بانک‌ها پول پاره به مشتری می‌دهند؟

بانک مرکزی ایران تنها بانک مرکزی در دنیا نام گرفته است که به انتشار چک پول اقدام می کند.

در گذشته ۱۲ بانک ایرانی اقدام به انتشار چک پول می کردند که این کار از بهار سال ۸۷ ( در زمان ریاست طهماسب مظاهری بر بانک مرکزی ) در انحصار بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران درآمده است.

اما چرا بانک مرکزی اقدام به این کار کرد؟ همان زمان اضافه برداشت بانکها از منابع بانک مرکزی به شدت افزایش یافته بود و هر روز بر میزان آن افزوده می شد. بانکها خلق پول می کردند بدون اینکه پشتوانه پولی برای آن داشته باشند و در نهایت وقتی دچار مشکل می شدند راهکار را در اضافه برداشت می دیدند.

بانک مرکزی نیز برای مقابله با این شگرد بانکها وارد عمل شد و اعلام کرد از این پس بانکها دیگر اجازه چاپ چک پول را ندارند و این کار را بانک مرکزی انحصاری انجام خواهد داد.

بدین ترتیب انتشار چک پول توسط بانک مرکزی از آن زمان آغاز و تاکنون ادامه داشته است؛ اقدامی که هیچ بانک مرکزی را در دنیا پیدا نمی کنید که در حال حاضر چنین اقدامی را انجام دهد.

محمود بهمنی رئیس کل بانک مرکزی که این روزها هرکجا برای سخنرانی می رود و به نظر می رسد به انتشار چک پول اعتقادی ندارد، انتشار این گونه چک پولها را از وظایف بانک مرکزی نمی داند و دلیل آن را این طور اعلام می کند: " این کار تنها برای ساماندهی وضعیت انتشار چک پولهای بانکها که بدون پشتوانه اقدام به انتشار می کردند و به افزایش نقدینگی در جامعه دامن می زد، انجام شد."

● چک پولهایی که نقش پول را بازی می کنند

این در حالی است که می توان ادعا کرد که هم اکنون چک پولهای بانک مرکزی با وجود فقدان اسکناس درشت در جامعه و اینکه نیازی به پشت نویسی ( البته شرایطی برای آن در نظر گرفته شده است) ندارند، نقش پول را ایفا می کنند.

حتی زمانی که برای اولین بار چک پول ۵۰ هزار تومانی بانک مرکزی وارد بازار شد، با توجه به اینکه تنها یک صفر در مقابل عدد ۵ قرار گرفته بود و چهار صفر ریالی آن حذف شده بود، این شائبه ایجاد شد که بانک مرکزی اسکناس ۵۰ هزار تومانی منتشر کرده است. این شائبه زمانی قوت گرفت که بانک مرکزی اعلام کرد چک پولها نیازی به پشت نویسی ندارد، همچنین کارت شناسایی نیز برای ارائه آن به بانک الزامی نمی باشد.

● جایگزینی اسکناسهای درشت به جای چک پولها

رئیس کل بانک مرکزی هم در حالی پیش از انتشار اسکناسهای ۱۰ هزار تومانی اعلام کرده بود که با ورود این اسکناسها به بازار چک پولهای ۵۰ هزار تومانی بانک مرکزی به مرور جمع آوری می شود که در مراسم رونمایی از این اسکناس مطرح شد که بانک مرکزی فعلا برنامه خاصی برای جمع آوری چک پولها ندارد.

در این میان، مسئولان بانک مرکزی یکی از نیازهای فعلی جامعه در زمینه پولی را انتشار اسکناسهای درشت همچون ۵۰ و ۱۰۰ هزار تومانی می دانند ولی در عین حال عنوان می کنند که مجوزی برای انتشار این اسکناسها دریافت نکرده اند.

البته بانک مرکزی حدود دو سال پیش چک پولهای ۲۰۰ هزار تومانی را نیز به چاپ رسانده که هیچگاه وارد جامعه نشده است و مشخص نیست این چک پولها که به گفته مسئولان بانک مرکزی با هزینه های بسیاری به چاپ می رسد با چه هدفی چاپ شده است؟

● مقررات چک پولها چه می گویند

در قوانین و دستورالعملهای مربوطه در بانک مرکزی برای انتشار چک پول هیچگونه دستورالعملی مبنی بر انتشار ایران چک توسط بانک مرکزی وجود ندارد و تمام مقررات در این زمینه از جمله نحوه انتشار، خرید و فروش و سایر مقررات خطاب به بانکها است.

براساس دستورالعملهای مربوطه از آنجا که بر اساس بند ۶ ماده ۳۴ قانون پولی و بانکی کشور انتشار اوراق دیداری در وجه حامل از سوی بانک ها ممنوع است، بنابراین بانکها می توانند نسبت به انتشار انواع چک پول برای جلوگیری از تبدیل آنها به اوراق مذکور اقدام کنند.

برای انتشار چک پولها توسط بانکها شرایط و مقرراتی وجود دارد که از جمله آن می توان به تمرکز امور مربوط به چک پولها در یک شعبه از بانک، انجام این کار با کسب مجوز از بانک مرکزی، رعایت ویژگی های امنیتی، در نظر گرفتن محل برای درج مشخصات و دو امضا اشاره کرد، این در حالی است که برای فروش چک پولها نیز مقرراتی وجود دارد.

نکته جالب این است که بانک مرکزی در دستورالعملهای مربوطه تاکید کرده است که در طراحی چک پول ها نباید هیچگونه طرح، نشان، عبارت وغیره از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران باشد به نحوی که شائبه صدور و انتشار آنها از سوی بانک مرکزی را در اذهان مشتریان متبادر ساخته و یا شبهه مشابهت اوراق مزبور با اسکناس را ایجاد نماید. این در حالی است که طی دو سال گذشته بانک مرکزی با همین عنوان همواره خود نسبت به انتشار چک پول اقدام کرده است.

در عین حال، بانک مرکزی می تواند برای توقف انتشار چک پولها توسط این بانک اقدامات بسیاری از جمله انتشار اسکناسهای درشت تر ( چون ۵۰ و ۱۰۰ هزار تومانی) که ایجاد تورم نمی کند و مزایای بسیاری چون کاهش هزینه سرانه اسکناس و تسهیل مبادلات را دارد، اقدام کند. در حال حاضر سرانه اسکناس در ایران ۱۱۸ برگ است اما در جهان این تعداد ۱۴ برگ است، ضمن اینکه چاپ هر اسکناس برای بانک مرکزی ۳۸ تومان هزینه در پی دارد.

حذف صفرهای پول ملی نیز از دیگر سناریوهایی است که به نظر می رسد بانک مرکزی می تواند در این راستا آن را عملیاتی کند...../تحلیل:مهر