اغتشاشات شبکه‌های اجتماعی در فاجعه منا

کشته شدن حجاج در منا حادثه بسیار غم‌انگیزی بود که طی آن بسیاری از هموطنان عزیزمان جان خود را از دست دادند.

وقوع این حادثه بسیاری را مستقیما در معرض آسیب قرار داد و افرادی نزدیکان خود را بر اثر این حادثه از دست دادند. تعداد زیادی هم مفقود هستند که نگرانی وابستگان این افراد، نگرانی عمومی را به کل جامعه ما تسری داده است.

اما شبکه‌های اجتماعی که در بدو حادثه، با انتشار اخبار و عکس‌های دست اول، توانستند حتی در مقطعی از رسانه‌های رسمی پیشی بگیرند، در ادامه نتوانستند این روند را حفظ کنند و واکنش‌های هیجانی از سوی فعالان این شبکه‌ها، بعضا به انتشار اخبار متناقض و همچنین اظهار نظرهای غیرکارشناسی منجر شد.

رییس ستاد حج و زیارت سازمان صداوسیما در مصاحبه‌ای با ایسنا با یادآوری اینکه نزدیک به 65 هزار زائر ایرانی در مکه هستند و این یعنی میلیون‌ها نفر در ایران در چشم‌انتظاری به سر می‌برند، از فعالان شبکه‌های اجتماعی درخواست کرد که از انتشار اخبار ضد و نقیض پرهیز کنند؛ چرا که هر اندازه این نوع اخبار بیشتر منتشر شود، خانواده‌های بیشتری دچار نگرانی می‌شوند.

اما یک استاد جامعه‌شناسی درباره‌ی عملکرد شبکه‌های اجتماعی در فاجعه منا توضیحاتی را ارائه داد و به نقد آن پرداخت.

طهمورث شیری در گفت‌وگو با خبرنگار بخش رسانه ایسنا، درباره‌ی اینکه با توجه به موج خبری ایجاد شده در شبکه‌های اجتماعی، سهم رسانه‌های رسمی در این قضیه چیست و چطور می‌شود این اخبار متناقض را کنترل کرد؟ گفت: در فضای جدید ایجاد شده بحث کنترل کم کم رنگ باخته است، به ویژه که بحث فیلترینگ در کشور ایران عملیاتی نشده و از طرفی شبکه‌های اجتماعی کار خودشان را انجام می‌دهند؛ بنابراین ما باید خودمان را برای این بحث‌ها آماده کنیم.

شبکه‌های اجتماعی نهایتا به یکسری گروه‌هایی محدود می‌شوند که برای خودشان یک مدیر گروه تعریف می‌کنند که شاید مدیرگروه‌هایشان هم از لحاظ کنترل و نظارت محتوای اخبار خیلی حرفه‌ای نباشند و گاهی می‌بینیم که همین مدیران گروه به افراد عضو در گروه‌های اجتماعی تذکر می‌دهند که خبرهای غیررسمی را وارد نکنند اما وارد می‌کنند.

ما باید این شرایط را بپذیریم و خودمان را آماده کنیم؛ چراکه شبکه‌های اجتماعی را دولت‌ها به‌وجود نیاورده‌اند، بنابراین فعالیت‌شان هیچ محدودیتی ندارد.

این مدرس دانشگاه در عین حال پیشنهاد کرد: فعالیت شبکه‌های اجتماعی باید یک دوره گذار داشته باشد. در عین حال ما نباید به این فکر کنیم که همه خبرهایی که به دست مردم می‌رسند درست هستند.

دوره گذار شبکه‌های اجتماعی، یک دوره‌ی بی‌نظمی است که باید طی شود. شبکه‌های اجتماعی در خیلی از مواقع در کنار اخبار درستی که منتشر می‌کنند، می‌توانند گاهی اغتشاشات فکری هم ایجاد کنند. مسلما در فضاهای اجتماعی گاهی سوء‌استفاده‌هایی هم می‌شود، پس باید این دوره گذار را طی کنیم.

او در ادامه عنوان کرد که چند روز پیش شخصا فریب شبکه‌های اجتماعی را خورد.
شیری توضیح داد: اخیرا در یک خبر جعلی مربوط به حوادث منا عنوان شده بود که روز شنبه به دلیل فاجعه منا همه جا تعطیل است.

این متن را در شبکه‌های اجتماعی از طرف سخنگوی دولت جعل کرده بودند که صحت هم نداشت و شایعه بود و من این خبر را به همه دوستانم فرستادم و خیلی زود متوجه شدم که این خبر اصلا صحت ندارد.

