بوی خوش قورمه سبزی در قلب ریاض

روزنامه هفت صبح - ابوالفضل الله دادی: «ایابتراوی» در گزارشی که «اسوشیتدپرس» آن را منتشر کرده از منظری متفاوت به تنش و قطع روابط بین ایران و عربستان سعودی پرداخته و نوشته است که با وجود وضعیت نه چندان خوشایندی که اکنون بین تهران و ریاض حاکم است، سعودی ها همچنان به رستوران ایرانی مشهور پایتخت عربستان می روند.

رقابت ایران و عربستان سعودی در جنگ های نیابتی در سراسر منطقه خاورمیانه و قطع روابط سیاسی و تجاری در ماه گذشته، باعث تشدید اختلاف ها بین این دو کشور شده است. با این حال در ریاض، پایتخت عربستان سعودی، رستوران های ایرانی محبوب، فروش بالایی دارند و همه چیز برای آنها یادآور دورانی است که روابط بین این دو کشور در بهترین وضعیت خود قرار داشت.

در دهه 90 و در بین دود و دم رستوران های ریاض، سرآشپزهای ایرانی به همتایان خود آموختند که چگونه غذاهای ایرانی را برای رستورانی ایرانی در پایتخت عربستان بپزند؛ رستورانی که «شایه» نام گرفت.


غذایی که رستوران شایه طبخ می کرد چنان محبوب شد که اکنون و نزدیک به 20 سال بعد از افتتاح نخستین رستوران، شایه 13 شعبه در این کشور پادشاهی دارد که از این میان 11 شعبه آن در ریاض مشغول به فعالیت هستند. روی ویترین های این رستوران ها با حروف درشت، «خانه غذای ایرانی» دیده می شود؛ کلماتی جسورانه در کشوری که اکنون ایران را همچون تهدیدی اساسی ارزیابی می کند.

با وجود تنش هایی که بین سعودی ها و ایرانی ها وجود دارد، دو کشور ایران و عربستان ارتباطات تاریخی عمیقی دارند. طی قرن ها، تاجران ادویه و ترشی جات و فرش، خلیج فارس را زیر پا می گذاشتند و در سواحل شبه جزیره عربستان توقف می کردند و اینگونه فرهنگ ایرانی را به زندگی اعراب تزریق می کردند. یک شاهزاده برجسته سعودی که این هفته در ابوظبی با خبرنگاران صحبت می کرد گفت که تنش های سیاسی تغییری در این مسئله نمی دهد که اعراب و ایرانی ها «به خدایی مشترک، پیامبری مشترک و کتاب مقدسی مشترک ایمان دارند». این شاهزاده «ترکی الفیصل» رییس سابق دستگاه اطلاعاتی عربستان سعودی بود: «فکر نمی کنم خانواده ای در شبه جزیره عربستان و به ویژه در عربستان سعودی وجود داشته باشد که به نوعی در گذشته رابطه ای با ایران نداشته باشد. این مسئله در مورد ایرانی ها نیز صدق می کند.»

در بحرین که اکثریت مردم آن شیعه هستند، بسیاری از روستاها نامی فارسی دارند و بسیاری از مردم در خانه هایشان به زبان فارسی صحبت می کنند. در کویت، برخی از ثروتمندترین خانواده ها و بازرگانان اصالتی ایرانی دارند. امارات متحده عربی مدت زیادی مأمنی برای بازرگانان ایرانی بود و در آن بیمارستان ایرانی، شورای بازرگانی و باشگاهی برای خانواده های ایرانی که به دبی می آیند، ساخته شده است. حتی به نظر می رسد رقابت طولانی مدت عربستان با ایران در دهه 90 رو به سردی گرایید. در آن سال هر دو کشور مخالف تجاوز صدام حسین به کویت بودند و ریاض و تهران در سال 1991 روابط خود را از سر گرفتند.

در سال های پایانی دهه 90، مقامات سطح بالای دو دولت از کشورهای یکدیگر بازدید داشتند و روابط آنها بهبود یافت تا سال 2000 که بحرانی سیاسی در یمن، ایران و عربستان را در دو سوی مختلف قرار داد.

