مصاحبه متفاوت فائزه هاشمی با مادرش

روزنامه آرمان: توسعه واژه‌ای شیرین و مورد پسند تمام جریانات است اما هر یك بر اساس اصول و مشی خود به تعریف توسعه می‌پردازند. برخی معتقدند توسعه یافتگی اجتماعی و فرهنگی مقدم بر توسعه یافتگی اقتصادی است چرا كه توسعه اقتصاد از مسیر توسعه فرهنگی می‌گذرد اما برخی عكس این نظر را قبول دارند یعنی معتقدند توسعه اقتصادی ارجح بر سایر توسعه‌هاست و فائزه هاشمی در گفت‌وگویی كه با آرمان داشت تاكید كرد كه متاسفانه ایران در زمینه توسعه در برخی موارد دچار ایراداتی است كه تنها در این میان نباید دولت را مقصر دانست بلكه مردم هم دارای نقش اساسی در توسعه كشور هستند.

فائزه هاشمی كه فعال در زمینه زنان است معتقد است كه عدم استفاده از مدیران خانم در برخی پست ها به نوعی عقب ماندگی در توسعه است و اظهار امیدواری كرد كه دكتر روحانی این خلأ را جبران كند. دختر آیت‌ا... هاشمی‌ در زمینه ورزش هم دارای سابقه است و در این حوزه هم تاكید دارد كه باید توسعه همه‌جانبه صورت بگیرد.

نمود بارز توسعه یافتگی در جوامع مدرن چیست؟

زمانی كه از توسعه یافتگی صحبت می‌كنیم، بر خلاف برداشت عمومی كه عموما اشاره به عوامل اقتصادی دارد، با عوامل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هم مواجه هستیم و علاوه بر دگرگونی‌های كمی، دگرگونی‌های كیفی هم مورد نظر است.

شاخص‌های توسعه یافتگی در جهان و نه در ایران را چطور تعریف می‌كنید؟

برخی از شاخص‌ها یا مصداق‌هایی كه در این حیطه‌ها می‌تواند مورد توجه باشد، عبارت است از استفاده از تكنولوژی پیشرفته، داشتن تولیدات صنعتی، میزان درآمد سرانه، نرخ بیكاری كه در حوزه اقتصادی مطرح است. در بخش سیاسی مواردی مانند وجود نظام‌های دموكراتیك، پاسخگو بودن حاكمیت به مردم، انتخابات و پارلمان، وجود آزادی‌های اساسی مانند آزادی عقیده و آزادی نشروجود دارد. در بخش اجتماعی و فرهنگی هم شاید بتوان به وضعیت شهرنشینی، نسبت جمعیت باسواد جوامع، وضعیت حاشیه‌نشینی و كیفیت آموزش و... به عنوان مهم‌ترین شاخص‌ها اشاره كرد البته در مجموع متغیرهای دیگری مانند احترام به قانون یا اجرای قانون، تیراژ روزنامه‌ها، آمار مطالعه، وضعیت اخلاقی و فرهنگی جامعه، توجه به منافع اجتماعی و ملی به‌جای منافع گروهی و فردی، وضعیت حقوق شهروندی یا حقوق بشر، نبودن تبعیض میان شهروندان به دلایل و بهانه‌های مختلف و... هم مطرح است.

برای تحقق این مصادیق كه در حیطه جهانی عنوان كردید، كدام بخش‌ها در هر جامعه‌ای باید فعال باشد؟

برای تحقق این مصادیق در راستای توسعه یافتگی علاوه بر حكومت‌ها، مردم هم نقش مهم و اساسی دارند. اینكه فكر كنیم تنها دولت وظیفه هدایت كشور به سمت توسعه یافتگی را دارد، تصور اشتباهی است. باید در نظر داشت كه دولت‌ها نقش اساسی در هدایت، برنامه‌ریزی و قرار دادن جامعه در مسیر توسعه دارند البته نقش مردم نیز بسیار با اهمیت و موثر است.

به كشور خودمان برگردیم؛ راهكار توسعه یافتگی در ایران را چطور می‌توان تعریف كرد؟

دركشور ما با توجه به مصادیق و شاخص‌هایی كه برای توسعه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، با توسعه یافتگی فاصله داریم و این موضوع زمانی عیان‌تر و فاصله بخوبی احساس می‌شود كه خودمان را با بسیاری از كشورهای دنیا مقایسه می‌كنیم. با ارزیابی عمیق و دقیق هر یك از شاخص‌های توسعه، می‌توان وضعیت توسعه در ایران را كاملا دریافت. البته منكر این نمی‌شوم كه شاید وضعیت در برخی زمینه‌ها مطلوب باشد، اما نباید نادیده گرفت كه در برخی زمینه‌ها عقب ماندگی یا توسعه نیافتگی هارا شاهد هستیم.

