زشت و زیبای ابهام در سناریوی هدفمندی یارانه بنزین و گازوئیل برای مدیران

 

 

 

انجام می شود اما مشخص نبودن برنامه دولت در این باره به خصوص برای مدیران رده پایین تر دولتی می تواند به سردرگمی آنها در برنامه ریزی برای اجرای این طرح منجر شود.

 

 

 

 

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، در بررسی تاریخ پرداخت و تلاش برای حذف یارانه ها در اقتصاد ایران، یارانه بنزین جایگاه ویژه ای دارد. در واقع به دلیل محسوس بودن قیمت بنزین و غیرشفاف بودن بخش های دیگر، عملا بنزین به عنوان معیار قیمت حامل های انرژی نزد مردم جایگاه خود را تثبیت كرده است. نشانه این امر، تاثیر مستقیم و شاید خطی افزایش قیمت بنزین بر نرخ تورم در جامعه در طول سالیان متمادی است.

 

بر اساس ترازنامهٔ انرژی سال ۸۷، سهم بخش های حمل و نقل، خانگی و صنعت از كل یارانه های انرژی به ترتیب عبارتند از: ۴۰.۳ درصد، ۲۳.۹ درصد و ۱۹.۱ درصد. بر اساس این آمار بخش حمل و نقل با سهم ۴۰.۳ درصدی بیشترین سهم از یارانه های انرژی را به خود اختصاص داده است. بیش از ۹۷ درصد از یارانهٔ بخش حمل و نقل به دو حامل بنزین و نفت گاز (گازوئیل) اختصاص دارد كه ۴۵ درصد از آن به بنزین و ۵۲ درصد به نفت گاز تعلق دارد.

 

با صرف نظر كردن از افزایش سالیانه قیمت حامل انرژی بنزین، طرح سهمیه بندی بنزین تقریبا نخستین طرحی بود كه با هدف كنترل مصرف فزاینده و همچنین كاستن از بار یارانه های پرداختی برای این فرآورده نفتی با توافق دولت و مجلس اجرایی شد. كارشناسان زیادی در كنار كنترل مصرف بنزین، زیرساخت های الكترونیك كلان ایجاد شده برای این طرح و همچنین افزایش تدریجی و غیرمستقیم قیمت بنزین بوسیله كم كردن سهمیه ها را از مهمترین دست آوردهای اجرای سهمیه بندی بنزین می شمارند. به خصوص كه این افزایش غیرمستقیم قیمت، با توجه به تاثیرپذیری مداوم تورم از تغییر قیمت بنزین، تاثیر قابل اعتنایی بر نرخ تورم نداشته است.

 

سهمیه بندی بنزین را عملا تا تصویب قانون هدفمند كردن یارانه ها می توان به عنوان تنها فعالیت جدی دولت و مجلس برای هدفمند كردن یارانه حامل های انرژی محسوب كرد.

 

پس از تصویب قانون هدفمند كردن یارانه ها و پیش از مشخص شدن نسبی تكلیف یارانه حامل هایی مانند برق و گاز، بازار گمانه زنی ها در مورد سرنوشت یارانه بنزین و قیمت آن بسیار داغ بود اما به دلیل مشخص نبودن ابعاد احتمالی منابع مورد نیاز دولت از محل یارانه بنزین، هیچ یك از این گمانه های بی شمار صورت جدی به خود نگرفتند. در عین حال پس از مشخص شدن نسبی وضعیت قیمت گذاری حامل های عمده دیگر یعنی برق و گاز، دامنه سناریو های ممكن برای هدفمند كردن یارانه بنزین كوچكتر شد.

 

گازوئیل، حامل مهم اما فراموش شده انرژی در هدفمند كردن یارانه ها

 

