عاشقانه های یک کفترباز قدیمی +عکس

مجله مهر: خودشان می‌گویند «عشق بازی» است. می گویند اشتباهی بین مردم اسمشان بد در رفته وگرنه کبوترهای سفید همیشه‌ی تاریخ نماد صلح و مهربانی و آزادی بوده‌اند. کبوتربازهای قدیمی که حالا تعداد زیادی از آنها باقی نمانده‌اند، از اوباش کفترباز گلایه دارند که نامشان را خراب کرده‌اند.

کبوتربازی در ایران، از صد ها سال پیش آغاز شد و آنقدر متداول شد که حتی در کتاب هایی مثل تمائم الحمائم، نوشته محی الدین بن عبدالطاهر هم به آن اشاره شده بود. در زمان عضدالدوله آل بویه، دستور شاه در فاصله ۶ساعت به وسیله کبوتران نامه بر به حکمران کوفه ابلاغ می شد و جواب آن می‌رسید.

ساخت کبوترخانه ها هم برای استفاده از گوشت و کود کبوتران، در همان زمان ها رواج پیدا کرد. نام ژان شاردن، سفرنامه نویس فرانسوی که در عصر صفوی از ایران بازدید کرده بود می نویسد: «کبوترخانه را در ایران، اصولا برای تزئین نساخته بودند، بلکه به منظور انتفاع و بهره برداری، به ساختن کبوترخانه اقدام می‌کردند، حتی در زمان حاضر نیز، یکی از مناظری که در اطراف دهات ایران دیده می‌شود، همین برج‌های کبوترخانه است، که صدها سوراخ چهارگوش در آن تعبیه شده‌است... در ایران گوشت کبوترها را می‌خورند و از همه بالاتر فضولات آنها را که کود حیوانی بسیار گرانبهایی است، جمع می‌کنند. جالیزهای معروف خربزه اصفهان در سایه همین کود بارور می‌شود و قرن‌هاست که این کار معمول است.»

شاردن همچنین در سفرنامه خود، از "گودال لطفی" در اصفهان، که پاتوق کبوتربازان حرفه‌ای اصفهان و محل خرید و فروش کبوتران بوده نام برده و به توصیف وضعیت آن پرداخته‌است.

با این حال، مزاحمت کبوترها برای مردم، باعث شده بود که از همان قرون چهارم و پنجم گاهی از طرف فرمانروایان با کفتربازها مقابله شود. به طوری که مقتدی عباسی همزمان با نیمه دوم قرن پنجم، کبوتر بازان را از کبوتربازی منع کرد و آن طور که یکی از مورخان به نام سیوطی در تاریخ خود آورده، همین مقتدی عباسی بود که دستور داد برج‌های کبوتر را هم خراب کنند چون این برج‌ها مُشرف به خانه‌های مردم بود.


عشق است کبوتر!

رسول حیدری را خیلی از کبوتربازهای قدیمی تهران می شناسند. مردی که روی بام خانه اش نزدیک به 200 کبوتر زندگی می کنند و صبح و شبش را با پرنده ها می گذراند. می گوید: «همین چند روز پیش حدود 1میلیون تومان پول دانه برای کبوتر هایم دادم. البته خرج هایشان همین ها نیست. وقتی قرار باشد در مسابقه شرکت شان دهم، باید برای مهمان های دعوتی غذا و میوه و وسایل پذیرایی تهیه کنم که خودش مخارج زیادی دارد.»

رسول حیدری به خاطر شغل آبکاری اش به نام رسول آبکار معروف شده اما بیشتر از آن که آبکار باشد، کبوتربازی است که از 40 سال قبل تا به حال تمام زندگی اش را صرف نگهداری از کبوترهایش کرده. می گوید: «من از 7صبح تا 6 بعدظهر پیش کبوتر ها هستم و به آنها رسیدگی می کنم. من وقتی خواستم ازدواج کنم به همسرم گفتم که کبوترها را بسیار دوست دارم و بیشتر وقتم را برای نگهداری آنها می گذارم. اما الان دو پسر دارم که به آنها اجازه نمی دهم مثل من وارد دنیای کبوتر باز ها شوند.»

