تفسیرصحیفه سجادیه - دعای چهل و ششم

و كان من‌ دعائه علیه السلام فى یوم الفطر اذ انصرف من‌ صلاته، قام قائما ثم استقبل القبله، ‌و‌ فى یوم الجمعه فقال دعاى چهل ‌و‌ ششم كه‌ حضرت سیدالساجدین در‌ روز عید رمضان بعد از‌ نماز عید رو‌ به‌ قبله ایستادندى ‌و‌ قرائت فرمودندى. ‌و‌ روز جمعه نیز قرائت مى فرمودندى. «یا من‌ یرحم من‌ لا‌ یرحمه العباد». اى ‌آن كسى كه‌ ببخشاید بر‌ ‌آن كس كه‌ نبخشایند او‌ را‌ بندگان. «و یا‌ من‌ یقبل من‌ لا‌ تقبله البلاد». اى: اهل البلاد. (یعنى:) ‌و‌ اى ‌آن كسى كه‌ بپذیرد ‌آن كس را‌ كه‌ نپذیرند او‌ را‌ اهل شهرها. «و یا‌ من‌ لا‌ یحتقر اهل الحاجه الیه». ‌و‌ اى ‌آن كه‌ حقیر ‌و‌ خوار ندارد ‌آن را‌ كه‌ عرض كند حاجت خود را‌ به‌ سوى او. «و یا‌ من‌ لا‌ یخیب الملحین علیه». یقال: خاب الرجل خیبه، اذا لم ینل ما‌ طلب. ‌و‌ خیبته انا تخییبا. ‌و‌ الالحاح: مثل الالحاف. یقال: الح علیه بالمساله. ‌و‌ الح السحاب: دام مطره. یعنى: ‌و‌ اى آنكه ناامید ‌و‌ بى بهره نگرداند مبالغه كنندگان بر‌ او‌ به‌ خواستگارى ‌و‌ طلب نمودن حوایج از‌ او. «و یا‌ من‌ لا‌ یجبه بالرد اهل الداله علیه». یقال: جبهته: صككت جبهته. ‌و‌ الداله- بتشدید اللام-: الجراه. قال المطرزى فى المغرب: التدلل تفعل من‌ الدلال ‌و‌ الداله، ‌و‌ هما الجراه. ‌و‌ قال الزمخشرى فى اساس البلاغه: ‌و‌ تدللت المراه على زوجها ‌و‌ دلت تدل ‌و‌ هى حسنه الدل ‌و‌ الدلال. ‌و‌ ذلك ان‌ تریه جراه علیه فى تغنج ‌و‌ تشكل، كانها تخالفه ‌و‌ لیس بها خلاف. ‌و‌ ادل على قریبه ‌و‌ على من‌ له عنده منزله، ‌و‌ ادل على قرنه، ‌و‌ هو مدل بفضله ‌و‌ شجاعته. ‌و‌ منه: اسد مدل، ‌و‌ لفلان على دلال ‌و‌ داله، ‌و‌ انا احتمل دلاله. انتهى كلامه. ‌و‌ فى النهایه الاثیریه: ‌و‌ فیه: «یمشى على الصراط مدلا»، اى: منبسطا لا‌ خوف علیه. ‌و‌ هو الادلال ‌و‌ الداله على من‌ لك عنده منزله. یعنى: ‌و‌ اى ‌آن كه‌ دست رد ننهد بر‌ پیشانى ‌آن كسانى كه‌ صاحب انبساطند در‌ طلب ‌و‌ هیچ خوفى ندارند ‌و‌ ایشان را‌ قدر ‌و‌ منزلتى هست نزد تو. «و یا‌ من‌ یجتبى صغیر ما‌ یتحف به، ‌و‌ یشكر یسیر ما‌ یعمل له». یقال: اجتباه، اى: اصطفاه. ‌و‌ انما كان- سبحانه- یصطفى ما‌ یتحف به‌ من‌ الاعمال ‌و‌ الحسنات، لان جمیع طاعات المتعبدین ‌و‌ عبادات الطائعین كبیرها ‌و‌ صغیرها فى ازاء عز جلاله حقیر بالقیاس الى ما‌ یستحقه كبریاء كبریاء فكلها سواسیه. ‌و‌ فى بعض النسخ: «لا یجتوى صغیر ما‌ یتحف به»، اى: لا‌ یكره. من: اجتویت البلد، اذا كرهت المقام به‌ ‌و‌ ان‌ كنت فى نعمه. ‌و‌ «یشكر»، اى: یثیب. ‌و‌ منه قوله تعالى: (كان سعیهم مشكورا)، اى: مثابا. قاله فى الكشاف. یعنى: ‌و‌ اى ‌آن كه‌ اختیار نماید ‌و‌ برگزیند ‌و‌ رد ننماید اعمال ‌و‌ حسنات صغیره اى را‌ كه‌ تحفه برند به‌ او- یا: كراهت ‌و‌ ناخوشى ننماید به‌ كوچكى آنچه تحفه آورند به‌ او- ‌و‌ ثواب دهد اندك چیزى را‌ كه‌ عمل آرند از‌ براى او. ‌و‌ در‌ بعضى نسخ «لا یجتبى» روایت شده به‌ لاى نفى. اى: لا‌ یجتبیه صغیرا بل یاخذه عظیما كبیرا ‌و‌ ان‌ كان فى حد نفسه صغیرا. كما لا‌ یسمع الدعاء الملحون- اى: ملحونا، بل مهما یكن دعاء اللاحن عن نیه خالصه ‌و‌ طیه نقیه، ‌و‌ ان‌ كان مدخولا فى الفاظه ‌و‌ ملحونا فى اعرابه، یجعل الله قسطه من‌ الاستجابه موفورا ‌و‌ یتقبله مسموعا كانه لم یكن مدخولا ‌و‌ لا‌ ملحونا، تطولا ‌و‌ امتنانا ‌و‌ تفضلا ‌و‌ احسانا. كذا افدت من‌ استادنا ‌و‌ سیدنا ‌و‌ من‌ الیه فى جمیع العلوم استنادنا- قدس الله نفسه الزكیه. یعنى: اختیار نمى نماید بر‌ وجهى (كه) صغیر باشد، بلكه از‌ روى تفضل ‌و‌ احسان او‌ را‌ كبیر شمرده، ثواب ‌و‌ عوض به‌ ازاى ‌آن اعطا مى كند. «و یا‌ من‌ یشكر على القلیل ‌و‌ یجازى بالجلیل». یعنى: اى ‌آن كه‌ ثواب دهد بر‌ قلیلى از‌ طاعات ‌و‌ مجازات ‌و‌ مكافات دهد به‌ بزرگ از‌ عبادات. و یا‌ من‌ یدنو الى من‌ دنا منه، ‌و‌ اى آنكه نزدیك شود به‌ رحمت او‌ ‌آن كس كه‌ نزدیك شد به‌ طاعت، و یا‌ من‌ یدعو الى نفسه من‌ ادبر عنه». ‌و‌ اى ‌آن كه‌ بخواند به‌ سوى خود هر‌ كه‌ پشت بر‌ كرد از‌ او. «و یا‌ من‌ لا‌ یغیر النعمه ‌و‌ لا‌ یبادر بالنقمه». ‌و‌ اى ‌آن كه‌ تغییر نعمت خود نكند ‌و‌ به‌ كینه ‌و‌ عقاب نشتابد. «و یا‌ من‌ یثمر الحسنه حتى ینمیها ‌و‌ یتجاوز عن السیئه حتى یعفیها». «یعفى» بتشدید الفاء للمبالغه. قال فى الصحاح: عفى المنزل: درس. ‌و‌ عفته الریح. یتعدى ‌و‌ یلزم. ‌و‌ عفته الریح، شدد للمبالغه. یعنى: ‌و‌ اى ‌آن كه‌ درخت نیكویى را‌ میوه دار كند تا‌ آنكه نمو كند ‌و‌ بیفزاید ‌آن را، ‌و‌ اى ‌آن كه‌ درگذرد از‌ بدى تا‌ ‌آن كه‌ نیست گرداند ‌آن را. «انصرفت الامال دون مدى كرمك بالحاجات». صرفت الرجل منى فانصرف. ‌و‌ فى بعض النسخ: «انصرم»، انفعال من‌ الصرم بمعنى القطع. ‌و‌ الانصرام: الانقطاع. ‌و‌ لفظه «دون» هنا بمعنى تحت. ‌و‌ المدى: