پهپادهای نظامی، پرندگانی مرموز و شگفت انگیز

ماهنامه دانشمند - آریا صبوری: رویای پرواز طول عمری به قدمت تاریخ بشر دارد؛ رویایی که برادران رایت آن را به واقعیت تبدیل کردند. ولی این رویا دهه ها بعد از برادران رایت هنوز به قوت خود باقی است. ساخت انواع وسایل پرنده برای انجام امور مسافرتی، ترابری و غیره، تحولی در زندگی بشر ایجاد کرده است. به طوری که جهان امروز بدون حمل و نقل هوایی قابل تصور نیست.

نوع دیگری از پرندگان ساخت بشر، هواپیماهای نظامی هستند. این پرندگان وحشت آفرین و مرگبار دارای طراحی های بسیار دقیق، زیبا و حتی شگفت انگیزند. از این رو با وجود مرگ آفرین بودن و قرار داشتن بین سلاح های کشنده، پرواز و نمایش آنها طرفداران بسیاری دارد. نوع دیگری از سیستم های پروازی، پرنده های بدون سرنشین اند. کاربرد این پرندگان در سال های اخیر نمود بسیاری داشته است. برخی از این پرونده ها دارای سطحی از هوشمندی هستند و به همین دلیل به آنها ربات های پرنده نیز می گویند اما مرسوم ترین نام برای آنها، پهپاد است.

پهپاد مخف عبارت «پرنده هدایت پذیر از دور» و معادل عبارت انگلیسی Unnamed Aerial Vehicle (UAV) است و با واژه Drone نیز شناخته می شود. پهپادها در شکل بالگردهای کلاسیک، بالگردهای چند ملخه و هواپیماهای بدون سرنشین متداول اند.

پهپادها امروزه در امور مختلفی مانند نظارت بر جنگل ها و حیات وحش، فیملسازی به ویژه مستند سازی، عملیات شناسایی پلیسی، کنترل راه ها، امور نظامی، امداد و نجات، تحویل بسته های پستی و غیره کاربردهای قابل توجهی دارند.

امکان انتقال تصویر آنلاین نظارت از ارتفاع بر امور مختلف، سرعت راه اندازی و قابلیت انجام عملیات، دیده بانی محل هایی که به راحتی برای انسان قابل دسترس نیست یا خطرناک است، قیمت ارزان و مواردی از این دست، از جمله دلایل رونق استفاده از این پرندگان به شمار می روند.

کمی بیش از یک دهه است که این پرندگان بدون سرنشین در ابعاد کوچک و برای استفاده های شخصی تا ابعاد بزرگ و استفاده در صنایع بسیار پیشرفته مانند صنایع نظامی ساخته می شوند. در این مقاله به بررسی تعدادی از پهپادهای پیشرفته و عظیمی پرداخته ایم که در ارتش کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند.

X47-B


X47-B در نگاه اول مخاطب را به یاد بمب افکن های رادارگریز متداول مانند B-2 می اندازد. نبود دُم در این هواپیما و مدل آیرودینامیکی خاص بدنه بسیار شبیه به کارهای قبلی کمپانی تورپ روث گرومن است که طراحی B-2 را نیز در کارنامه خود دارد. این شرکت طی قراردادی در سال 2009 اقدام به ساخت هواپیمای بدون سرنشینی کرد که بتواند به طور خاص روی ناوهای هواپیمابر فرود بیاید.

البته پهپادهای بدون سرنشین بسیاری امروزه در کشورهای مختلف جهان از روی ناوها نشست و برخاست می کنند اما این پهپاد از نظر ابعاد، کمی کوچکتر از یک جت جنگنده است، قابلیت حمل دو تن مهمات نظامی را دارد و مجهز به انواع موشک های هوشمند و بمب های مختلف است.

به دیگر سخن، X47-B پهپاد تک موتوره ای با قابلیت پرواز بلندمدت در ارتفاع بالاست که به سرت قابلیت آماده شدن و پرواز از روی ناو و فرود نرم و بدون تنش را روی آن دارد. تک موتوره بودن و ابعادی کمی کوچک تر از یک هواپیمای جنگی متداول، ارتفاع پروازیِ بالا و رادارگریز بودن، این پهپاد را به پرنده ای تهاجمی، قوی و سریع تبدیل کرده است. اولین تست های این پهپاد در سال 2011 نشان داد که دارای توان تحمل تنش های مکانیکی بسیار بالایی است.