نكته قابل اعتنا در این مورد آن است كه با وجود اینكه گازوئیل سهم بیشتری از یارانه حمل و نقل را مصرف می كند و در عین حال تاثیر غیرقابل انكاری كه قیمت این حامل انرژی بر هزینه حمل و نقل بار و مسافر دارد، اما مباحث مربوط به قیمت و نحوه ارائه آن بسیار كمتر مورد توجه قرار گرفته و بازار گمانه زنی ها درباره آن بسیار سرد بوده است. دلیل این امر را می توان در تاثیر روانی قیمت بنزین بر تورم در مقایسه با گازوئیل جست وجو كرد. در واقع با وجود اینكه تاثیر واقعی قیمت نفت گاز بر قیمت تمام شده كالا و خدمات از تاثیر بنزین بیشتر است اما واقعیت اقتصاد ایران نشان داده كه تاثیر تغییر قیمت بنزین بصورت محسوس تر و سریعتری بر تورم قابل رصد كردن است. جدا از دلایلی كه در زمینه تورم انتظاری و روانی در این خصوص مطرح است بعضی كارشناسان دلیل این مساله را این می دانند كه در اقتصاد غیر شفاف ایران، مردم به قیمت بنزین به عنوان معیار قیمت انرژی در كشور نگاه می كنند و رفتار اقتصادی خود را با توجه به آن تنظیم می كنند.

 

در عین حال با توجه به اینكه پس از سهمیه بندی بنزین بار قاچاق فرآورده های نفتی و همچنین بخشی از حمل ونقل به دوش گازوئیل افتاد، سیاست هایی از جمله ارائه كارت هوشمند گازوئیل و همچنین ارائه گازوئیل بر اساس پیمایش وسایل نقلیه در دستور كار قرار گرفت. اگرچه بعضی از این سیاست ها هنوز اجرایی نشده اند.

 

البته این نكته نیز نباید از نظر دور بماند كه سیاست گذاری دولت تا كنون در زمینه حامل های بنزین و گازوئیل به جز یارانه پرداختی به آنها شدیدا از وضعیت تولید این حامل ها نیز متاثر بوده است. كما اینكه حساسیت در مورد كم كردن مصرف بنزین كه مدت ها اصلی ترین رقم پرداختی ایران برای واردات را به خود اختصاص می داد به دلایل مختلف ناشی از همین مساله بسیار بیشتر از حساسیت درباره مصرف گازوئیلی بود كه تولید داخلی تقریبا همه مصرف آن را پوشش می داد.

 

ریسك تولید بنزین بیش از مصارف داخلی با توجه به بازار مصرف داخلی و خارجی

 

از سوی دیگر مدیریت تولید این حامل ها نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است كه پرداختن به آن در این مقال نمی گنجد اما به اختصار باید گفت، همانگونه كه متوقف كردن ایجاد پالایشگاه های تولید بنزین در گذشته مخاطرات زیادی برای كشور ایجاد كرد، تولید اضافه بر مصرف داخلی نیز چندان به صرفه نخواهد بود چراكه از یك سو دولت در شرایط فعلی با توجه به قانون هدفمند كردن یارانه ها لااقل تا پایان برنامه پنجم امكان بستن مالیات بر مصرف این حامل انرژی را نخواهد داشت تا مصرف بیشتر آن را تبلیغ كند (اگرچه در مورد چنین امكانی حتی پس از این زمان هم تردیدهای جدی وجود دارد) و از دیگر سو بازار بنزین جهانی با توجه به وضعیت بحرانی در اقتصاد جهان در حال حاضر هم بازار اشباعی است و خروج ایران (به عنوان بزرگترین واردكننده) از این بازار عرضه مازاد بر مصرف بیشتری را در بازار صادراتی این محصول موجب شده است. بر این اساس تولید بیشتر از نیاز این محصول می تواند با كمبود بازار تقاضا مواجه شود. به خصوص اگر هدفمند كردن یارانه ها بتواند به اهداف خود در زمینه كاهش مصرف این فرآورده در داخل كشور نائل شود.

 

بار اصلی درآمدهای هدفمند كردن یارانه ها بر دوش بنزین و گازوئیل

 

