کوسه ای که رعب انگیزترین آرواره را دارد

وبسایت دیجیاتو - مریم موسوی: در فیلم «ماز» یا Labyrinth دیوید بوی نقش Jareth سلطان گوبلین (به معنای دیو) را ایفا می کند و نوزادان را از والدینشان می دزدد و درون مازی قرار می دهد. داستان در مورد دختری 16 ساله است که همه تلاش خود را به خدمت می گیرد تا وارد این ماز شده و برادر کوچک تر خود را که در چنگال پادشاه اسیر شده نجات دهد.


البته پادشاه داستان هیچ شباهتی به یک دیو ندارد زیرا آنطور که در فیلم به تصویر کشیده شده کلیه متعلقات یک پادشاه واقعی شامل تاج و لباس را با خود همراه دارد و همین ها هستند که نشان می دهند فرمانروا کیست.

اما سلطان واقعی گوبلین یا دیوها نه روی زمین که در اعماق اقیانوس زندگی می کند: این موجود مرموز که دیو کوسه نام دارد، به چنان آرواره های قدرتمندی مجهز شده که به حق می توان غیرقابل باورترین در قلمرو حیوانات خواندشان.


این آبزی نخستین بار در سال 1898 میلادی و توسط یک ماهیگیر ژاپنی رویت شد که آن را tengu-zam خواند. عبارت Tengu نام یک دیو خیالی است که گفته می شود پوزه ای بلند شبیه به پینوکیو دارد و درست مانند پادشاه گوبلین کارش دزدیدن موجودات زنده از داخل آب است.

بدن کوسه تا 3.8 متر رشد می کند و می تواند در اعماق بالغ بر 1.2 کیلومتر از سطح دریا شنا کند بدون آنکه کمترین ردی را از خود بر جای بگذارد و شناسایی شود. جالب ترین مشخصه این کوسه را می توان پوزه اندک جلو آمده آن دانست که به دندان هایی شبیه به میخ مجهز شده اند تا طعمه ها را در حین حرکت در آب بدزدند.

آرواره دیو کوسه به جمجه آنها متصل نشده و از همین جهت است که می تواند دهان خود را به این شیوه باز کند. در مقابل بخش دهانی این آبزیان با تعدادی رباط و غضروف در جایش ثابت شده و دیو کوسه این مشخصه را به سر حد خود رسانده زیرا پوزه ای دارد که گویی ابدا به آن تعلق ندارد.


کلینتون دافی یکی از زیست شناسان دفتر حفاظت از محیط زیست نیوزیلند در این باره گفت: به خاطر همین پیکره بندی است که پوزه بالایی جانور می تواند به راحتی پایین آمده و به سمت جلو حرکت کند تا طعمه را گاز بگیرد. وقتی آرواره کوسه شروع به حرکت می کند، در واقع به نوعی شاهد از بین رفتن کشیدگی در رباط های آن هستیم که البته در مرحله بعد مجددا کشیده م شوند تا فک به جای قبلی اش باز گردد.

دافی ادامه داد: دیو کوسه ها دهانی بسیار بزرگ نسبت به اندام هایشان دارند و پوست و ماهیچه هایی که در این بخش از صورت آنها قرار گرفته نیز بسیار سست هستند و به همین خاطر است که در زمان باز شدن دهان و جلو آمدن آرواره ها می توانند به میزان قابل توجهی از جای خود حرکت کنند.

همین بسط و حرکت سریع احتمالا «نوعی خلاء را به وجود می آورد» که طعمه ها را به داخل دهان کوسه می کشاند. این اثر خلاء نیز حاصل نوعی بافت به شدت متحرک و تکامل یافته به نام basihyal است؛ ساختاری شبیه به زبان منتها با این تفاوت که از غضروف ساخته شده است و با باز شدن دهان، فشار از روی این قسمت برداشته می شود و مکش بیشتری ایجاد می گردد.

طبق گفته دافی، این دهان بزرگ در واکنش به شرایط و محیط زندگی کوسه به این شکل درآمده. در این محیط تنوع انتخاب های غذایی بسیار محدود است و چون دهان کوسه چنین شکلی یافته می تواند طیف وسیعی از طعمه ها با ابعاد مختلف را به عنوان غذا مصرف کند که از سخت پوستان گرفته تا ماهی های بزرگ را شامل می شود.

اما دیو کوسه باید طعمه های خود تقریبا در تاریکی محض شکار کند. این آبزی فاقد چشمان تیزبین دیگر جانوران اعماق اقیانوس است با این همه، وقتی از بالا به سر آن نگاه کنید می توانید به راحتی چشمانش را ببینید و احتمالا این تصور در ذهنتان شکل می گیرد که جانور چشمانی تلسکوپی دارد و میتواند به سادگی آنها را به سمت بالا بچرخاند و اطراف خود را ببیند.

چشمان ماهی هایی نظیر چشم بشکه ای نیز که در اعماق اقیانوس زندگی می کنند، مستقیما به سمت بالا قرار دارد و با استفاده از اندک نور ورودی از سطح می توانند طعمه هایشان را پیدا کنند. با این همه نمی توان با اطمینان گفت که این کوسه هم دقیقا از چنین مکانیزمی استفاده می کند و در عوض فرض دانشمندان بر این است که دیو کوسه از همان حس مشترک خانواده کوسه ها برای این منظور بهره می گیرد: یعنی احتمالا طعمه های خود را بو میکشد.

دافی می گوید پوزه کشیده این کوسه ها مملو از گیرنده های الکتریکی است که حساسیت بالایی دارند و احتمالا به دیو کوسه کمک می کنند که به طعمه های خود نزدیک شود.

ممکن است تصور کنید که جانور از پوزه خود برای کنار زدن شن ها و گشتن به دنبال طعمه هایش هم استفاده می کند اما باید بگوییم که این بافت درست مانند باقی بخش های بدن آن نرم است و لذا چنین خاصیتی ندارد. این آبزی حرکتی بسیار آرام دارد و آنطور که دافی می گوید ساختار بدنی اش هم کاملا با دیگر کوسه ها فرق می کند. البته این مساله قطعا با توجه به کمبود منابع انرژی در اعماق اقیانوس رخ داده و جانور مجبور شده که به مرور زمان برای صرفه جویی در میزان مصرف انرژی اش اینطور آرام در آب حرکت کند.

در واقع آنطور که دانشمندان می گویند، کاهش ماهیچه و بافت های اتصالی در بدن جانور باعث می شود که میزان انرژی مصرفی آن برای نگهداری از بدنش کاهش پیدا کند. به این ترتیب کوسه به حالت تقریبا شناور در آب در می آید و انرژی کمتری مصرف خواهد کرد.

به بیان دیگر اینطور تصور می شود که جانور بخش اعظمی از زمان خود را به حالت شناور می گذارند و ضمن حرکت درون جریان های آبی طعمه هایش را نیز پیدا می کند.