زمانی که قدرت تشخیص‌ مردم ما پایین باشد و شناخت خوبی نسبت به شبکه‌های اجتماعی نداشته باشند، در گام اول مجذوب آنها می‌شوند اما پس از اینکه چند بار خبرهای نادرست و شایعات منتشر شده در این شبکه‌ها تکذیب می‌شود، مردم نسبت به شبکه‌های اجتماعی محتاط‌تر می‌شوند.

وی سپس با اعتقاد بر اینکه اتفاقا در جاهایی رسانه‌های خودجوش حرف اول را می‌زنند، بیان کرد: ما نباید از الان به این فکر باشیم که برای فعالیت شبکه‌های اجتماعی خط‌کشی کنیم؛ بلکه یک دوره گذار داریم که این دوره باید حتما طی شود و کاری هم نمی‌توان کرد.

این استاد جامعه‌شناسی در پایان اظهارات خود به معایب شبکه‌های اجتماعی اشاره و تأکید کرد: شبکه‌های اجتماعی، گاهی ما را به سمت توهم‌گرایی و ذهن‌گرایی می‌برند و متأسفانه بسیاری از مردم ما به این شبکه‌ها عادت کرده‌اند.

به طور کلی این شبکه‌ها موفق نخواهند شد ولی باید دوره گذار خود را بگذرانند. به نظرم این‌گونه موضوعات در تمام دنیا مساله محسوب نمی‌شوند اما در کشور ما مسئله هستند؛ چراکه ما همیشه دوست داریم همه چیز تحت نظارت خودمان باشد.

اخبار اجتماعی - ایسنا

این بازارگرمی در شبکه‌های اجتماعی، فقط نمکی است بر زخم داغداران حادثه منا

تحلیل رفتار ایرانی‌ها از آن دست موضوعات جذاب و البته عجیب است که هرازگاهی به بهانه بروز و ظهور رفتارهای مختلف صورت می‌گیرد. بزرگان زیادی در حوزه جامعه‌شناسی تا کنون در این خصوص کتاب نوشته‌اند که چندتایی از آن‌ها مثل کتاب «جامعه‌شناسی خودمانی» حسن نراقی یا «ما چگونه ما شدیم» صادق زیباکلام محبوب و عامه‌پسند هم شدند و با تیراژهای مختلف خوانندگان زیادی پیدا کردند؛ اما شاید فصل بررسی رفتار ایرانی‌ها، بعد از رواج شبکه‌های اجتماعی میان عامه مردم احتیاج به بررسی‌های جدیدتر و نوشتن کتاب‌های متفاوت‌تری دارد؛ جایی که ایرانی‌ها زوایای پنهان روح جمعی خود را بروز می‌دهند؛ مسأله‌ای که در خیلی از موارد موجب تعجب می‌شود.

در یک هفته گذشته اتفاقات رخ داده در مراسم حج و روز عید قربان و کشته شدن شمار بسیاری از حجاج، مهم‌ترین خبر رسانه‌ها بود و همین بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشت. کشته شدن تعداد فراوانی از حجاج ایرانی در این فاجعه انسانی، بی‌خبری از وضعیت تعداد کثیری از حجاج، بسته شدن کانال‌های خبری از محل حادثه و کارشکنی دولت سعودی در شفاف شدن جریان اطلاعات در این ماجرا، همه و همه موجب شد تا در یک فضای غیرشفاف و غبارآلود، بازار داغ شایعات در شبکه‌های اجتماعی، مهم‌ترین محل برای دریافت خبر مردم باشد. در حالی که خانواده‌های بسیاری در ایران از حال عزیزان خود بی‌خبر بودند و در شرایط بحرانی روحی به سر می‌بردند، گلادیوترهای شبکه‌های اجتماعی، صرفا به خاطر اینکه آمار فالوئرهای خود را بالا ببرند، دست به انتشار هر خبری که از این حادثه مخابره می‌شد، بدون در نظر گرفتن راستی و درستی آن می‌زدند. انتشار تصاویر مختلفی که کمی بعد مشخص شد برخی از آن‌ها غیرواقعی است؛فیلم‌هایی که خیلی از آن‌ها به حادثه منی ارتباطی نداشت و راه‌اندازی کمپین‌هایی که خیلی از آن‌ها اهداف دیگری را غیر از تسلی عمومی به داغداران این حادثه داشت.