الغایه. یعنى: بازگردیدند امیدها از‌ آنجا كه‌ نهایت كرم تو‌ است با‌ حاجات. یا: منقطع شد امیدها به‌ سبب روا شدن حاجات. «و امتلات بفیض جودك اوعیه الطلبات». الاوعیه: جمع الوعاء- بكسر الواو- اى: الظرف. ‌و‌ الطلبات- بفتح الطاء ‌و‌ كسر اللام-: جمع الطلبه، ‌و‌ هى الحاجه، ‌و‌ قد صححت هذه اللفظه فى الدعاء الثالث عشر فى طلب الحوائج. (یعنى:) ‌و‌ پر شد به‌ فیض ‌و‌ بسیارى جود تو‌ ظروف حاجات- كه‌ دیگر گنجایش چیزى ندارد. ‌و‌ كلام مبنى بر‌ استعاره است. «و تفسخت دون بلوغ نعتك الصفات». تفسخت- بالفاء ‌و‌ السین المهمله ‌و‌ الخاء المعجمه- اى: تقطعت ‌و‌ بطلت. یعنى: از‌ هم ریخته گردید ‌و‌ باطل شد صفتها نزد رسیدن به‌ صفت تو. «فلك العلو الاعلى فوق كل‌ عال، ‌و‌ الجلال الامجد فوق كل‌ جلال». یعنى: پس‌ مر توراست بلندى بلندتر از‌ همه بلندیها بالاى همه ‌ى‌ بلندیها، ‌و‌ مر توراست بزرگى بزرگتر بالاى همه ‌ى‌ بزرگیها. ‌و‌ دور نباشد كه‌ فقره ‌ى‌ اول به‌ اعتبار صفات ثبوتیه باشد، ‌و‌ ثانیه به‌ اعتبار صفات سلبیه. یعنى در‌ صفات ثبوتیه اعلاست از‌ آنچه لایق است به‌ او، ‌و‌ در‌ صفات سلبیه احل است از‌ آنچه لایق نباشد او‌ را. «كل جلیل عندك صغیر. ‌و‌ كل‌ شریف فى جنب شرفك حقیر». هر‌ بزرگى نزد بزرگى تو‌ خرد است. ‌و‌ هر‌ شریفى در‌ جنب شرف تو‌ خوار است. چه، هر‌ چه غیر اوست معلول اوست، ‌و‌ معلول را‌ با‌ علت چقدر بوده باشد! «خاب الوافدون على غیرك». وفد فلان على الامیر، اى: ورد رسولا. یعنى: نومید شدند آنهایى كه‌ نزدیك روندگانند بر‌ غیر تو. «و خسر المتعرضون الا لك». اى: القاصدون. (یعنى:) ‌و‌ خاسر ‌و‌ زیانكار شدند آنهایى كه‌ قاصدند چیزى را‌ مگر تو‌ را. «و ضاع الملمون الا بك». الالمام: النزول. ‌و‌ قد الم به، اى: نزل. (یعنى:) ‌و‌ ضایع ‌و‌ تباهكار شدند فرود آیندگان مگر به‌ تو. «و اجدب المنتجعون الا من‌ انتجع فضلك». الجدب- بالجیم-: نفیض الخصب. ‌و‌ اجدب القوم: اصابهم الجدب، ‌و‌ هو القحط. ‌و‌ انتجع، اى: طلب الكلا. ‌و‌ المنتجع: المنزل فى طلب الكلا. ‌و‌ هولاء قوم ناجعه ‌و‌ منتجعون. ‌و‌ انتجعت فلانا، اذا اتیته تطلب معروفه. یعنى: در‌ قحط افتاد ‌و‌ رسید او‌ را‌ تنگى آنكه طلب نیكویى كرد مگر از‌ فضل تو. «بابك مفتوح للراغبین. ‌و‌ جودك مباح للسائلین». در‌ رحمت تو‌ گشاده است از‌ براى آنهایى كه‌ رغبت كنندگانند به‌ فضل تو. ‌و‌ بخشش تو‌ حلال كرده شده مر طلب كنندگان را. «و