معروف‌ترین دایناسورهای جهان: كامپسوگناتوس

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: با ابعادی به‌اندازه‌ی یک بوقلمون، « كامپسوگناتوس» (Compsognathus) حدود ۱۵۰ میلیون سال پیش (اواخر دوره‌ی ژوراسیک) و در اروپا می‌زیسته است. تا مدت زیادی، كامپسوگناتوس به‌عنوان کوچک‌ترین دایناسور کشف شده، معروف بود که البته این عنوان مدتی بعد، توسط «میکرورپتر» (Microraptor) و چند دایناسور کوچک دیگر، از كامپسوگناتوس گرفته شد.

فسیل‌های كامپسوگناتوس برای اولین بار در سال ۱۸۵۰ میلادی در آلمان و یک صد سال بعد، در فرانسه کشف شد. بزرگ‌ترین كامپسوگناتوس کشف شده تنها یک متر طول و ۳.۵ کیلوگرم وزن داشت. درصد زیادی از طول یک متری این دایناسور را هم، دم بلند و کشیده‌اش تشکیل می‌داد.

این دایناسور بر روی دو پای بلندش حرکت می‌کرده که هرکدام از پاها، به ۳ چنگال برای نگه‌داشتن طعمه مجهز شده بودند. این پاهای بلند به جثه‌ی سبک و کوچک كامپسوگناتوس کمک می‌کرده تا بتواند به‌راحتی از دست شکارچیان بزرگ فرار کند.

همانند رپترها، نوع پوشش بدن كامپسوگناتوس هم هنوز کاملا مشخص نشده؛ عده‌ای از محققان بر این باورند که این دایناسور پوششی از پَر داشته یا حداقل قسمت‌هایی از بدن‌اش توسط پَر پوشیده شده باشد. اما عده‌ای دیگر، این نظریه را رده کرده و معتقدند که فسیل‌هایی که پر داشته‌اند مربوط به دایناسور پرنده‌ی «آرکئوپتریکس» (Archaeopteryx) بوده است.

كامپسوگناتوس در حقیقت یک مرده‌خوار است و زنجیره‌ی غذایی‌اش را، باقی‌مانده‌ی غذاهای گوشت‌خواران بزرگ‌تر تشکیل می‌دهد.

آرواره‌ی کوچک كامپسوگناتوس، تعداد زیادی دندان کوچک ولی تیز داشت به همین دلیل نام « كامپسوگناتوس» (به معنی دندان‌منظم یا آرواره‌ی آراسته) برای‌اش انتخاب شده است.

استخوان جمجمه‌ی كامپسوگناتوس ساختار عجیب و جالبی داست؛ برخلاف اکثر جمجمه‌ها که از چندلایه استخوان تشکیل شده‌اند، اسکلت جمجمه‌ی این دایناسور در حقیقت ترکیبی از چند تکه استخوان بود که توسط گوشت به هم متصل شده بودند.

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: حتی اگر کوچک‌ترین علاقه‌ای به دنیای دایناسورها نداشته باشید، بدون شک نام «تی-رکس» (T-Rex) را شنیده‌اید. در بازی‌های رایانه‌ای، در فیلم‌های هالیوودی و حتی در زندگی روزمره، همه‌جا ردپایی از تی-رکس وجود دارد. از شخصیت اصلی فیلم‌های پارک ژوراسیک گرفته تا غول آخر سری بازی‌های Dino Crisis، هرجایی که قرار باشد از نماد یک موجود خشن، ترسناک، خون‌خوار و عظیم‌الجثه استفاده شود، T-Rex اولین انتخاب خواهد بود.

تی‌-رکس، تیرانوسور، تیرانوساروس، تایرانوساروس، … هر طوری که نام‌اش را تلفظ کنید، هیچ تاثیری در نقش این دایناسور به‌عنوان موجودی خون‌خوار از دل جهنم نخواهد داشت. «تایرانوسور» به معنی «سوسمار ستمگر» و رکس به معنی «پادشاه» است. باوجود ۱۲ متر طول، ۶ متر ارتفاع و وزنی معادل ۷ تن، به نظر می‌رسد که نام مناسبی برای‌اش انتخاب شده باشد.

