به نام مذهب، به كام سنت

سكوت خاصی حاكم است. اینكه جایی چنین جمعیتی حضور داشته باشد اما سروصدایی نباشد، كمی تعجب‌برانگیز است. پوستری بزرگی نصب است كه با كلماتی بزرگ نوشته «نشست تیغ و سنت؛ بررسی پیامدهای ناقص‌سازی زنان در ایران».

بعضی حتی درباره‌اش نشینده‌اند و این كنجكاوی آنها را به این سالن كشانده. اما بعضی دیگر آمده‌اند تا ببینند چطور می‌شود چیزی را كه ظلم علیه زنان می‌خوانند، از بین برد یا كاهش داد. این نشست توسط انجمن جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و با حضور دو نفر از قربانیان برگزار شد. پروین از كردستان و لیلا از بندرعباس، دو نفری هستند كه تجربه چنین اتفاقی را دارند. آمده‌اند تا درباره هرآنچه برآنها گذشته صحبت كنند. علاوه‌بر این دو نفر، دكتر نازی اكبری روانشناس، دكتر احمد بخارایی، جامعه‌شناس و رایحه مظفریان مكارمی، پژوهشگر و نویسنده كتاب «تیغ و سنت» نیز در این نشست حضور دارند و از زوایای مختلف روانشناسی، فلسفی و تحقیقات میدانی، ناقص‌سازی جنسی زنان، علت‌ها و پیامدهایش را تحلیل و بررسی كردند.

  سالانه 2 تا 3 میلیون دختر در دنیا ناقص‌سازی جنسی می‌شوند
ختنه، ناقص‌سازی جنسی یا قطع عضو؟ كدام واژه برای انجام عملی سنتی كه طی آن بخشی از اندام تناسلی زنان برداشته می‌شود مناسب‌تر است؟ دكتر نازی اكبری می‌گوید: «فكر می‌كنم با به كار بردن لفظ ختنه، به این كار مشروعیت می‌دهیم چون با عملی كه درباره مردان انجام می‌شود مقایسه خواهد شد كه بعدی شرعی و مذهبی دارد بنابراین بهتر است از این واژه استفاده نكنیم و از عبارت «قطع عضو» كه می‌تواند نشان‌دهنده عمق فاجعه باشد درباره چنین عملی استفاده شود.»

اعتراف می‌كند كه نمی‌دانسته این موضوع با این وسعت در ایران اتفاق می‌افتد: «در سایت سازمان جهانی بهداشت، آماری آمده مبنی بر اینكه 150 میلیون زن در كل دنیا این قطع عضو را تجربه كرده‌اند و سالانه دو تا سه میلیون دختر در دنیا این موضوع را تجربه می‌كنند كه اغلب آنها پنج تا 10 ساله هستند. قطع عضو، كاری است كه ریشه در سنت دارد نه مذهب. می‌بینیم كه این عمل پیش از اسلام رواج داشته و در مذاهب مختلف انجام می‌شود بنابراین می‌توان ناقص‌سازی جنسی زنان را یك نگرش فرهنگی دانست كه نیازمند انجام اقدامات فرهنگی است.» اگر تحقیقات انجام‌شده را بخوانید متوجه می‌شوید كه حتی كشورهای اروپایی هم طرفدار پروپا قرص این عمل هستند. حتی بعضی از آنها این عمل را به عنوان زیبایی می‌شناسند.

اكبری می‌گوید: «در كشوری مانند انگلستان هم قطع عضو زنان صورت می‌گیرد اما در آنجا جرم شناخته شده و از سال 2003 به عنوان جرم سنگین معرفی شده كه 14 سال زندان به همراه خواهد داشت ضمن این كه انجمن ملی جلوگیری از خشونت علیه كودكان پیگیر مواردی است كه در خطر این موضوع قرار دارند.» به گفته اكبری مرگ‌ومیر، مشكلات روحی، جسمی و اجتماعی بخشی از عواقب قطع عضو جنسی زنان است: «مرگ در اثر خونریزی، عفونت ادرار، انسداد مثانه، از دست دادن میل جنسی، زایمان غیرعادی، نازایی در اثر عفونت، انتقال بیماری‌هایی از جمله ایدز، افسردگی، كابوس، وسواس، احساس انزوا و طردشدگی تنها بخشی از مشكلاتی است كه این عمل سنتی برای زنان به همراه دارد. همان‌طور كه سازمان جهانی بهداشت اعلام كرده، یك سوم از زنانی كه در سومالی قطع عضو شده‌اند، جان‌شان را از دست داده‌اند».