اغاثتك قریبه من‌ المستغیثین». ‌و‌ فریاد رسیدن تو‌ نزدیك است مر فریاد خواهندگان را. «لا یخیب منك الاملون». ناامید نشوند از‌ رحمت تو‌ امید دارندگان. «و لا‌ ییاس من‌ عطائك المتعرضون». ‌و‌ مایوس نشوند از‌ بخشش تو‌ آنهایى كه‌ درصدد طلب احسان تواند. «و لا‌ یشقى بنقمتك المستغفرون». ‌و‌ بدبخت نشوند به‌ كینه ‌و‌ عقاب تو‌ آمرزش خواهندگان. «رزقك مبسوط لمن عصاك». روزى تو‌ گسترده شده است مر عاصیان را‌ چه جاى مطیعان. «و حلمك معترض لمن ناواك». معترض، اى: آت. (یعنى:) ‌و‌ بردبارى تو‌ در‌ آینده است ‌و‌ پیش آینده است مر ‌آن كسى را‌ كه‌ با‌ تو‌ دشمنى كرده. «عادتك الاحسان الى المسیئین. ‌و‌ سنتك الابقاء على المعتدین». الابقاء: مصدر ابقیت على فلان، اذا رعیت علیه ‌و‌ رحمته. قال ابن الاثیر فى النهایه: فى حدیث الدعاء:«لا تبقى على من‌ یضرع الیها». یعنى النار. یقال: ابقیت علیه ابقاء، اذا رحمته ‌و‌ اشفقت علیه. یعنى: عادت تو‌ نیكویى كردن است به‌ بدكنندگان. ‌و‌ طریقه ‌ى‌ تو‌ رعایت ‌و‌ مرحمت كردن است بر‌ آنان كه‌ از‌ حد درگذشتگانند. «حتى لقد غرتهم اناتك عن الرجوع، ‌و‌ صدهم امهالك عن النزوع». الاناه- مثل القناه-: الحلم ‌و‌ التانى. ‌و‌ النزوع: الكف ‌و‌ الامتناع. یقال: نزع عن الامور نزوعا: انتهى عنها ‌و‌ كف. یعنى: تا‌ آنكه فریفته كرده است ایشان را‌ بردبارى تو‌ از‌ بازگشتن از‌ گناه ‌و‌ توبه از‌ آن، ‌و‌ بازداشته است ایشان را‌ مهلت دادن تو‌ از‌ بازایستادن از‌ گناه. «و انما تانیت بهم لیفیئوا الى امرك، ‌و‌ امهلتهم ثقه بدوام ملكك». یقال: فاء یفى ء: رجع. (یعنى:) ‌و‌ جز این نیست كه‌ بردبارى ‌و‌ مدارا كردى با‌ ایشان تا‌ بازگردند به‌ فرمان تو، ‌و‌ مهلت دادى ایشان را‌ به‌ جهت اعتماد ‌و‌ استوار بودن به‌ همیشگى پادشاهى خود. «فمن كان من‌ اهل السعاده ختمت له بها. ‌و‌ من‌ كان من‌ اهل الشقاوه خذلته لها». اى: تركت عونه ‌و‌ نصرته لها. یعنى: پس‌ هر‌ كه‌ باشد از‌ اهل سعادت ‌و‌ نیكبختى، ختم كردى عمل او‌ را‌ به‌ سعادت. ‌و‌ هر‌ كس باشد از‌ اهل شقاوت ‌و‌ بدبختى، ترك مدد ‌و‌ نصرت او‌ كردى ‌و‌ بگذاشتى او‌ را‌ در‌ ‌آن شقاوت. «كلهم صائرون الى حكمك، ‌و‌ امورهم آئله الى امرك». آل‌ الى كذا، اى: رجع. فائله، اى راجعه. یعنى: همگى ایشان، خواه از‌ اهل سعادت ‌و‌ خواه اهل شقاوت، بازگردندگانند به‌ حكم تو، ‌و‌ كارهاى ایشان بازآینده است به‌ فرمان تو. «لم یهن على طول مدتهم