طول جمجمه‌ی تی-رکس به ۱.۵ متر می‌رسیده که در آن دندان‌هایی خمیده و خنجر مانند با طول حداکثر ۳۰ سانتی‌متر قرار گرفته بودند. آرواره‌ی تی-رکس به طرز باورنکردنی‌ای قدرتمند بود و قابل قیاس با آرواره‌ی تمساح یا کوسه نیست. برخلاف اکثر دایناسورهای گوشت‌خوار که آرواره‌ای V شکل داشتند، تی-رکس از آرواره‌ای U شکل بهره می‌برد. این موضوع مزایا و معایبی را برای این دایناسور به وجود می‌آورد؛ مزیت آرواره‌ی U شکل در حجم بیش‌تر گوشت و استخوانی است که می‌تواند با یک‌بار گاز گرفتن از طعمه جدا کند. در عوض، این نوع آرواره، فشار بیش‌تری را بر روی دندان‌های جلویی وارد می‌کند. دانشمندان بر این باورند که تی-رکس می‌توانست با هر بار گاز گرفتن، نزدیک به ۲۵۰ کیلوگرم گوشت را از بدن طعمه‌ی خود جدا کرده و استخوان‌هایش را هم خرد کند.

برخلاف آنچه در مورد بینایی ضعیف تی-رکس به باور عوام تبدیل شده، آخرین تحقیقات دانشگاه Oregon بر روی شکاف و حالت قرارگیری چشمان تی-رکس نتایج جالبی را در برداشته است؛ با بررسی مدل شبیه‌سازی‌شده و مقایسه‌ی چندین دایناسور، «کنت استیون» (Kent Stevens) محقق دانشگاه اورگن به این نتیجه رسید که چشمان تی-رکس، زوایای دید ۵۵ درجه‌ای داشته، تیزبینی‌شان ۱۳ برابر چشمان انسان است و می‌توانسته طعمه را از فاصله‌ی ۶ کیلومتری تشخیص دهد. بر اساس این نظریه، چشمان تی-رکس ۳٫۵ برابر دقیق‌تر از چشمان عقاب بوده است.

تحقیقات انجام‌شده بر روی فسیل‌های تی-رکس در دانشگاه Ohio هم، به حرکات سریع سر و چشمان این دایناسور اشاره دارد. به‌علاوه، این تحقیقات نشان داده که تی-رکس می‌توانسته فرکانس‌های صوتی پایین را حس و طعمه‌ی خود را از فاصله‌ی بسیار دور، شناسایی کند. با توجه به قدرت، ضخامت و حالت استخوان‌های پا و همچنین قدرت دم، تی-رکس می‌توانسته با حداکثر سرعتی معادل ۴۰ کیلومتر بر ساعت بدود.

بارزترین مشخصه‌ی تی-رکس، دست‌های بسیار کوچک‌اش است. بااینکه این دست‌ها تنها دو انگشت دارند و طول‌شان از یک متر تجاوز نمی‌کند، ولی استخوان‌های ضخیم‌شان نشان می‌دهند که فضای زیادی برای قرارگیری ماهیچه بر روی‌شان وجود داشته است. به همین دلیل انتظار می‌رود که قدرت دست‌های تی-رکس بسیار زیاد باشد. حالت و میزان عضله‌ی جلوبازوی این دست‌ها نشان می‌دهد که می‌توانند به‌راحتی تا ۲۰۰ کیلوگرم وزن را از زمین بلند کنند. نظریه‌های زیادی در مورد استفاده‌ی این‌چنین دست‌هایی ارائه شده؛ شاید تی-رکس با دست‌هایش طعمه را نگه می‌داشته و شاید هم برای بلند شدن از خواب از آن‌ها استفاده می‌کرده است.

آخرین استخوان‌های کشف‌شده از تی-رکس، بافتی رشته‌ای را در قسمت‌های مختلف بدن‌اش نشان می‌دهد. این یعنی حداقل قسمت‌هایی از بدن این دایناسور، پَر داشته است. حتی اکتشافات بعدی نشان دادند که بدن تی-رکس‌های بالغ، تماما توسط پَر پوشانده شده است.

اگر این موضوع صحت داشته باشد، ظاهر واقعی تی-رکس برخلاف تصویری که تاکنون گمان زده می‌شد، شبیه به یک شترمرغ بسیار بزرگ خواهد بود.