گذشته از مباحثی چون تولید یا مقایسه وضعیت حامل ها كه در حاشیه موضوع هدفمند كردن یارانه های انرژی مطرح می شوند، به نظر می رسد بار اصلی درآمدهای دولت از محل هدفمند كردن یارانه حامل های انرژی بر دوش دو حامل مهم بنزین و گازوئیل باشد. این گمانه از دو سو قابل ارزیابی است. اول اینكه از اظهار نظر مقامات رسمی درگیر در جریان هدفمند كردن یارانه های انرژی چنین برداشت می شود كه افزایش قیمت حامل هایی چون برق و گاز لااقل برای ۷۰ درصد از مصرف كنندگان چندان زیاد نخواهد بود و با توجه به اینكه دولت تنها ۳ یا ۴ ماه فرصت دارد لااقل ۱۰ و حداكثر ۲۰ هزار میلیارد تومان از محل تغییر قیمت حامل های انرژی كسب كند؛ اگرچه به نظر می رسد دولت قصد كسب حداكثر درآمد ممكن را از این طریق دارد تا بتواند ۱۲ هزار میلیارد تومان از آن را به بازتوزیع اختصاص دهد. دلیل دومی كه این گمانه را تقویت می كند به نوع اظهار نظر مقامات رسمی در مورد وضعیت قیمت این دو حامل به خصوص بنزین باز می گردد. در واقع با وجود اینكه در سطوح مختلف مقامات مختلف دولتی به دلیل پیشگیری از تورم انتظاری و امثال آن از اظهار نظر در مورد وضعیت حامل های انرژی پس از هدفمند كردن یارانه ها منع شده اند اما به نظر می رسد این مقامات در ارائه اخبار و اطلاعات در خصوص حامل های بنزین و گازوئیل دقت و خست بیشتری به خرج می دهند، چنانكه ظاهرا بعضی از آنها معتقدند كه اغلب مدیران دخیل در این طرح منتظرند تا از دهان یك نفر كوچكترین اطلاعاتی درباره وضعیت بنزین بروز كند تا مسئولیت همه عواقب احتمالی ناشی از اجرای این طرح را متوجه او كنند.

 

مشخص نشدن سناریوی هدفمندی یارانه گازوئیل و بنزین؛ بلای جان برنامه ریزان

 

با این وجود چندی پیش ۲ سناریو مبتنی بر ارائه بنزین تك نرخی به قیمت ۴۰۰ تومان یا حفظ سهمیه بندی با شرایط موجود و افزایش نرخ دوم بنزین(كه در زبان مردم به بنزین آزاد و در زبان مدیران به بنزین نیمه یارانه ای مشهور است) به قیمت ۷۰۰ یا ۸۰۰ تومان مطرح شد. با مطرح شدن این سناریوها تعدادی از گروه های كارشناسی به نفع سناریوی دوم یعنی حفظ سهمیه بندی یا ادامه راهكاری كه آن را راهبرد مقداری-قیمتی برای هدفمند كردن یارانه ها می نامیدند، موضع گرفتند. در واقع این كارشناسان به چهار دلیل بی عدالتی در مصرف یارانه، افزایش انتظارات تورمی، عدم صرفه جویی و كاهش درآمد دولت سناریوی افزایش قیمت و ارائه بنزین تك نرخی را نسبت به سناریوی دوم در دسترسی به اهداف دولت ناكارآمدتر می دانستند. آنها معتقد بودند (وهستند) كه ارائه بنزین تك نرخی و حذف یكباره سهمیه بندی اغلب آثار مثبت اتخاذ راهبرد مقداری-قیمتی یا تبعیضی-ترجیحی را در دیگر حامل های انرژی ازجمله برق و گاز كمرنگ كرده یا از بین می برد. اشاره این كارشناسان بیشتر متوجه تورم ناشی از هدفمند كردن یارانه ها است كه دغدغه اغلب كارشناسان را شامل می شود.

 

با این وجود بسیاری از صحبت های غیر رسمی حاكی از آن است كه دولت در مورد ارائه بنزین به قیمتی كمتر از ۴۰۰ تومان فكر نمی كند. اگرچه مقامات مختلفی در دولت از باقی ماندن سهمیه موجود كارت های سوخت در اختیار مردم خبر می دهند.

 

از دیگر سو سناریوی سومی نیز در خصوص نحوه ارائه بنزین مطرح شده است كه می تواند بر پیچیدگی مساله بیفزاید. بر اساس این سناریو سهمیه بندی بنزین حفظ می شود اما بنزین سهمیه ای به قیمت ۴۰۰ و بنزین آزاد به قیمت ۸۰۰ تومان ارائه می شود. گذشته از تبعات حاصل از چنین سناریویی، اگر دولت بخواهد آن را اجرایی كند، با توجه به قول مقامات مختلف دولتی درباره حفظ سهمیه موجود در كارت ها، دولت مجبور خواهد بود بنزین را لااقل تا مدتی (یعنی تا پایان سهمیه موجود در كارت ها) به سه قیمت ۱۰۰، ۴۰۰ و ۸۰۰ تومانی ارائه كند.