در یکی دو سال اخیر، وقتی در آذربایجان یا بوشهر، زلزله‌های ویرانگری رخ داده بود، میزان همدردی مردم در شبکه‌های اجتماعی بسیار بالاتر از وقتی بود که این حادثه در عربستان اتفاق افتاد. عجیب اینکه حادثه منا در مقیاس آماری تعداد کشته‌های بیشتری را در دل خود جا داده بود و رخ دادن این مسأله در یک کشور دیگر و اضطراب و نگرانی خانواده‌های قربانیان در ایران از وضعیت عزیزانشان باید همراهی و همدردی بیشتری را در میان ایرانی‌ها برمی‌انگیخت؛ اما پیوند خورد این مسأله با مسائل اعتقادی، سیاسی و نژادی موجب شد تا بسیاری فراموش کنند که فارغ از همه این‌ها نزدیک به 500 ایرانی در عربستان کشته و مفقود شدند و در این وضعیت و در حالی که هنوز تعداد زیادی از عزیزان‌مان در عربستان حضور دارند، چه کاری می‌تواند به آن‌ها و خانواده‌هایشان کمک کند.

آیا انتشار اخباری که حتی نشردهندگانش هم راستی و درستی آن را نمی‌دانند، موجب آرامش خانواده‌های منتظر می‌شود یا بر اضطراب آن‌ها می‌افزاید. این حرص و ولع برای بیشتر دیده شدن در شبکه‌های اجتماعی آیا به اینکه دل خانواده‌های داغدار و منتظر را بیازاریم می‌ارزد؟ همین چند روز پیش، رئیس ستاد حج و زیارت سازمان صداوسیما در مصاحبه با ایسنا با یادآوری اینکه نزدیک به 65 هزار زائر ایرانی در مکه هستند و این یعنی میلیون‌ها نفر در ایران چشم‌انتظارند، از فعالان شبکه‌های اجتماعی درخواست کرد، از انتشار اخبار ضد و نقیض پرهیز کنند، زیرا هر اندازه این نوع اخبار بیشتر منتشر شود، خانواده‌های بیشتری دچار نگرانی می‌شوند.

در واقع فعالان شبکه‌های اجتماعی در مواجه با حادثه منا اولویت‌ها را فراموش کرده‌اند. اگر این حادثه حاصل بی‌تدبیری برگزارکنندگان مراسم حج هست که هست، در وهله نخست، تاختن به دولت سعودی و دامن زدن به مسائل سیاسی و حتی فراتر از آن انجام حرکات زشت‌ نژادپرستانه اولویت ما نیست؛ چیزی که در عمل اتفاق افتاد. ما به جای اینکه با آرام کردن فضا به دنبال راه حل بهتری برای با خبر شدن از حال ایرانی‌های حاضر در مراسم حج باشیم، بر اختلافات سیاسی، مذهبی و قومی دامن زدیم که این مسأله به غیرشفاف‌تر شدن فضا بیشتر کمک کرد.

صادق زیباکلام در این زمینه در فیسبوکش نوشت: «بر خلاف سایر مسلمانان دیگر، پاسخ ما ایرانیان به این پرسش که «مسئولیت تراژدی منا بر عهده کیست؟» روشن است. پاسخ یا درست‌تر گفته باشیم، «پاسخ‌های» ما در قبال این پرسش در قالب مجموعه‌ای از واکنش‌ها ظاهر شدند. یکی از واکنش‌ها بیرون ریختن تعصبات و احساسات نژادپرستانه بسیاری از ما ایرانیان علیه اعراب بود. حادثه منا مستمسک و بهانه مناسبی شد برای بسیاری از ایرانیان تا دق‌ودلی‌شان را بر سر اعراب خالی کنند. فرضشان بر این بود که آن حادثه در نتیجه سوء مدیریت و بی‌لیاقتی سعودی‌ها اتفاق می‌افتاد و ایرانیان با توهین به اعراب می‌خواهند، گلایه و عکس‌العملشان به سعودی‌ها را نشان دهند».

اتفاق بدتری که از اتفاقات بالا رخ داد، ماجرای همیشگی برخورد ایرانی‌ها با یک اتفاق است. آن هم این است که ایرانی‌ها فارغ از خوب یا بد بودن، شاد یا دردناک بودن اتفاق رخ داده از آن جوک و لطیفه می‌سازند و در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند و یک جور جنون رقابت در میزان بامزگی در شبکه‌های اجتماعی میان ایرانی‌ها رواج پیدا کرده که فارغ از اینکه سوژه توافق هسته‌ای باشد یا جان باختن 500 ایرانی، بامزه‌های فضای مجازی مینیمال‌ها و لطیفه‌های خود را از این ماجرا ابداع می‌کنند و در شبکه‌های اجتماعی می‎گسترانند تا بلکه شهوت بالا رفتن تعداد فالوئرهایشان اندکی ارضا شود؛ مسأله‌ای که با واکنش افراد مختلفی هم همراه بوده و از فعالان شبکه‌های اجتماعی خواستند تا حرمت جانباختگان فاجعه منا را حفظ کنند.

نگاهی به رفتار خودمان در همین یک هفته گذشته شاید به ما نشان بدهد که چگونه مردمی هستیم.

اخبار اجتماعی - تابناک