معروف‌ترین دایناسورهای جهان: دیپلودوکوس

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: در سال ۱۸۷۸ میلادی، فسیلی عظیم‌الجثه در ایالت کلرادو کشف شد. این دایناسور که «دیپلودوکوس» (Diplodocus) نام گرفت، گردن و دمی بسیار بلند داشت و طول بدن‌اش به ۲۵ متر می‌رسید. بسیاری از دانشمندان معتقدند که دیپلودوکوس، طویل‌ترین دایناسور جهان است.

دیپلودوکوس از دو لغت یونانی «دیپلو» به معنی «دوتایی» و «دوکوس» به معنی «میله» گرفته شده که در فارسی به «دوتیرکی» معروف شده است. این نام از استخوان‌های دوقلویی که زیر دم دایناسور قرار داشتند، گرفته شده. این استخوان‌ها نه تنها به عنوان تکیه‌گاهی برای مهره‌های دم استفاده می‌شدند، بلکه جلوی از بین رفتن رگ‌های خونی در هنگام ایجاد فشار بر دم را می‌گرفتند.

دم بسیار بلند دیپلودوکوس از ۸۰ مهره تشکیل شده بود. این دم بلند نه تنها همانند یک شلاق و به عنوان وسیله‌ای دفاعی استفاده می‌شد، بلکه بالانس بدن دایناسور را در مقابل گردن بلندش حفظ می‌کرد. در سمت دیگر، ۱۵ مهره در گردن ۶ متری دیپلودوکوس وجود داشت. پاهای جلویی دیپلودوکوس کاملا کوچک‌تر از پاهای پشتی‌اش بوده‌اند. این موضوع سبب شده بود تا دیپلودوکوس مجبور باشد تا گردن‌اش را به‌صورت موازی با زمین نگه دارد و نمی‌توانست آن را خیلی از زمین بلند کند.

دیپلودوکوس در اواخر دوره‌ی ژوراسیک (نزدیک به ۱۵۰ میلیون سال پیش) و در آمریکای شمالی می‌زیسته است. همانند اکثر دایناسورهای گردن‌دراز، این دایناسور هم از گیاهان تغذیه می‌کرد و طعمه‌ی مناسبی برای گوشت‌خواران آن دوره مثل «آلوساروس» (Allosaurus) و «سراتوساروس» (Ceratosaurus) بود. دیپلودوکوس ۱۲ تنی، سر بسیار کوچکی داشت که در آرواره‌اش، تعدادی دندان تیز و میخی شکل، به سمت بیرون از آرواره، قرار داشت. نسبت بسیار کم سایز سر به سایز بدن جانور، باعث می‌شد تا دیپلودوکوس مدت‌زمان زیادی از روز را برای خوردن گیاهان صرف کند. مغز این دایناسور هم بسیار کوچک بود و محققان معتقدند که از لحاظ هوش و ذکاوت، تفاوت زیادی بین دیپلودوکوس و گیاهی که می‌خورد، وجود نداشت.

دیپلودوکوس‌های بالغ که وزن‌شان به ۲۵ تن هم می‌رسید، به دلیل جثه‌ی بزرگ، دشمنان زیادی نداشتند. حتی آلوساروس‌های گوشت‌خوار و غول‌پیکر هم نمی‌توانستند حریف دیپلودوکوس‌های بالغ شوند. بنابراین، دیپلودوکوس‌ها تنها زمانی که از تخم بیرون آمده و زمانی که مریض یا خیلی پیر شده بودند، طعمه‌ی گوشت‌خواران آن دوره، قرار می‌گرفتند.

لازم به ذکر است که دیپلودوکوس گونه‌های بسیار زیادی داشت که بزرگ‌ترین‌شان، «سیزموساروس» (Seismosaurus) به معنی «خزنده‌ی زمین‌لرزه» نام دارد. سیزموساروس بیش از ۳۰ متر طول و ۱۰۰ تن وزن دارد.

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: حتی اگر کوچک‌ترین علاقه‌ای به دنیای دایناسورها نداشته باشید، بدون شک نام «تی-رکس» (T-Rex) را شنیده‌اید. در بازی‌های رایانه‌ای، در فیلم‌های هالیوودی و حتی در زندگی روزمره، همه‌جا ردپایی از تی-رکس وجود دارد. از شخصیت اصلی فیلم‌های پارک ژوراسیک گرفته تا غول آخر سری بازی‌های Dino Crisis، هرجایی که قرار باشد از نماد یک موجود خشن، ترسناک، خون‌خوار و عظیم‌الجثه استفاده شود، T-Rex اولین انتخاب خواهد بود.