  چرا با ما چنین كردند؟
48 سال دارد. در این گرما، با لباس سنتی بندرعباس در جلسه حاضر شده. لیلا یكی از كسانی است كه در كودكی چنین كاری را رویش انجام داده‌اند. می‌گوید سواد زیادی ندارد اما از وقتی كتابی درباره این موضوع خوانده، دنیا دستش آمده و حال می‌داند چرا با امثال او این كار را كرده‌اند. بعد از تحقیق، می‌فهمد كه باید این اتفاق را از زندگی زنان منطقه‌اش حذف كند. او حالا خودش یكی از كسانی است كه برای متوقف كردن این سنت در محل زندگی‌اش تلاش می‌كند. نه صدایش می‌لرزد و نه خجالت می‌كشد. با اعتماد به‌نفسی زیاد با همه صحبت می‌كند: «من از جامعه‌ای كاملا سنتی آمده‌ام كه ختنه دختران در آنجا به نام مذهب انجام می‌شود.»

  زحماتم نتیجه داد
لیلا رفته‌رفته شروع به آگاه‌سازی زنان محله‌اش می‌كند. اما كم‌كم مخالفت‌ها سر برآوردند: «شوهرم، خانواده‌ و آشنایانم می‌گفتند چرا این كار را می‌كنی. حرف‌های زیادی پشت سرم زده شد اما من با دایه‌ها صحبت  كرده و زنان محله را آگاه می‌كردم.

بسیاری از زنان می‌گفتند شوهران‌شان اصرار دارند كه این كار درباره دختران‌شان حتما انجام شود اما به آنها می‌گفتم ختنه ربطی به اسلام ندارد و مسلمانی به آموزش شیوه زندگی است.» لیلا از موثر بودن فعالیت‌هایش در این سال‌ها و كمتر شدن رواج ختنه دختران در محله و شهرش اظهار رضایت زیادی دارد: «موفق شده‌ام خانواده‌هایی را كه با آنها زندگی می‌كنم و در كنارشان هستم متقاعد كنم كه این كار به سلامت جسم و روان دختران‌مان آسیب می‌زند. حالا من پنج نوه دارم كه خوشبختانه این كار سنتی درباره نوه‌هایم كه دختر هستند و دخترهای فامیل و نزدیكانم انجام نشد.»

 قوانینی برای جلوگیری از ختنه زنان داریم
وقتی شروع به حرف زدن می‌كند، تا 11 می‌شمرد. جمله بعدش اما تكان‌دهنده است: «هر 11 ثانیه یك دختر در دنیا ختنه می‌شود. رایحه مكارمی مظفریان پژوهشگری است كه سال‌ها در این زمینه تحقیق كرده، كتاب نوشته و روشنگر‌ی كرده. او یكی از سخنرانانی است كه اتفاقا توضیحات بسیار گیرایی درباره این اتفاق می‌دهد: «سه واژه مثله كردن، ناقص‌سازی جنسی زنان و ختنه دختران برای این عمل به كار می‌رود كه تكیه بر هركدام از این واژه‌ها با توجه به منطقه‌ای كه این كار در آنجا رواج دارد می‌تواند از لحاظ اجتماعی، مذهبی و قانونی به ما این امكان را بدهد كه مانع انجام چنین عملی شویم.

درواقع می‌توان از قانون برای این موضوع استفاده كرد اما متاسفانه كسانی كه در این مناطق زندگی می‌كنند اصلا از وجود مواد قانونی آگاه نیستند یا حتی اگر با این حقوق آشنا شوند، برایشان سخت است از نزدیك‌ترین افراد یعنی پدر و مادر  و اقوام‌شان شكایت كنند.» این محقق و كنشگر اجتماعی با بیان این كه بر اساس كنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، ناقص‌سازی جنسی زنان نوعی معلولیت به حساب می‌آید كه در ایران نیز پذیرفته شده است، به مواد قانونی كه در این زمینه وجود دارند و با استناد به آنها می‌توان مانع از ناقص‌سازی جنسی زنان شد نیز اشاره كرد؛ مواد 664، 706، 707 و 708 قانون مجازات اسلامی.