توسعه نیافتگی اجتماعی از مهم‌ترین موضوعاتی است كه شاید بر بخش‌های دیگر تاثیر زیادی داشته‌باشد. دلیل توسعه نیافتگی را چه می‌دانید؟

توسعه اجتماعی از مواردی است كه نقش مردم در آن قوی‌تر است. شاید یكی از پایه‌ها و اصول اساسی توسعه اجتماعی، آگاهی عمومی است. اگر آمار كم مطالعه و تیراژ بسیار پایین روزنامه‌ها را كه در ایران منتشر می‌شود نگاه كنید كه به واقعیتی خواهید رسید كه نشانه ضرورت ارتقای سطح آگاهی عمومی نمایان می‌شود. میزان كار مفید در ادارات، توجه به پاكیزگی شهر و محیط زندگی خودمان و غیره، مثال‌هایی است كه با بررسی آنها می‌توان به میزانی موضوع را باز كرد. همه ما خانه‌های فردیمان را تمیز نگه می‌داریم ولی متاسفانه این توجه را برای شهرمان نداریم و هنوز از منافع شخصی خود به طرف منافع جامعه عبور نكرده‌ایم یعنی هنوز در یك جامعه سنتی با افكار سنتی هستیم.

نباید توجه خود را از این نكته‌برداریم كه وظیفه دولت است كه با آموزش و برنامه‌های مختلف جامعه را به این سمت ببرد و این بایدیك حركت مداوم و مستمر باشد كه هیچ‌وقت تمامی ندارد. این دولت‌ها هستند كه باید شرایط رشد همه‌جانبه و سالم را برای شهروندان فراهم كنند و ضمانت اجرایی آنها را نیز پیش بینی نمایند. قوانین و حقوق تا حدود زیادی چنین نقشی را ایفا می‌كند ولی احترام به قانون و اجرای آن نیز خود از عوامل یا از شاخصه‌های تقویت توسعه یافتگی است كه این موضوع را نیز شاهد هستیم كه در ایران ضعیف است، چه در بین مسئولان و چه در میان مردم ضعف‌هایی وجود دارد. هر كدام از این موارد دنیای گسترده‌ای برای صحبت و تحلیل كردن دارد كه به نظرم از حوصله این مصاحبه خارج است.

برخی عنوان می‌كنند كه قدمت سرزمینی نقش مهمی در توسعه یافتگی دارد اما مصر با 3000 سال قدمت از این مولفه یعنی توسعه یافتگی بی‌نصیب است؛ شما هم نقشی برای قدمت سرزمین در توسعه یافتگی قائل هستید؟

قدمت، تاریخ و تمدن سرزمین‌ها و جوامع، حتما نقش مهمی در توسعه یافتگی دارند ولی به شرطی كه این قدمت در همه روندها مورد توجه قرار گیرد و تقویت و به روز شود. به هر حال نسل‌ها عوض می‌شود و هیچ چیز نمی‌تواند برای همیشه خود به خود ماندگار شود. چرا راه دور می‌روید و مصر را مثال می‌زنید، تاریخ ایران كمتر ازمصر نیست، ولی از آن قدمت، فرهنگ و تمدن، اغلب در كتاب‌ها نوشته و خوانده می‌شود.

توسعه یافتگی امری نیست كه در مدارس و آموزشگاه‌ها آموزش داده شود. فكر می‌كنم رفتار مسئولان بیش از هر مولفه دیگری در این امر موثر است. از این منظر ایران در كدام برهه به سمت توسعه‌یافتگی بیشتر حركت كرد؟

خیلی با شما موافق نیستم، به نظرم هر دو عامل موثر است، در كنار آن بسیاری از شرایط دیگر باید محقق شود. اتفاقا به نظر من چیزی هست كه نه از مدارس بلكه قبل از آن یعنی باید از مهدكودك‌ها آموزش داده شود و همانطور كه گفتم دولت‌ها بالاترین نقش را در این برنامه‌ریزی و انتقال آن به مردم و جامعه و همچنین جا انداختن آن در فرهنگ و جامعه دارند. دوران كودكی در شكل‌گیری شخصیت و افكار افراد بسیار مهم است و دوره بااهمیتی تلقی می‌شود. باز هم تكرار می‌كنم كه هم انتظارات از دولت و هم رفتارهای ما مردم نقش اساسی در توسعه یافتگی دارد.