X47-B توانایی چندین بار سوخت گیری در آسمان را دارد و می تواند چندین روز بدون نیاز به فرود به پرواز خود ادامه دهد. قابلیت های هوشمند بسیاری برای آن در نظر گرفته شده است و این پهپاد به طور خودکار فرآیند فرود و برخاستن روی ناو را انجام داده و با قابلیت شناسایی تصویری، کمک گرفتن از جی پی اس و رادارهای مختلف، مبدا، مقصد و اهداف خود را با دقت بسیار بالا پیدا می کند. دارای یک خلبان نظارتی است که در محلی نامعلوم و از راه دور به کنترل وضعیت آن برای جلوگیری از خطاهای ماشینی می پردازد.

این پهپاد از سال 2014 به طور آزمایشی در برخی از ناوهای هواپیمابر به کار گرفته شده و هم اکنون نیز در حال تست و انجام عملیات است. ارتفاع پروازی آن 12 هزار متر، ارتفاع دو سر بال آن 18 متر و طولش 11 متر است. بال های این هواپیما بعد از فرود روی ناو تا می خورد و روی بدنه هواپیما می خوابد و به این شکل جای کمتری را در محیط محدود یک ناو هواپیمابر اشغال می کند. این پهپاد هوشمند با سرعت مافوق صوت، قابلیت پرواز دارد.

---

RQ-170 Sentinel


RQ-170 Sentinel یکی از معروف ترین پهپادها بین ایرانیان و یکی از مرموزترین پهپادهای جهان است. محصول کمپانی معروف و بدنام «لاکهید مارتین»، تولیدکننده هواپیماهای جنگده و انواع تسلیحات کشتار جمعی است. RQ-170 Sentinel هیچ سلاحی حمل نمی کند و از اطلاعات فنی آن موارد زیادی در دسترس نیست.

این پهپاد که یکی از اصلی ترین ابزار جاسوسی کشور آمریکا در منطقه خاورمیانه و جنوب آسیاست به «جانور قندهار» نیز معروف است. بدون دم عقب و بدون سلاح، سبک و رادارگریز، از ارتفاع پروازی بسیار بالا به نظارت دقیق اهداف می پردازد. قابلیت پرواز بلندمدت را دارد. گفته می شود که از منطقه ای در صحرای نوادا و توسط ماهواره کنترل و اطلاعاتش به طور مستقیم به وزارت دفاع آمریکا ارسال می شود. این هواپیما از سال 2007 در افغانستان مشغول عملیات است.

طول دو سر بال آن حدود 20 متر و وزنش کمی بیش از سه تن است. یک موتور توربو فن دارد و مدل آیرودینامیکی طراحی آن مانع از بازتاب های راداری می شود. در نامگذاری هواپیماهایی از این دست، RQ نشانه بدون سرنشین بودن و MQ نشانه سرنشین دار بودن است. این هواپیمای بدون سرنشین که به نگهبان هم معروف است در ادامه نام خود عدد 170 را یدک می کشد. دلیل این مدل شماره گذاری برای کارشناسان نظامی مشخص نیست اما می تواند به منزله وجود مجموعه برنامه ای خاص (احتمالا جاسوسی و نظارتی) باشد که تمام سعی نیروی کنترل کننده اش، جلوگیری از افشار آن بوده است.


این پهپاد پیشرفته هنگام نفوذ به حریم هوایی ایران، طی عملیاتی بسیار پیچیده از لحاظ جنگ الکترونیک، توسط نیروهای نظامی کشورمان شکار شد و به سلامت به زمین نشست. بعد از تعجب کارشناسان نظامی دنیا و حتی درخواست رسمی آمریکا برای تحویل دادن این پهپاد در مرحله بسیار مهم تر بعد از چندین ماه تلاش نیروهای متخصص ایرانی، بخش قابل توجهی از اطلاعات و فیلم های پروازی این هواپیمای بدون سرنشین فوق پیشرفته استخراج شد.

این مسئله نشان از تسلط بالای نیروهای نظامی کشور بر پیشرفته ترین تغییرات و فناوری ها در صنایع نظامی دنیا داشت. این یکی از مهم ترین رویدادهای نظامی مربوط به هواپیماهای رادارگریز و مایه افتخار و سربلندی نام کشورمان در سطوح بین المللی است.

بعد از این اتفاق بود که نام هواپیماهای بدون سرنشین در ایران به شدت بر سر زبان ها افتاد و از نمونه های مختلفی از این هواپیماها برای امور مختلف دفاعی در کشور رونمایی شد که از مرزهای ایران در برابر هر تجاوزی دفاع می کنند.

---

Global Hawk RQ-4


Global Hawk RQ-4 از سال 1998 به صورتی آزمایشی در اختیار نیروهای نظامی قرار گرفت. هدف از ساخت «شاهین جهانی» (Global Hawk) بالا بردن سطح پروازی و استمرار مدت زمان اجرای ماموریت های اینچنینی وسایل پرنده بود. شاهین جهانی از طرح های بسیار موفق پهپاد در دنیاست که کشورهای بسیاری بر اساس شکل ظاهری و آیرودینامیکی اش اقدام به طراحی و ساخت نمونه های بومی برای ارتش های خود کرده اند.