  به نام مذهب به كام سنت
با اینكه قطع عضو دختران بیشتر با بهانه مذهب انجام می‌گیرد، اما به گفته رایحه مظفریان، این كار عملی سنتی است و ریشه در مذهب ندارد: «لازم است این آگاهی‌بخشی انجام شود كه اسلام به هیچ وجه ختنه دختران را توصیه نمی‌كند و این كار میراث اعراب نیست. ناقص‌سازی جنسی دختران عملی سنتی است كه به مذهب خاصی ارتباط ندارد و در جایی از قرآن نمی‌بینیم كه نوشته شده باشد ختنه زنان باید انجام شود و همچنین اجماعی در این زمینه از سوی علمای دینی وجود ندارد و با وجود برخی موافقت‌ها، مخالفت‌هایی نیز با آن صورت گرفته است كه در ممنوعیت این عمل می‌توان به آن استناد كرد.»

مظفریان می‌گوید: «می‌گویند این كار مخفیانه انجام می‌شود؛ اما این دلیل خوبی برای پیگیری كردن و آگاه‌سازی مردم نیست. می‌گویند در شهرهایی با جمعیت كمتر از دو هزار نفر انجام می‌شود؛ اما این هم دلیل خوبی برای پنهان‌كاری نیست و شعار ما این است كه حتی یك قربانی هم زیاد است. می‌گویند نمی‌توان مانع انجام این كار شد؛ در حالی كه تجربه نشان داده می‌توان افراد جامعه را به سمتی كه مد نظر است سوق داد همان‌طور كه پیش از دهه 70 دایه‌ها را در سراسر كشور آموزش دادند كه هیچكس زایمانی در خانه انجام ندهد.»

  طرحی به امور زنان ارائه شده است
این فعال اجتماعی از ارائه طرحی به معاونت امور زنان خبر می‌دهد. طرحی كه شاید بتواند روزنه امید برای زنانی باشد كه مورد چنین عملی قرار می‌گیرند: «امیدواریم این طرح كه درباره اعمال مغایر سلامت دختران زیر 18 سال است اجرایی شود، دولت بپذیرد كه چنین موضوعی در حال انجام است، آمارها به یونیسف اعلام شود و بتوانیم برای فعالیت‌های آگاهی‌بخشی مبنی بر متوقف كردن این كار از تسهیلات یونیسف برخوردار شویم.» به گفته او در 6     استان ایران، اثرات و رد پای ناقص‌سازی جنسی زنان به نسبت‌های مختلف ثبت شده است؛ هرمزگان، لرستان، ایلام، كرمانشاه، آذربایجان غربی و خوزستان.

در قشم به دلیل اعتقاد به كلیشه‌های جنسیتی، 83 درصد ختنه زنان گزارش شده است: «پیشوایان دینی، زنان و دایه‌ها و كادر علوم‌پزشكی از مهم‌ترین مواردی هستند كه می‌توانند در كاهش و متوقف‌سازی این موضوع دخیل باشند. عده‌ای می‌گویند ناقص‌سازی جنسی زنان در ایران كاهش داشته، در حالی كه نه می‌توانیم بگوییم كاهش داشته و نه افزایش چرا كه پژوهش‌های كمی در ایران صورت گرفته و نیازمند این هستیم كه كار دانشگاهی،‌ آماری و تحقیقی بیشتری در این زمینه صورت بگیرد تا بتوان گفت شاهد افزایش ختنه دختران هستیم یا كاهش آن.»

 اخباراجتماعی  -  قانون
 

سنت‌هاي روز ولنتاين در سراسر جهان

روز ولنتاين تقريبا يکي از مناسبت‌هايي است که در سراسر جهان طرفداران خودش را دارد. چراکه عشق و دوست داشتن موهبتي جهاني است، اما همه مردم اين روز را با گل رز و جعبه‌هاي شکلات برگزار نمي‌کنند. بعد از تحقيقاتي در اين زمينه دريافتيم که آداب متنوعي در مورد مراسم اين روز وجود دارد.