تی‌-رکس، تیرانوسور، تیرانوساروس، تایرانوساروس، … هر طوری که نام‌اش را تلفظ کنید، هیچ تاثیری در نقش این دایناسور به‌عنوان موجودی خون‌خوار از دل جهنم نخواهد داشت. «تایرانوسور» به معنی «سوسمار ستمگر» و رکس به معنی «پادشاه» است. باوجود ۱۲ متر طول، ۶ متر ارتفاع و وزنی معادل ۷ تن، به نظر می‌رسد که نام مناسبی برای‌اش انتخاب شده باشد.

طول جمجمه‌ی تی-رکس به ۱.۵ متر می‌رسیده که در آن دندان‌هایی خمیده و خنجر مانند با طول حداکثر ۳۰ سانتی‌متر قرار گرفته بودند. آرواره‌ی تی-رکس به طرز باورنکردنی‌ای قدرتمند بود و قابل قیاس با آرواره‌ی تمساح یا کوسه نیست. برخلاف اکثر دایناسورهای گوشت‌خوار که آرواره‌ای V شکل داشتند، تی-رکس از آرواره‌ای U شکل بهره می‌برد. این موضوع مزایا و معایبی را برای این دایناسور به وجود می‌آورد؛ مزیت آرواره‌ی U شکل در حجم بیش‌تر گوشت و استخوانی است که می‌تواند با یک‌بار گاز گرفتن از طعمه جدا کند. در عوض، این نوع آرواره، فشار بیش‌تری را بر روی دندان‌های جلویی وارد می‌کند. دانشمندان بر این باورند که تی-رکس می‌توانست با هر بار گاز گرفتن، نزدیک به ۲۵۰ کیلوگرم گوشت را از بدن طعمه‌ی خود جدا کرده و استخوان‌هایش را هم خرد کند.

برخلاف آنچه در مورد بینایی ضعیف تی-رکس به باور عوام تبدیل شده، آخرین تحقیقات دانشگاه Oregon بر روی شکاف و حالت قرارگیری چشمان تی-رکس نتایج جالبی را در برداشته است؛ با بررسی مدل شبیه‌سازی‌شده و مقایسه‌ی چندین دایناسور، «کنت استیون» (Kent Stevens) محقق دانشگاه اورگن به این نتیجه رسید که چشمان تی-رکس، زوایای دید ۵۵ درجه‌ای داشته، تیزبینی‌شان ۱۳ برابر چشمان انسان است و می‌توانسته طعمه را از فاصله‌ی ۶ کیلومتری تشخیص دهد. بر اساس این نظریه، چشمان تی-رکس ۳٫۵ برابر دقیق‌تر از چشمان عقاب بوده است.

تحقیقات انجام‌شده بر روی فسیل‌های تی-رکس در دانشگاه Ohio هم، به حرکات سریع سر و چشمان این دایناسور اشاره دارد. به‌علاوه، این تحقیقات نشان داده که تی-رکس می‌توانسته فرکانس‌های صوتی پایین را حس و طعمه‌ی خود را از فاصله‌ی بسیار دور، شناسایی کند. با توجه به قدرت، ضخامت و حالت استخوان‌های پا و همچنین قدرت دم، تی-رکس می‌توانسته با حداکثر سرعتی معادل ۴۰ کیلومتر بر ساعت بدود.

بارزترین مشخصه‌ی تی-رکس، دست‌های بسیار کوچک‌اش است. بااینکه این دست‌ها تنها دو انگشت دارند و طول‌شان از یک متر تجاوز نمی‌کند، ولی استخوان‌های ضخیم‌شان نشان می‌دهند که فضای زیادی برای قرارگیری ماهیچه بر روی‌شان وجود داشته است. به همین دلیل انتظار می‌رود که قدرت دست‌های تی-رکس بسیار زیاد باشد. حالت و میزان عضله‌ی جلوبازوی این دست‌ها نشان می‌دهد که می‌توانند به‌راحتی تا ۲۰۰ کیلوگرم وزن را از زمین بلند کنند. نظریه‌های زیادی در مورد استفاده‌ی این‌چنین دست‌هایی ارائه شده؛ شاید تی-رکس با دست‌هایش طعمه را نگه می‌داشته و شاید هم برای بلند شدن از خواب از آن‌ها استفاده می‌کرده است.

آخرین استخوان‌های کشف‌شده از تی-رکس، بافتی رشته‌ای را در قسمت‌های مختلف بدن‌اش نشان می‌دهد. این یعنی حداقل قسمت‌هایی از بدن این دایناسور، پَر داشته است. حتی اکتشافات بعدی نشان دادند که بدن تی-رکس‌های بالغ، تماما توسط پَر پوشانده شده است.

اگر این موضوع صحت داشته باشد، ظاهر واقعی تی-رکس برخلاف تصویری که تاکنون گمان زده می‌شد، شبیه به یک شترمرغ بسیار بزرگ خواهد بود.