برخی 8 سال دولت قبل را حركت در جهت توسعه یافتگی ارزیابی نمی‌كنند، نظر شما چیست؟

كاملا موافقم، این 8 سال در تاریخ ایران چنان بود كه با هیچ كلماتی نمی‌توانیم عمق آن را بیان كنیم حتی باعث نزول اخلاق در فرهنگ عمومی شد. مشكلاتی كه در این دوره به وجود آمد، مدت‌ها زمان برای جبران نیاز دارد، به نظرم بسیاری از آسیب‌ها را به مرور زمان متوجه می‌شویم و چیزی كه امروز شاهدیم بخشی از آن صدمات است.

در برخی واحد‌های دانشگاهی 70 درصد جمعیت را دختران تشكیل می‌دهند، حتی رئیس‌جمهور هم حاضر نشد وزیر زن برای كابینه معرفی كند. این مورد نشانه‌ چیست؟

اولا اجازه دهید سوال شما را كامل كنم و بعد به سراغ جواب بروم. معرفی نكردن وزیر زن پیشكش، در همان محیط‌های دانشگاهی كه دختران با آمار بالایی به عنوان دانشجو در مقاطع مختلف و همچنین به عنوان هیات علمی وجود دارند، چند رئیس دانشگاه از خانم‌ها هستند؟ چند معاون رئیس خانم داریم؟ چند مدیر گروه، زن است؟ و سایر مشاغل اداری و علمی هم همین وضعیت را دارند. این آمارها كه حضور زنان در پست‌های مدیریتی بسیار اندك و انگشت شمار است، خوب نیست. صرف اینكه تنها آمار حضور دختران را در محیط‌های دانشگاهی، ورزشی، اداری و... بدهیم این كافی نیست. اینكه زنان و دختران حضور گسترده‌تری داشته باشند كه دارند، به این معناست كه توانایی‌هایشان بالاتر است و هر عاملی كه مانع رشد آنها در بخش‌های علمی، اداری و مدیریتی شود، مظلومیت این دختران و بر خلاف شعار شایسته سالاری است و به نوعی تبعیض محسوب می‌شود. مسئولان باید در برابر این نوع نگاه به تاریخ و جامعه زنان پاسخگو باشند. به نظرم این به نوعی به بلوغ فكری و مدنی مربوط است البته بها دادن به منافع شخصی هم هست چرا كه برخی آقایان آگاهانه یا ناآگاهانه احساس از دست دادن منافع خود را در قبال زنان می‌كنند.

چرا مردم با مشاهده یك رفتار مدنی مانند عذرخواهی رئیس‌جمهور بابت نحوه توزیع سبد كالا اینگونه شاد شده و به هیجان می‌آیند؟

موضوعی كه گفتید من را به یاد ضرب المثل «یك چشم نعمت است» انداخت. آن قدر شاهد پاسخگویی مسئولان اجرایی در دوره‌هایی نبوده‌ایم، برخی مسئولان تافته جدا بافته تلقی شده‌اند و خود را مانند سایر افراد جامعه ندیدند و بر خلاف قانون خود را ملزم به رعایت قانون نمی‌دانستند، عذر خواهی آقای روحانی كه كار درستی بود به این میزان گل كرد. وگرنه عذرخواهی مسئولان یك اقدام بسیار ابتدایی است. چند وقت پیش خبری خواندم كه موضوع آن استعفای یكی از وزرای آلمان بود چرا كه گفته شد این مسئول آلمانی پایان نامه خود را از یك پایان نامه دیگر كپی كرده است كه این اقدام، عملی غیرقانونی محسوب می‌شود. حالا شما این استعفا را برای آن اقدام غیرقانونی با عذرخواهی رئیس‌جمهور مقایسه كنید، به عمق موضوع در این زمینه پی می‌برید.

دولت قبل با شعارهایی مانند ارائه هزار متر زمین به هر خانواده، پرداخت نقدی یارانه به همه افراد، ساخت مسكن مهر و... این موضوع را القا كرد كه می‌توان خدمات زیادی به مردم ارائه كردوگفت دولت‌های قبل كوتاهی كرده اند! افزایش سطح توقع مردم و همچنین بی‌اعتمادی دو اثری بود كه جامعه‌شناسان به عنوان نتایج این وعده هاعنوان كرده‌اند. شما این تاثیرات را در جامعه احساس می‌كنید؟

در دوره اول ریاست‌جمهوری فردی كه این شعارها را داد، تاثیرات قابل درك بود و متاسفانه به نظر می‌رسد كه مردم در حد بالایی تحت تاثیر این سیاست‌های پوپولیستی قرارگرفتند اما به نظرم از آغاز دوره دوم به بعد، كم كم به عمق ماجرا پی بردند، به عبارتی دیگر این شعارها و وعده‌ها در كوتاه‌مدت موثر بود.

