشتد. (یعنى:) ‌و‌ مگردان زندگانى را‌ بر‌ ما‌ سخت ‌و‌ دشوار. «اللهم صل على محمد عبدك ‌و‌ رسولك كما بلغ رسالتك ‌و‌ صدع بامرك ‌و‌ نصح لعبادك». صدع بالحق: تكلم به‌ جهارا. ‌و‌ قوله تعالى:(فاصدع بما تومر) قال الفراء: اراد: فاصدع بالامر، اى: اظهر دینك. یعنى: بار خدایا رحمت كن بر‌ محمد كه‌ بنده ‌و‌ پیغمبر توست همچنانكه رسانید پیغام تو‌ را‌ ‌و‌ اظهار كرد دین تو‌ را‌ ‌و‌ نصیحت كرد بندگان تو‌ را. «اللهم اجعل نبینا- صلواتك علیه ‌و‌ على آله- یوم القیامه اقرب النبیین منك مجلسا». بار خدایا، بگردان پیغمبر ما‌ را- كه‌ رحمات تو‌ بر‌ او‌ باد ‌و‌ بر‌ آل‌ او- در‌ روز قیامت نزدیكترین پیغمبران تو‌ از‌ روى نشستن. «و امكنهم منك شفاعه». اى: اقدرهم. (یعنى:) ‌و‌ قادرترین ایشان از‌ تو‌ به‌ شفاعت ‌و‌ درخواست نمودن گناهان امت خود را. «و اجلهم عندك قدرا». ‌و‌ بزرگترین ایشان نزد تو‌ از‌ روى قدر. «و اوجههم عندك جاها». الجاه: القدر ‌و‌ المنزله. (یعنى:) ‌و‌ روشناسترین پیغمبران نزد تو‌ از‌ روى جاه ‌و‌ منزلت. «اللهم صل على محمد ‌و‌ آل‌ محمد. ‌و‌ شرف بنیانه». ظاهر ‌آن است كه‌ مراد از‌ بنیان در‌ این مقام نفس ‌و‌ بدن مقدس ‌آن حضرت باشد. چه ، در‌ احادیث اطلاق بنیان بر‌ ‌آن شده. قال ابن الاثیر فى نهایته: ‌و‌ فى حدیث سلمان: «من هدم بناء ربه تبارك ‌و‌ تعالى، فهو ملعون». یعنى من‌ قتل نفسا بغیر حق. لان الجسم بنیان خلقه الله ‌و‌ ركبه. یعنى: بار خدایا، رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ محمد. ‌و‌ تشریف ‌و‌ بزرگوارى ده‌ جسد ‌و‌ نفس مطهر ‌آن حضرت را. «و عظم برهانه». البرهان هو الحجه ‌و‌ الدلیل، ‌و‌ الظاهر ان‌ المراد منه هو القرآن الكریم. لانه حجه على نبوته. (یعنى:) ‌و‌ بزرگ گردان حجت ‌و‌ دلیل نبوت او‌ را- كه‌ ‌آن قرآن كریم است. «و ثقل میزانه». و ثقل المیزان كنایه عن كثره الحسنات ‌و‌ رجحانها على السیئات. ‌و‌ قد اختلف اهل الاسلام فى ان‌ وزن الاعمال الوارد فى الكتاب ‌و‌ السنه هل‌ هو كنایه عن العدل ‌و‌ الانصاف ‌و‌ التسویه او‌ المراد به‌ الوزن الحقیقى. فبعضهم على الاول، لان الاعراض لا‌ یعقل وزنها. ‌و‌ جمهورهم على الثانى للوصف بالخفه ‌و‌ الثقل فى القرآن ‌و‌ الحدیث. ‌و‌ الموزون صحائف الاعمال او‌ الاعمال نفسها بعد تجسیمها فى تلك النشاه. (یعنى:) ‌و‌ گران ساز ترازوى حسنات او‌ را. «و تقبل شفاعته». ‌و‌ در‌ پذیر شفاعت او‌ را‌ در‌ حق امتش. «و قرب وسیلته». الوسیله درجه فى الجنه لا‌ یسكنها الا النبى. ‌و‌ الوسیله ایضا ما‌ یتوسل به- اى: یتقرب به- الى الغیر. (یعنى:) ‌و‌ نزدیك گردان وسیله ‌ى‌ او‌ را. یعنى درجه اى كه‌ او‌ را‌ هست در‌ بهشت اقرب درجات گردان از‌ درجات سایر پیغمبران. یا: آنچه (با آن) نزدیك مى گردد به‌ تو‌ بهتر را‌ به‌ او‌ عطا فرما. «و بیض وجهه». ‌و‌ بیاض الوجه اما كنایه عن ظهور بهجه السرور ‌و‌ الفرح، او‌ المراد به‌ حقیقه البیاض. ‌و‌ فسر بالوجهین