این اتفاق یک بار دیگر و این بار در سال 2015 اتفاق افتاد که عربستان سعودی به مداخله نظامی در یمن دست زد. تعداد انگشت شماری از سرآشپز های ایرانی در طول سال های 1990 و در آغاز دهه 2000 می توانستند در عربستان سعودی کار و زندگی کنند اما «محمد فرهت» مدیر رستوران های شایه می گوید اکنون فکر کردن به چنین چیزی غیرقابل تصور است. او می گوید نخستین مشکل، عدم صدور ویزا برای ایرانی هاست: «آخرین کارمندان ایرانی شاید پنج سال قبل عربستان سعودی را ترک کرده اند.»

عربستان سعودی و ایران اکنون برای حفظ برتری منطقه ای خود به جنگ های نیابتی روی آورده اند که از آن جمله می توان به جنگ در سوریه و یمن و حمایت از گروه های مختلف سیاسی در لبنان، بحرین و عراق اشاره کرد.

روابط ایران و عربستان در ماه ژانویه به کمترین میزان خود رسید؛ وقتی سران سعودی یک رهبر سطح بالای شیعیان را در این کشور اعدام کردند. بر اساس آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران منتشر کرده، صادرات تهران به ریاض در سه ماهه اول سال 2015 بیش از 132 میلیون دلار بوده است و واردات از عربستان 40 میلیون دلار، حتی پیش از اینکه روابط بین ایران و عربستان به صورت رسمی قطع شود، یک حساب کاربری در توییتر به نام «تحریم کالای ایرانی» به زبان عربی به بیش از 32 هزار فالوئرش می گفت که تحریم اجناس ایرانی وظیفه شرعی و ملی است. در این حساب ده ها توئیت وجود داشت که عکس تولیدات ایرانی را در فروشگاه های عربستان به نمایش می گذاشت؛ محصولاتی همچون بستنی، گلاب، سیب زرد، زعفران، عسل و نوشیدنی گازدار انار.

رستوران های شایه نیز هدف توییت های متعصبانه این حساب کاربری قرار داشت و در برخی از آنها از صاحبان این رستوران خواسته شده بود کلمه «ایرانی» از شعار و منوهای آن حذف شود. در یکی از توییت های توهین آمیز این حساب کاربری آمده است: «ما نمی خواهیم چیزی به نام شیطانی ایران در پادشاهی عربستان سعودی باز باشد.» در یکی دیگر از توییت ها آمده است: «کباب آنها خوب است اما پیشنهاد می کنم کلمه ایرانی از آن حذف شود و این رستوران به کارش ادامه دهد.»

اکنون به نظر می رسد که تحریم گوشت بره و زعفران ایرانی از سوی عربستان باعث شده است که این گزینه ها از روی میز این رستوران حذف شود. در مرکز تجاری ریاض، رستوران های آمریکایی صف کشیده اند. در کنار رستورانی همچون کی اف سی و پیتزافروشی «اسبارو»، شعبه ای از رستوران شایه نیز دیده می شود که مشتری های معمولی خود را دارد و در بین آنها «هاجر محمد» 36 ساله و دوستش «روان فهد» ساندویچ سفارش داده اند. فهد می گوید: «وقتی دولت این رستوران را ممنوع نکرده چرا ما باید این کار را انجام دهیم؟» او معتقد است که رستوران باید شعار خود که همان «خانه غذای ایرانی» است را حفظ کند. «محمد» وسط حرف فهد می پرد تا بگوید بسیاری از غذاهایی که در منوی این رستوران دیده می شود غذاهای مختص خاورمخیانه است و نه فقط ایران: «بسیاری از طرفداران رستوران هم به توییتر آمدند تا با یک جمله ساده از آن دفاع کنند: لطفا مسئله غذا را از این بحث کنار بگذارید!»

برای مشتریانی که تردید دارند، چندین ماه است که نوشته ای در همه شعبه های شایه نصب شده که اعلام می کند مالک و سود اقتصادی آن همه به فردی سعودی تعلق دارد.

مثل بسیاری از سعودی ها، «محمد التمیمی» 30 ساله با سیاست های ایران در منطقه مخالف است اما می گوید هیچ مشکلی با مردم ایران ندارد. او در حالی که غذای گرم ایرانی خریده و از رستوران شایه خارج می شود، می گوید: «مسئله ما فرهنگی نیست؛ سیاسی است.»