رئیس‌جمهور و وزیر ارشاد در حال ترمیم فضای مطبوعات درشرایط فعلی هستند. ارزیابی شما از مواضع دولت و به ویژه دكتر روحانی درباره مطبوعات چیست؟

مواضع رئیس‌جمهور به موقع و بسیار صحیح بود. افراد و گروه‌های انحصارطلب تلاش‌های زیادی كردند تا این حرف و عمل دولتی‌ها در این حوزه را خنثی كنند و موانع مختلفی را با توجه به ابزارهایی كه در اختیار دارند، در مقابل دولت قرار دهند تا این تلقی را در جامعه ایجاد كنند كه فكر نکنید با آمدن آقای روحانی اتفاقی رخ می‌دهد و روش‌های گذشته ادامه دارد. به نظرم این افراد به اعمال خود شدت هم داده‌اند و می‌خواهند مردم را از رای به این دولت پشیمان كنند.

برای كاستن از حجم این هجمه‌ها چه توصیه‌ای دارید؟

توصیه من این است كه دولت نباید سیاست خود رادراین حوزه متوقف كند و دكتر روحانی باید به افرادی كه به او رای دادند، نشان دهد كه تلاش خود را می‌كند و به دنبال احیای حقوق ملت است و فراموش نكرده است كه چه عهدی با مردم بسته است. مردم متوجه تلاش‌های دولت خواهند شد و قدردان خواهند بود. چرا که آنها به مشکلاتی که دولت بر سر وعده خود دارد واقف هستند

مطبوعات به چه میزان در توسعه یافتگی موثر هستند و می‌توانند به ایفای نقش بپردازند؟

یكی از شاخص‌های توسعه یافتگی همان‌گونه كه در ابتدای بحث به آن اشاره شد، رسانه‌هاست و همچنین وجود نهادهای مدنی كه بتوانند با ذكر مشكلات و داشتن نگاه انتقادی به رشد و توسعه و بهبود وضعیت و ترویج قانون‌گرایی كمك كنند. مطبوعات نیز هر دو ویژگی را دارند یعنی هم نهاد مدنی محسوب می‌شوند و هم با نظارت بر امورات كشورو بیان مسائل می‌توانند هشداردهنده‌های خیلی خوبی برای دولت باشند لذا توقیف مطبوعات و برخوردهای خارج از روال قانونی با آنها كه منجر به ایجاد محدودیت برای بیان مطالب از سوی آنها می‌شود، به گونه‌ای مسیر خلاف توسعه است. متاسفانه عده‌ای متوجه شرایط امروز دنیا نیستند كه امروز هر شهروند به دلیل پیشرفت تكنولوژی ارتباطات می‌تواند یك رسانه باشد. آن قدر حجم سایتها، خبرگزاری‌های داخلی و خارجی افزایش یافته است كه اینگونه عملكردها سبب بی‌اعتمادی مردم می‌شود.

شما فعالیت‌های اجتماعی زیادی داشته و دارید. در خلال این فعالیت‌ها، می‌توانید به موضوعاتی اشاره كنید كه سعی در بالا بردن فرهنگ و توسعه اجتماعی جامعه به ویژه زنان داشته اید؟

روزنامه زن یكی از این فعالیت‌ها بوده است كه هدفش بالا بردن فرهنگ جامعه و نه فقط برای زنان از طریق آگاهی دادن و اطلاع‌رسانی مستمر روزانه بود كه متاسفانه عمرش به یكسال هم نرسید یا در مسیر حل مشكلات ورزش بانوان در دوره‌هایی و پیشرفت این حوزه از طریق دیدارها، ملاقات‌ها و گفت‌وگوهایی كه با مسئولان و مردم شهرهای مختلف داشتم. یكی از اهداف بالا بردن سطح فرهنگ و آگاهی‌ها نسبت به حقوق زنان به ویژه در حوزه ورزش و مسائل اجتماعی بود كه خوشبختانه موفق به ایجاد فرهنگ ورزشی بانوان و گسترش آن در كشور و حتی در سایر كشورهای اسلامی شدیم. یكی از پایه‌های كار ما فرهنگ‌سازی بود.