سلطانك. ‌و‌ لم یدحض لترك معاجلتهم برهانك». الوهن: الضعف. ‌و‌ قد وهن الانسان، ‌و‌ وهنه غیره. یتعدى ‌و‌ لا‌ یتعدى. ‌و‌ لفظه «على» بمعنى مع. اى: مع طول مدتهم. ‌و‌ دحضت حجته دحوضا: بطلت. ‌و‌ بابه سال. ‌و‌ روى على البناء للمجهول. فعلى هذه الروایه من‌ باب الافعال. قال الفیروز آبادى فى القاموس: دحضت الحجه دحوضا: بطلت. ‌و‌ ادحضتها. یعنى: ‌و‌ ضعیف ‌و‌ سست نشد با‌ وجود درازى مدت ایشان سلطنت ‌و‌ پادشاهى تو. ‌و‌ باطل نشد- یا: باطل كرده نشود- از‌ جهت ترك شتاب كردن تو‌ در‌ عقوبت ایشان، حجت ‌و‌ برهان تو. «حجتك قائمه لا‌ تحول ‌و‌ سلطانك ثابت لا‌ یزول». حالت القوس، اى: انقلبت عن حالها ‌و‌ حصل فى قابها اعوجاج. (یعنى:) حجت ‌و‌ دلیل تو‌ قائم ایستاده است كه‌ منقلب نشود از‌ حال خود. ‌و‌ سلطنت ‌و‌ پادشاهى تو‌ ثابت است كه‌ زایل نشود. «فالویل الدائم لمن جنح عنك». الویل كلمه عذاب. ‌و‌ الرفع على الابتداء. قال عطاء بن‌ یسار: الویل واد فى جهنم لو‌ ارسلت فیه الجبال لماعت من‌ حره. ‌و‌ جنح: مال. یعنى: پس‌ عذاب ‌و‌ هلاكت دائم باد مر ‌آن كسى را‌ كه‌ میل كرد ‌و‌ عدول ورزید از‌ دین تو. «و الخیبه الخاذله لمن خاب منك». الخاذله، اى: القائمه الثابته. من: خذلت الوحشیه، اذا اقامت ولدها. (یعنى:) ‌و‌ نومیدى ثابت باد مر ‌آن كسى را‌ كه‌ ناامید شد از‌ رحمت تو. «و الشقاء الاشقى لمن اغتر بك». ‌و‌ بدبخت باد مر ‌آن كسى را‌ كه‌ فریفته شد به‌ تو- به‌ آنكه عصیان ورزید ‌و‌ دلیر گشت در‌ نافرمانى تو. «ما اكثر تصرفه فى عذابك!». كلمه «ما» تعجبیه فى هذا ‌و‌ فیما یلیه من‌ الفقرات. یعنى: چه بسیار است در‌ گردیدن او‌ در‌ عذاب تو! «و ما‌ اطول تردده فى عقابك!». ‌و‌ چه دور ‌و‌ دراز است آمد ‌و‌ شد او‌ در‌ عقوبت تو! «و ما‌ ابعد غایته من‌ الفرج!» ‌و‌ در‌ بعضى نسخ به‌ جاى «غایته»،(«غابته»)- به‌ باى موحده به‌ جاى یاى مثناه از‌ تحت- روایت شده. ‌و‌ الغابه: الوهده، كما قاله الفیروز آبادى فى القاموس. (یعنى:) ‌و‌ چه دور است غایت ‌و‌ نهایت او‌ از‌ واشدن اندوه! «و ما‌ اقنطه من‌ سهوله المخرج!». ‌و‌ چه ناامیدست از‌ سهولت بیرون آمدن او‌ از‌ عذاب! «عدلا من‌ قضائك لا‌ تجور فیه». «عدلا» صفه لمصدر محذوف. اى: حكمت حكما عدلا ‌و‌ قضیت قضاء عدلا. یعنى: این حكمها كه‌ كردى حكمى است عدل از‌ حكم تو‌ كه‌ جور نكرده اى در‌ ‌آن حكم. «و انصافا من‌ حكمك لا‌ تحیف علیه». انصف، اى: عدل. ‌و‌ الحیف: الجور. یقال: حاف علیه یحیف، اى: جار. فهذه الفقره بمنزله التاكید للاولى. (یعنى:) ‌و‌ دادى است از‌ حكم تو‌ كه‌ حیف ‌و‌ میلى نكرده اى بر‌ او. «فقد ظاهرت الحجج، ‌و‌ ابلیت الاعذار». ظاهرت الحجج»، اى: عاونت ‌و‌ جعلت بعضها ظهیرا للبعض. ‌و‌ «ابلیت الاعذار»، اى: بینت ‌و‌ اظهرت. اذ لا‌ شك ان‌ العذر لا‌ یتصور من‌ الله فالمعنى انه تعالى لم یترك شیئا یتمسك به‌ فى الاعتذار فكانه ازال اعذاره بالكلیه ‌و‌ اقام عذره فیما یفعله به. قال المطرزى فى المغرب: ‌و‌ هو فى الاصل متعد الى مفعولین. یقال: ابلیت فلانا عذرا، اذا بینته له بیانا لا‌ لوم علیك بعده ‌و‌ حقیقته: جعلته بالیا لعذرى، اى: خابرا له عالما بكنهه. من: بلاه، اذا خبره ‌و‌ جربه. ‌و‌ منه: ابلى فى الحرب، اذا اظهر باسه حتى بلاه الناس ‌و‌ خبروه. ‌و‌ قوله: «ابلى عذره الا انه محارف»- بفتح الراء- اى: اجتهد فى العمل الا انه محدود محروم غیر مرزوق. یعنى: پس‌ به‌ تحقیق كه‌ حجتها را‌ پشت بر‌ پشت هم دادى ‌و‌ معاون یكدیگر كردى ‌و‌ اجتهاد ‌و‌ مبالغه نمودى در‌ اظهار كردن عذرها ‌و‌ نصیحتها- از‌ حجت ‌و‌ برهان تا‌ آنكه دیگر عذرى نماند ایشان را. «و قد تقدمت بالوعید، ‌و‌ تلطفت فى الترغیب». ‌و‌ به‌ تحقیق كه‌ در‌ پیش داشتى به‌ ترس ‌و‌ بیم از‌ عقوبات سیئه، ‌و‌ تلطف كردى در‌ رغبت انداختن به‌ مثوبات حسنه. «و ضربت الامثال، ‌و‌ اطلت الامهال». ضربت، اى: بینت. من: ضرب الخاتم. ‌و‌ اصله وقع الشى ء على الاخر. ‌و‌ الامثال: جمع المثل ‌و‌ هو ما‌ یضرب فى الامثال. یعنى: ‌و‌ بیان كردى مثلها را‌ ‌و‌ دراز كشیدى مهلت دادن را. «و اخرت ‌و‌ انت مستطیع للمعاجله». ‌و‌ تاخیر نمودى در‌ عذاب ‌و‌ حال آنكه توانا بودى در‌ تعجیل كردن به‌ عذاب. «و تانیت ‌و‌ انت ملى ء بالمبادره». تانى فى الامر، اى: ترفق ‌و‌ تنظر. ‌و‌ الملى ء: المقتدر. قاله فى المغرب. (یعنى:) ‌و‌ رفق ‌و‌ مدارا نمودى ‌و‌ حال آنكه قدرت داشتى به‌ مبادرت ‌و‌ پیشى نمودن بر‌ آن. «لم تكن اناتك عجزا، ‌و‌ لا‌ امهالك وهنا، ‌و‌ لا‌ امساكك غفله، ‌و‌ لا‌ انتظارك مداراه». الاناه- كقناه-: الرفق ‌و‌ الحلم. یقال: تانى فى الامور، اى: ترفق ‌و‌ تنظر. ‌و‌ استانى به، اى: انتظر. یقال: استونى به‌ حولا. ‌و‌ الاسم: الاناه. (یعنى:) نبود بردبارى ‌و‌ حلم تو‌ از‌ روى عجز، ‌و‌ نه مهلت دادن تو‌ از‌ روى ضعف ‌و‌ سستى، ‌و‌ نه نگاه داشتن تو‌ عذاب را‌ از‌ روى غفلت، ‌و‌ نه انتظار بردن تو‌ از‌ روى فروگذاردن در‌ سزا دادن. «بل لتكون حجتك ابلغ، ‌و‌ كرمك اكمل، ‌و‌ احسانك اوفى، ‌و‌ نعمتك اتم». بلكه این حلم ‌و‌ امهال ‌و‌ امساك از‌ جهت ‌آن بود تا‌ باشد حجت تو‌ بر‌ خلقان بالغتر، ‌و‌ كرم تو‌ كاملتر، ‌و‌ نیكویى تو‌ وافى تر، ‌و‌ نعمت تو‌ تمامتر. «كل ذلك كان ‌و‌ لم تزل، ‌و‌ هو كائن ‌و‌ لا‌ تزال». همه ‌ى‌ اینها بود ‌و‌ همیشه بوده است، ‌و‌ حاصل است الحال ‌و‌ همیشه خواهد بود. «حجتك اجل من‌ ان‌ توصف بكلها». حجت تو- كه‌ قرآن مجید است ‌و‌ غیر ‌آن از‌ حجتها- بزرگتر است از‌ آنكه وصف كرده شود بتمامها. «و مجدك ارفع من‌ ان‌ یحد بكنهه». كنه الشى ء: نهایته. یقال: اعرفه كنه المعرفه. (یعنى:) ‌و‌ بزرگى تو‌ رفیعتر است از‌ آنكه محدود شود به‌ كنه آن- یعنى به‌ پایان ‌آن توان رسید. «و نعمتك اكثر من‌ ان‌ تحصى باسرها». اى: بجمیعها. یقال: هذا الشى ء لك باسره، اى: بقده- یعنى: بجمیعه- كما یقال: برمته. (یعنى:) ‌و‌ نعمت تو‌ بیشتر از‌ ‌آن است كه‌ شمرده شود بجمیعه. «و احسانك اكثر من‌ ان‌ تشكر على اقله». ‌و‌ نیكویى تو‌ بیشتر از‌ ‌آن است كه‌ شكر كرده شوى بر‌ كمتر آن. «و قد قصر بى السكوت عن تحمیدك». قصرت عن الشى ء قصورا: عجزت عنه. ‌و‌ التشدید للمبالغه. ‌و‌ الباء للتعدیه. لانه من‌ افعال السجایا. یعنى: به‌ تحقیق كه‌ بسیار عاجز كرد مرا خاموشى از‌ سپاس تو. یعنى هر‌ گاه احسان او- جل مجده- در‌ مرتبه اى باشد كه‌ شاكر بر‌ كمترین احسان او‌ شكر نتواند كرد، پس‌ اولى سكوت است. ‌و‌ هر‌ گاه ساكت گشت، عاجز گشت از‌ تحمید خداى تبارك ‌و‌ تعالى. «و فههنى الامساك عن تمجیدك». «فههنى» بتشدید الهاء ‌و‌ فتحها، ‌و‌ بتخفیفها ‌و‌ كسر الهاء الاولى ‌و‌ فتح الثانیه، كلاهما مرویان فى هذا المقام. قال فى الصحاح: الفهه ‌و‌ الفهاهه: العى. ‌و‌ التمجید هو الثناء بصفات الجلال. (یعنى:) ‌و‌ بسیار درمانده كرد مرا نگه داشتن زبان من‌ از‌ بزرگى گفتن تو. ‌و‌ این نیز بر‌ قیاس فقره ‌ى‌ اول است. «و قصاراى الاقرار بالحسور، لا‌ رغبه- یا‌ الهى- بل عجزا». ‌و‌ قصار الامر- بضم القاف- اى: غایته. ‌و‌ حسر البعیر یحسر حسورا: اعیا. «لا رغبه» صلتها محذوفه. اى: لا‌ رغبه عنه. من: رغبت عن الشى ء، اذا لم ترده. یعنى: ‌و‌ نهایت حال من‌ در‌ حمد كردن تو‌ اقرار كردن من‌ است به‌ عجز ‌و‌ واماندگى، نه از‌ روى نخواستن آن- اى خداوند من- بلكه از‌ روى عجز. «فها انا ذا اومك بالوفاده ‌و‌ اسالك حسن الرفاده. فصل