این پهپاد قابلیت ارسال تصاویر زمان واقعی (Real Time) با کیفیت بسیار بالا و نقشه برداری دقیق  با تفکیک جزییاتی در حد سانتیمتر را دارد و از این لحاظ وقتی با استفاده از تک موتور تامین کننده انرژی آن در ارتفاع بسیار بالا پرواز و اقدام به جمع آوری اطلاعات از محیط یا تعقیب سوژه ها می کند، توسط دشمن و نیروهای نظامی به راحتی قابل شناسایی نیست و در ضمن صدای موتور آن از ارتفاع زیاد شنیده نمی شود و از قابلیت های جذاب شاهین جهانی این است که می تواند به مدت 24 ساعت به طور مستمر روی هدف یا منطقه ای پرواز کند و در لحظه، از ارتفاع بیش از 2 کیلومتری تصاویر زمان واقعی همراه با انواع اطلاعات ساختاری، حرارتی و غیره را با استفاده از حسگرهای بسیاری که دارد به مرکز فرماندهی مخابره کند.

برای کنترل این پهپاد سه خلبان از راه دور هدایت را بر عهده می گیرند. به طور معمول این خلبان ها از طریق شبکه ای از ماهواره ها این سیستم را هدایت می کنند. با وجود این، Global Hawk RQ-4 قابلیت کنترل از پایگاه های زمینی و محلی را هم دارد اما این شیوه دایره ماموریتش را کاهش می دهد.

قیمت این پهپاد بر اساس نوع تسلیحات و رادارهایی که توانایی حمل آن را خواهد داشت، از مبلغ 55 تا 81 میلیون دلار متغیر است. برای مثال، نیروهای نظامی بر تصویربرداری قوی و حسگرهای تشخیصی عناصر و مواد خاص تاکید می کنند و نیازمند موشک ها و بمب های مختلفی هستند در حالی که سازمانی مانند سازمان فضایی آمریکا (ناسا) برای بررسی های زمین شناختی فقط از قابلیت های ویژه نقشه برداری و تصویری این پرنده استفاده می کنند که بنابراین قیمت این موارد فرق دارد.

طول شاهین جهانی 14.5 متر، عرض بال ها 40 متر، وزن 6 تن و سقف پروازی آن 18 کیلومتر است. این پهپاد یکی از بزرگترین پهپادهای ساخته شده جهان تاکنون است. این پرنده نیز دارای سیستم خودکار و هوشمند پرواز و فرود است که ایمنی آن را در حد خوبی افزایش می دهد.

---

AVENGER


AVENGER یکی از پهپادهای مدرن و نمونه پیشرفته دو پهپاد معروف «Predator» (شکارچی) و «Reaper» (درودگر) است. این پهپادهای بدون سرنشین و نیمه خودکار با دارا بودن موشک های لیزری و سیستم های ضد تانک از ابزار اصلی نیروهای زمینی ارتش به شمار می روند و تاکنون برای شناسایی در جنگ های بسیاری از جمله جنگ عراق و افغانستان مورد استفاده قرار گرفته اند. سایز کوچک، قیمت ارزان و قابلیت آماده سازی سریع از ویژگی های اصلی آنهاست.


به همین دلیل، بسیاری از فرماندهان این مدل پهپادها را از موثرترین ابزار و عوامل موفقیت در جنگ های امروزی می دانند. «انتقام جو» (AVENGER) نیز نسل جدیدی است که نسبت به دو گونه قبلی خود دارای ابعاد بزرگتری است.

انتقام جو با دارا بودن 1350 کیلوگرم مهمات نظامی و سرعت پروازی 850 کیلومتر بر ساعت از دو مدل قبلی خود «Predator» (شکارچی) و «Reaper» (دروگر)، بسیار سریع تر است. این هواپیمای بدون سرنشین و رادارگریز قابلیت تعقیب و پرواز روی اهداف مورد نظر را به مدت 20 ساعت مستمر دارد.

امروزه پهپادها در سایزهای کوچکی که از روی دست کاربر پرواز می کنند تا پهپادهای بسیار عظیم که نمونه هایی از آنها را در این مقاله بررسی کردیم، بخشی جدانشدنی از استراتژی ارتش های جهان هستند. برخی از کشورها مانند ایران از این ابزار برای امور دفاعی و نظارتی و برخی از کشورها برای گسترش جنگ و کشتار استفاده می کنند و پرنده های وحشت آنها هزاران کیلومتر دورتر از کشورهای شان دست به کشتار می زنند. پیشرفت فناوری، هیجان و زیبایی اش توقف ناپذیر است، پس باید از آن برای تصحیح ذهن بشر و گسترش صلح و آرامش بهره گرفت.