قوله تعالى: (یوم تبیض وجوه). (یعنى:) ‌و‌ سفید گردان روى او‌ را- در‌ روزى كه‌ رویها را‌ سفید ‌و‌ سیاه مى گردانى، یعنى در‌ روز قیامت. ‌و‌ مى تواند بود كه‌ بیاض وجه كنایه از‌ شكفتگى ‌و‌ خوشحالى بوده باشد كه‌ در حین ادراك مسرت عظیم ‌و‌ فرح مفرط به‌ هم مى رسد. «و اتم نوره». اى: نور دینه. (یعنى:) ‌و‌ تمام گردان نور دین ‌و‌ شرع او‌ را‌ قبل از‌ قیام قیامت. «و ارفع درجته». ‌و‌ بلند گردان پایه ‌ى‌ او‌ را- قیاس به‌ درجات باقى انبیا. «و احینا على سنته». «احینا» على همزه القطع من‌ الاحیاء. یعنى: زنده كن ما‌ را‌ بر‌ سنت ‌و‌ طریقه ‌ى‌ او- كه‌ بهترین سنن است. «و توفنا على ملته». ‌و‌ بمیران ما‌ را‌ بر‌ ملت ‌و‌ دین او. «و خذ بنا منهاجه». المنهاج: الطریق المستقیم الواضح. (یعنى:) ‌و‌ بدار ما‌ را‌ بر‌ راه راست روشن او. «و اسلك بنا سبیله». ‌و‌ ببر ما‌ را‌ بر‌ راه ‌و‌ طریقه ‌ى‌ او. «و اجعلنا من‌ اهل طاعته. ‌و‌ احشرنا فى زمرته». ‌و‌ بگردان ما‌ را‌ از‌ اهل طاعت ‌و‌ فرمانبرداران او. ‌و‌ حشر كن ما‌ را‌ در‌ جمله ‌ى‌ گروه او. «و اوردنا حوضه. ‌و‌ اسقنا بكاسه». «و حاضر گردان ما‌ را‌ در‌ حوض او». یعنى حوض كوثر. ‌و‌ در‌ روایات وارد است از‌ حضرت رسالت كه: حوض من‌ یكماهه راه است ‌و‌ آب او‌ سفیدتر از‌ شیر ‌و‌ بوى او‌ خوشتر از‌ مشك ‌و‌ كوزه هاى ‌آن مانند ستارگان آسمان. ‌و‌ هر‌ كه‌ از‌ ‌آن حوض آب خورد ، هرگز تشنه نشود. «و آب ده‌ ما‌ را‌ به‌ جام آن». «و صل اللهم على محمد ‌و‌ آله صلاه تبلغه بها افضل ما‌ یامل من‌ خیرك ‌و‌ فضلك ‌و‌ كرامتك انك ذو رحمه واسعه ‌و‌ فضل كریم». یامل مثلثه المیم. (یعنى:) ‌و‌ رحمت كن- بار خدایا- بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او‌ رحمتى كه‌ برسانى او‌ را‌ به‌ سبب ‌آن رحمت به‌ فاضلترین آنچه امید دارد از‌ خیر تو‌ ‌و‌ فضل ‌و‌ كرامت تو. زیرا كه‌ تو‌ صاحب رحمت ‌و‌ بخشایش وسیعى ‌و‌ صاحب فضل بزرگى. «اللهم اجزه بما بلغ من‌ رسالاتك». بار خدایا، جزا ده‌ او‌ را‌ به‌ مقابل آنچه رسانیده از‌ پیغامهاى تو‌ به‌ بندگان تو. «و ادى من‌ آیاتك». ‌و‌ تادیه نموده ‌و‌ به‌ جا رسانیده از‌ آیات كتاب تو. «و نصح لعبادك». ‌و‌ نصیحت كرد بندگان تو‌ را. «و جاهد فى سبیلك». ‌و‌ مجاهده كرد با‌ كفار نابكار در‌ راه تو. «افضل ما‌ جزیت احدا من‌ ملائكتك المقربین ‌و‌ انبیائك المرسلین المصطفین». فاضلتر از‌ آنچه جزا داده اى یكى از‌ فرشتگان مقرب درگاه خود را‌ ‌و‌ پیغمبران مرسل خود را‌ كه‌ برگزیده شدگانند. «و السلام علیه ‌و‌ على آله الطیبین الطاهرین ‌و‌ رحمه الله ‌و‌ بركاته». ‌و‌ سلام بر‌ او‌ باد ‌و‌ بر‌ آل‌ او‌ كه‌ پاكان ‌و‌ پاكیزگانند، ‌و‌ رحمت خدا ‌و‌ بركات او‌ بر‌ او‌ باد.

ویدیو مرتبط :
‫دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه‬‎

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

تفسیر صحیفه سجادیه - دعای چهل و چهارم