على محمد ‌و‌ آله». الام: القصد. یقال: امه یومه، من‌ باب مد یمد. ‌و‌ اممه تامیما، اذا قصده. ‌و‌ «الوفاده» بكسر الواو ‌و‌ فتحها كلاهما مرویان، اسم. یقال: وفد فلان على الامیر، اى: ورد رسولا نازلا علیه، فهو وافد، ‌و‌ الجمع: وفد- مثل صاحب ‌و‌ صحب. ‌و‌ جمع الوفد: اوفاد ‌و‌ وفود. ‌و‌ الاسم: الوفاده. كذا قاله الجوهرى فى الصحاح. ‌و‌ الرفاده فى الاصل خرقه یرفد بها الجرح. ‌و‌ المراد هنا مطلق العطیه. یعنى: پس‌ اینك من‌ قصد مى كنم تو‌ را‌ به‌ وارد شدن ‌و‌ فرود آمدن به‌ سوى تو، ‌و‌ مى خواهم از‌ تو‌ نیكویى عطیه را. پس‌ رحمت كن بر‌ محمد ‌و‌ آل‌ او. «و اسمع نجواى. ‌و‌ استجب دعائى». ‌و‌ بشنو راز مرا. ‌و‌ مستجاب كن دعاى مرا. «و لا‌ تختم یومى بخیبتى. ‌و‌ لا‌ تجبهنى بالرد فى مسالتى». قوله علیه السلام: «لا تجبهنى»، اى: لا‌ ترد على جبهتى. (یعنى:) ‌و‌ به‌ آخر مرسان این روز مرا به‌ نومیدى. ‌و‌ مزن دست رد بر‌ پیشانى من‌ در‌ سوال كردن من. «و اكرم من‌ عندك منصرفى، ‌و‌ الیك منقلبى». المنصرف: اسم مكان. ‌و‌ كذلك المنقلب. (یعنى:) ‌و‌ گرامى كن نزد خود محل بازگردیدن مرا. ‌و‌ به‌ سوى توست محل بازگشت من. «انك غیر ضائق بما ترید، ‌و‌ لا‌ عاجز عما تسال». به‌ درستى كه‌ تو‌ تنگدست نیستى به‌ آنچه خواهى، ‌و‌ عاجز نیستى از‌ آنچه مسوول شوى. «و انت على كل‌ شى ء قدیر». القدیر: الفعال لما یشاء على ما‌ یشاء. ‌و‌ لذلك لم یوصف به‌ غیر البارى تعالى. (یعنى:) ‌و‌ تو‌ بر‌ همه چیز توانایى. مى كنى هر‌ آنچه مى خواهى بر‌ ‌آن وجهى كه‌ مى خواهى. «و لا‌ حول ‌و‌ لا‌ قوه الا بالله العلى العظیم». المراد من‌ الحول القدره. اى: لا‌ قدره على شى ء ‌و‌ لا‌ قوه الا باعانه الله العلى- اى: الذى لا‌ رتبه فوق رتبته، او‌ المنزه عن صفات المخلوقین. ‌و‌ قد یكون بمعنى العالى فوق خلقه بالقدره علیهم- العظیم- اى: ذو العظمه ‌و‌ الجلال الذى لا‌ تحیط بكنهه العقول. ‌و‌ قیل انه تعالى سمى العظیم لانه الخالق للخلق العظیم، كما ان‌ معنى اللطیف هو الخالق للخلق اللطیف. یعنى: نیست قدرت ‌و‌ توانایى بر‌ چیزى مگر به‌ مددكارى خداى بلند رتبه كه‌ مرتبه اى فوق رتبه ‌ى‌ او‌ نیست، صاحب عظمت ‌و‌ بزرگى است كه‌ نمى رسد به‌ كنه ‌آن عقلها.

ویدیو مرتبط :
‫دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه‬‎

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

ترجمه صحیفه سجادیه - دعای چهل و ششم