او روایت کبوترباز شدنش را این طور تعریف می کند: «15 سال داشتم که یک روز یک کبوتر روی پشت بام خانه ما نشست من چند روز او را نگه داشتم و بعد برای او جفتی آوردم و این طور شد که علاقه من به دنیای کبوتر ها و زندگی با آنها شروع شد و به چند سال نکشید که تمام دنیای من این کبوتر ها شدند و چنان به آنها انس گرفتم که الان نمی توانم لحظه ای از آنان دور شوم.»

دنیایی که خودش معتقد است از اول تا آخرش عشق است: «وقتی با آنها انس می گیری چنان شیفته شان می شوی که دیگر نمی توانی از این عشق سالم و پاک دور شوی و همیشه با تو این عشق همراه است. مگر می شود آدم به پرنده ای که وقتی پرواز می کند و از پشت بام خانه دور می شود دوباره خودش بر می گردد بدون آنکه بگذارد و برود انس نگیرد؟ همین وفاداری این پرنده هست که ما کبوتر بازها را شیفته خود می کند.»

رسول حیدری می گوید کبوتر هایی را دیده و می شناسد که مسیرهای بین شهری را هم طی می کنند مثلا از تهران به قزوین پرواز کرده و برمی‌گردند. یعنی کاملا "جلد" هستند، جلد به معنای شناساندن بام و محل کبوتر به او، و آماده کردنش برای پرواز است.


کبوتر مرغوب چند؟

برای کبوتربازهای حرفه ای، کبوترها به جز زیبایی و وفاداری شان، با رقابت های بام به بامی که می کنند، جذاب می شوند. آنها کبوترهایشان را پرواز می دهند و سعی می کنند کبوتران حریف را به بام خود بکشانند و آن‌ها را تصاحب کنند.

از رسول حیدری درباره این بازی های مرسوم بین کبوتربازها می پرسیم که توضیح می دهد: یکی از برنامه هایی که ما داریم مسابقه "گرو" است که از اول تا 20 تیرماه هر سال در اوج گرما انجام می شود. در این روز کبوتربازان اغلب بر سر پریدن کبوتران هنری خود «گروبندی» می‌کنند، یعنی شرط می‌بندند و جوایزی تعیین می‌کنند.

مسابقات گروبندی آنقدر جدی است که حتی داور هم برای آن انتخاب می شود و این طور که رسول حیدری می گوید، یک داور در پشت بام یک خانه از شب تا زمان پرواز دادن کبوترها می ماند و نظارت می کند تا صاحبان کبوترها به آنها غذایی ندهند که باعث دوپینگ شان شود. داور دیگری در پشت بام خانه ای دیگر که برای مسابقه مشخص شده می ماند و شرایط را زیر نظر دارد. وقتی مسابقه شروع شد، کبوتری که بیش از بقیه در آسمان بدون آنکه بر روی بام بنشیند پرواز کند برنده است و صاحبش مسابقه را می برد.

جایزه این برنده حدود 2میلیون تومان را است که با شراکت شرکت کنندگان مسابقه تامین می شود.  رسول حیدری می گوید: «کبوترها جنس های خوب و بد دارند. خود من کبوتری دارم که 7 تا 7و نیم ساعت در آسمان پرواز می کند و همین ویژگی او باعث می شود از نظر قیمت جز کبوترهای با ارزش به حساب بیاید.»

هر قدر بازی کبوتر، محکم تر و باصداتر باشد، مطلوب تر است و گاهی شدت آن در بعضی کبوترها به جایی می رسد که حیوان را از پریدن باز می دارد، چون به محض آنکه از بام بلند می شود، آنقدر پیاپی و بدون اختیار معلق می زند، که بر روی زمین می افتد. در این حالت می گویند که کبوتر توی بند افتاده است.

قیمت کبوترها بر اساس ویژگی هایشان متفاوت است. کبوتر از 5 هزار تومان قیمت گذاری می شود تا یک میلیون تومان. این که اصل و نسب یک کبوتر خوب باشد، جوجه هایش اصل باشد و نژاد خوبی داشته باشد همه قیمت آن را بالا می برند.