 

در واقع اگر اصرار دولت به حفظ اسرار روش ارائه بنزین حتی در لایه های درونی دولت تا این حد جدی باشد یا حتی سناریوی دولت در این خصوص هنوز نهایی نشده باشد، و مسئولان اجرایی دولت نیز از سرنوشت آن بی خبر باشند، برنامه ریزی برای ارائه بنزین به مشكلات جدی خواهد انجامید چنانكه به عنوان مثال در صورت در پیش گرفتن سناریوی ۳ نرخی، تردیدهای جدی در مورد امكان اجرایی ارائه بنزین با این شیوه و نرم افزارهای مربوط به آن وجود دارد.

 

باید به این نكته بیش از پیش توجه شود كه با وجود مخفی نگه داشتن سناریوی هدفمند كردن یارانه بنزین و گازوئیل (یا بررسی دولت تا آخرین لحظه روی سناریوهای مختلف و سنجیدن افكار عمومی در این زمینه) كه به منظور كاستن از تبعات آن انجام می شود اما مشخص نبودن برنامه دولت در اینباره به خصوص برای مدیران رده پایین تر دولتی می تواند به سردرگمی آنها در برنامه ریزی برای اجرای این طرح منجر شود كه قطعا امكان تولید پیامدهای نامطلوب را بیشتر می كند./خبرگزارى فارس

ویدیو مرتبط :
هدفمندی یارانه ها یا هدفمندی سیاست!

---

خواندن این مطلب را به شما پیشنهاد میکنیم :

قیمت و عرضه بنزین در ستاد هدفمندی یارانه‌ها نهایی شده

 

محمدرضا فرزین، سخنگوی کارگروه طرح تحول اقتصادی در گفت‌وگوی اختصاصی با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، در خصوص خبر خبرگزاری فارس مبنی بر نهایی شدن سناریوهای قیمت بنزین تصریح کرد: این خبر از اساس اشتباه بوده و اعداد و ارقام به کار رفته در این خبر کذب محض است.

فرزین با بیان اینکه نتیجه تعیین قیمت بنزین در کارگروه طرح تحول اقتصادی نهایی شده، تاکید کرد: هنوز جزئیاتی از این تصمیم منتشر نشده، ولی اعداد و ارقام و نحوه اصلاح قیمت این خبر با چیزی که در کارگروه طرح تحول اقتصادی مصوب شده، تفاوت دارد. وی با بیان اینکه اخبار مربوط به اصلاح قیمت‌ها در زمان لازم به اطلاع مردم خواهد رسید، اظهارداشت: اخبار مربوط به قانون هدفمند کردن یارانه‌ها به طور رسمی ‌توسط سخنگو یا رییس کارگروه طرح تحول اقتصادی اعلام می‌شود.

 دیروز در گزارشی نوشت که دو سناریو درباره قیمت و عرضه بنزین در ستاد هدفمندی یارانه‌ها نهایی شده كه به زودی تصمیم نهایی مبتنی بر انتخاب یك سناریو صورت گرفته و پس از سال‌ها تصمیم سرنوشت‌سازی در‌این باره اتخاذ می‌شود.

بنا بر این گزارش‌، بر اساس اخبار رسیده در خصوص قیمت بنزین پس از هدفمندی یارانه‌ها 2 سناریو نهایی شده و دولت در حال بررسی انتخاب بین‌این دو سناریو است.

به گزارش فارس، بر اساس یكی از ‌این سناریو‌ها آزادسازی قیمت بنزین برای كلیه افراد به نرخ واحد فوب خلیج فارس عرضه خواهد شد كه معادل 400 تومان فعلی است. بر اساس سناریوی دوم بنزین كه در ستاد هدفمندی یارانه‌ها در حال بررسی است، قیمت بنزین كاملا آزاد نخواهد شد؛ بلكه به هر خانوار 60 لیتر بنزین سهمیه‌ای 100 تومانی تعلق خواهد گرفت نه به هر خودرو.

بر اساس‌ این سناریو، قیمت بنزین مازاد نیز بر سهمیه 60 لیتر به قیمت 800 تومان عرضه خواهد شد. به ‌این ترتیب اگر در خانواده‌ای هر تعداد خودرو وجود داشته باشد، سهمیه مجموع خودروهای آن خانوار 60 لیتر خواهد بود..../تحلیل:عصرایران