طنز؛ گفت و شنود نوروزیه!

مجله خط خطی: از جمله هنرهایی که فقط نزد ایرانیان است و بس، بیرون کشیدن جدیدترین پدیده های جهان از دل قدیمی ترین متون تاریخ است! هر قشر و دار و دسته ای هم به طریقی. حالا ما می خواهیم از این تریپ ها برداریم، ببینیم چه می شود.

از جمله وقایع مهم سال گذشته میلادی در سطح جهان، لو رفتن یواشکی گوش کردن «باراکاوباما» به تلفن «آنگلا مرکل» از مدت ها پیش بود. نام این پدیده شوم را گذاشته اند شنود. همان شنید خودمان را، لابد امثال کیمیاگرانی که ممنوع القلم های را تبدیل به سریع القلم کرده اند، برداشته اند به «شنود» تبدیل کرده اند. ما که شم قوی داریم، احساس می کنیم «شنید» حامل بار معنایی مثبتی است و شنوع معنای منفی می دهد و دزدکی شنیدن را می رساند. ما حالا آمده ایم دست به شاهنامه فردوسی خودمان برده ایم تا برخی از نخستین نمونه های تاریخی شنود را شاهد بیاوریم.


* در جایی فردوسی موردی از شنود را اینچنین نقل کرده »پری روی گفت سپهبد شنود!»

معلوم می شود پری روی نامی بوده که با نصب سیستم واژه یاب خاصی روی دستگاه شنود، صرفا رد واژه «گفت» را در مکالمات سپهبدنامی که فردوسی به او اشاره می کند می زده. واضح است که نوع خاصی از تکنولوژی شنود که واژگان خاصی را ردیابی می کند، برای اولین بار در عصر پیشدادیان که ماقبل تاتریخ بوده اند به بهره برداری رسیده و این جای بسی شور و شعف دارد. همچنین این که پری روی هم، که حتما نامی زنانه است، از نخستین شنودکنندگان تاریخ بشر بوده است، نشانگر احترام عمیق ملت بزرگ ما به زنان، آن هم از ابتدای تاریخ است.

* فردوسی در جایی دیگر بیتی آورده که از فحوای کلامش برمی آید مورد شنود، یک مورد کاملا غیرسیاسی و غیرامنیتی، و کاملا خصوصی و خانوادگی یا دوستانه بوده است و حتی این احتمال می رود که موضوع مکالم، خارج از عرف و غیرعفیفانه هم بوده باشد. می فرماید «چو افراسیاب آن سخن ها شنود / خوش آمدش خندید و شادی نمود»

ملاحظه می شود که چیزی که گفته می شده، خنده دار و شادی آور بوده است. از این بیت استنباط می شود ریشه شنودهای غیرمتعارف و نقض حریم های خصوصی و اعمال خیراخلاقی ریشه در عهد باستان دارد.

مورد بعدی که در شاهنامه آمده است، هنرفروشی و هنرمندنمایی معدودی عنصر خودفروخته بوده که با کشور خودباخته و از خودبیگانه و از خدا بی خبر همسایه، ترکیه، در ارتباط بوده اند و در قالب فعالیت های هنری و گفتگوی فرهنگی بین دو ملت، اطلاعاتی را به ترکیه و از آنجا به نیروهای ناتو منتقل می کردند و برعلهی مصالح و منیت ملی پیشدادی ایران، فعالیت مذبوحانه می نمودند، چنانچه فردوسی در جایی می گوید: «تهمتن چو از خیمه آوا شنود» که نمایانگر شنود موسیقی بوده و در جای دیگر می گوید «سپهبد چو آواز ترکان شنود» که نشان می دهد پای اجداداد «اردوغان» هم وسط بوده است. نفس این که ارتباط مقولات هنر، سیاست و امنیت، برای نخستین بار در ایران باستان ما رخ نموده هم جای شادی فراوان دارد و تیزهوشی نیاکان ما را می نمایاند.

* قانون گرایی! قانون گرایی در حدی که شنودشوندگان، نه تنها همچون خانم مرکل، که شاکی شده از شنود سالیانه اش، و نه همچون علی آقای مطهری خودمان که هنوز، دستگاه شنود پلی نشده و اتفاقی راه نیفتاده، جار و جنجالی راه انداخت که مرکل باید می آمد و می دید و یاد می گرفت، بلکه خودشان می گفتند «سخن هر چه گویم بباید شنود» قانون پذیری و قانومندی و قانون گرایی هم که اولین بار برای خودمان بوده.

* از تیزهوشی های محیرالعقول نیاکان ما این بوده که کار حساس شنود را به هر کسی نمی سپردند و شرایط و شاخصه هایی را لازمه این امر مهم و مهیب، می شمردند؛ چنان که فردوسی پرده از گفتگوهایی برمی دارد که بین متولیان امر، در جریان بوده است «که شایست، گفتار ایشان شنود؟» که یعنی چه کسی شایستگی شنود سخنان مظنونان را دارد؟ در آمیختگی تعهد و تخصص در امور مهم سیاسی - امنیتی هم نخستین بار در تاریخ، در میهن عزیز ما رخ داده است.

* ببینید فردوسی به چه ماجرای جالبی اشاره می کند «چو بهرام شاه این سخن ها شنود/ پشیمانی آمدش ز اندیشه زود» یعنی بهرام شاه از حکمی که برای متهمی صادر کرده بوده، به وسیله شنود، پشیمان شده است. درست برعکس تصور مرکل یا علی آقای مطهری که شنود را وسیله ای برای پرونده سازی و حکم تراشی می دانند، نیاکان نیک اندیش ما در زمینه پر دیدن نیمه خالی لیوان ها و نیمه پر لیوان ها را دیدن (!) هم اولین بوده اند و بانی اخلاقی امنیتی و امنیت اخلاقی در جهان!

باری، از مطالعه موردی این 6 بیت و مصرع از شاهنامه فردوسی، می توان پیش تازی قوم غیر آریایی را در پیوند اخلاق و فرهنگ و هنر و سیاست و امنیت و قانون و علم و فن و صنعت و ... و ... و ... دید آنها از قدیم، استاد و اصلا اول بوده اند و هنوز هم هستند و ما هم خود، از همین قماشیم که حالا آمده ایم و پدیده جدید شنود را از متن کهن ادبیاتمان بیرون کشیدیم بیش باد!