کفتربازی زنانه

کبوتربازی با این که از نگاه عرفی یک سرگرمی نه چندان مقبول مردانه است، اما حیدری می گوید زنانی را دیده که به کبوتربازی علاقه داشته اند و به پرنده انس گرفته اند: «من خودم خانم33 ساله ای را می شناسم که حدود 150 تا 200 کبوتر نگهداری می کند. کاملا با آنها انس گرفته و حتی همسر یکی از دوستان که خودش کبوتر باز بود هم با او مشغول این سرگرمی می شد. اصلا شما باور نمی کنید بین ما و این کبوتر های یک عشق پاک و سالمی وجود دارد که متاسفانه گاهی افراد لاابالی به این کار مشغول می شوند و ما کبوتر بازها را بدنام می کنند.»

گفتگو به زبان کبوتربازها

کبوتربازها علاقه شان را چیزی بیشتر از یک سرگرمی می بینند. آنها ادبیات خاص خودشان را دارند که اگر در بین شان نباشید، نمی توانید از آن سر در بیاورید.

اگر کبوتری از دسته خود به دسته دیگری بپیوندد، اصطلاحاً می‌گویند که «باخت» کرده‌است. اما وقتی کبوتری که «باخت» کرده پس از چندی به لانه اولیه خود بازگردد، می گویند «پس آمد» کرده‌است .یا «بالا ماندن» یعنی اینکه اغلب کبوترهای «در رو»، حتی با وجود تاریک شدن هوا به پریدن ادامه می دهند و به اصطلاح، شب بالا می مانند. «پا کردن» هم اصطلاحی برای پرواز دادن یا پراندن کفتر، توسط کفترباز است که به آن «سر دادن» هم گفته می شود.



کبوتربازی‌های آقای شاعر

در بین کبوتربازهای تاریخ معاصر ایران، یک نام آشنا هم به چشم می خورد. ملک الشعرای بهار! دوستعلی معیری (اعتصام السلطنه) که نوه محبوب ناصرالدین شاه و یکی از کبوتربازان قدیمی ایران بود، در خاطراتش و در مجموعه مقالاتی که از او در مجله یغما با عنوان «رجال عصر ناصری» منتشر شده معروف ترین کبوتربازهای تهران را متعلق به اواخر عهد قاجار و اوایل عصر پهلوی می داند و می نویسد: من از ده سالگی به کبوتر رغبت به هم رساندم و اولین بار بدستور دائیم شاهزاده جهانگیر میرزا، در باغ فردوس برایم لانه کوچکی ساختند و ده کبوتر از پدرم گرفتم و در آن انداختم.

از آن پس من نیز در حلقه «عشقبازان» درآمدم و پیوسته و بیش و کم کبوترانی داشتم، ولی در بحبوحهٔ آن، بین سالهای ۱۳۰۳، الی ۱۳۱۵ شمسی بود که، متجاوز از دوهزار کبوتر داشتم. در این سالها از کبوتربازان معروف و طراز اول، می‌توان از: شاهزاده مرآت السلطان، ملک الشعرای بهار، نظام الدوله خواجه نوری، شاهزاده عبدالصمد میرزا جهانبانی، شاهزادگان مقبل الدوله و مفاخرالسلطنه، نوه‌های شاهزاده تیمور میرزا سردار معتضد و نصیرهمایون، پسر میرزا زینل را می‌توان نام برد.

نامه رسان‌های عصر امروز

استفاده از کبوترهای نامه بر به قدری جدی است که تا چند سال پس از پایان جنگ جهانی دوم ارتش آمریکا واحدی به نام (واحد کبوتر های نامه بر ارتش) به خدمت گرفته بود که در آن به پرورش و نگهداری کبوترهای نامه بر می پرداختند تا در موارد لزوم از آنها استفاده کنند، این کبوترها در مواقعی استفاده می شد که به دلایل امنیتی نمی توانستند از بیسیم استفاده کنند.

مدارک پلیس بین الملل البته نشان می دهد که اخیرا از این پرندگان در نقل و انتقال مواد مخدر نیز استفاده می شود. به تازگی در انگلستان از این پرندگان برای رساندن ظروف حاوی نمونه خون از بیمارستانی به بیمارستان دیگر استفاده شده است.