جالب است بدانيد که در فرهنگ بسياري از کشورها سنتهاي خاصي براي افراد تنها و مجرد نيز وجود دارد. براي مثال هفتمين روز ماه هفتم در تقويم مردم مالزي به نام «روز عشق» ناميده شده که در اين روز خانم‌ها شماره تلفنشان را روي پرتقال نوشته و آنرا به نزديک‌ترين رودخانه محل سکونتشان پرتاب مي‌کنند به اميد اينکه شايد مرد روياهايشان اين پرتقال را از آب بگيرد! البته فروشنده‌هاي دوره‌گرد اغلب اوقات اين پرتقال‌ها را جمع کرده و دوباره به مغازه دارها مي‌فروشند؛ هم پرتقال‌ها و هم شماره تلفن‌ها را!!

برزيلي‌ها هم روز عشقشان را به نام روز Dia dos Namorados (روز عاشقان) در 12 ژوئن در شامگاه قبل از تعطيلاتشان جشن مي‌گيرند. در اين روز دختران اسم خود را به شکل‌هاي مختلف روي روزنامه مچاله شده يا تکه‌هاي بريده شده کاغذ نوشته و بيرون مي‌اندازند. در نظر آنها هر مردي که روز بعد اين کاغذ را بردارد همسر آينده شان خواهد بود يا حداقل رابطه دوستانه بيشنان برقرار مي‌شود!

در ديگر کشورهاي جنوب آمريکا نيز روزي با نام «روز عشق و دوستي» وجود دارد بيشتر افراد اين روز را با فرد مورد علاقه‌شان گذرانده و هديه محرمانه اي نيز به طرف مقابلشان مي‌دهند.

در اسکاتلند نيز مهماني مشابهي براي دختران و پسران مجرد برگزار مي‌شود. در اين مراسم مسابقه و بازي‌هاي مختلف برگزار مي‌شود تا دختران و پسران با هم آشنا شوند، براي مثال هر فرد تنهايي اسمش را روي تکه اي کاغذ مي‌نويسد و اين کاغذها درون دو عدد کلاه انداخته مي‌شود؛ يک کلاه مخصوص نام خانم‌ها و يک کلاه مخصوص نام آقايان. سپس دو نفر اين اسامي ‌را يکي يکي از کلاه‌ها بيرون کشيده و هر دختر با يک پسر شريک شده و بازي يا مسابقه را آغاز مي‌کنند.

در بسياري از کشورها هم نقش هديه دهنده و هديه گيرنده کاملا برعکس است: يعني زنان وظيفه برگزاري جشن ولنتاين و گرفتن هديه را دارند در صورتيکه مردان منتظر اين روز مي‌مانند تا هديه بگيرند.

در ژاپن روز ولنتاين جنبه تجاري به خود گرفته است. کارخانه شکلات سازي «موريناگا» زنان را تشويق مي‌کند که روز 14 فوريه به مردان شکلات هديه دهند. جالب اينکه در ادارات ژاپن قانوني اجباري براي زنان کارمند وجود دارد که بايد روز ولنتاين به همکاران مرد شکلات هديه بدهند! اين طرح بدين منظور ترتيب داده شده که زنان بتوانند با مردها ارتباط برقرار کنند. البته شکلات‌ها انوع مختلفي دارد: زنان به مردي که دوستش دارند honmei-choko (شکلات محبوب)، به مرداني که نسبت به آنها بي‌تفاوتند giri-choko (شکلات اجباري) و cho-giri-choko (شکلات فوق اجباري) را به مردي مي‌دهند که ازش بدشان مي‌آيد يا مردي که منفور و بدنام است. و بالاخره مرداني که از زنان شکلات گرفته اند هم روز 14 مارس که به «روز سفيد» معروف است، هديه‌هايي نسبتا گران قيمت براي زنان مي‌خرند.

در کره جنوبي روز چهاردهم هر ماه به يکي از جنبه‌هاي عشق اختصاص داده شده است. براي مثال 14 ماه مي‌ روز «رز»، 14 اکتبر روز «شراب» و 14 دسامبر «روز در آغوش کشيدن» نام گذاري شده است. در روز 14 فوريه زنان به مردان شکلات هديه مي‌دهند و مردان نيز روز 14 مارس (روز سفيد) به زنان آب نبات غير شکلاتي هديه مي‌دهند. افرادي هم که اصلا در هيچ روزي از کسي هديه‌اي نگرفته‌اند در روز 14 آپريل به نام «روز سياه» دور هم جمع شده و يک نوع خوراکي سياه رنگ به نام bean noodles خورده و براي تنهايي خودشان تاسف مي‌خورند!