معروف‌ترین دایناسورهای جهان: ایلازموساروس

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: «ایلازموساروس» (Elasmosaurus) یکی از بزرگ‌ترین دایناسورهای گردن‌دراز و گوشت‌خوار دریایی بوده که ۸۰ میلیون سال پیش و اواخر دوره‌ی «کرتاسه» می‌زیسته است.

ایلازموساروس نزدیک به ۱۴ متر طول و ۲ تن وزن داشت. گردنی دراز با ۷۵ مهره به‌علاوه‌ی یک جمجمه‌ای تخت با تعداد زیادی دندان بزرگ و تیز، کلیه‌ی پیش‌نیازهای لازم برای یک کابوس دریایی را رقم می‌زند. در جلوی آرواره‌ی این دایناسور، ۶ دندان بزرگ به سمت بیرون وجود داشت، بنابراین تشخیص اسکلت ایلازموساروس از دیگر موجودات هم‌رده، کار دشواری نیست. وزن زیاد سر و همچنین محدودیت حرکت عضله‌ها و مهره‌ها، باعث می‌شد تا ایلازموساروس نتواند گردن‌اش را خیلی بالا بیاورد و تنها برای تنفس، سرش را به بیرون از آب می‌آورد. در حقیقت، برخلاف طول زیادش، گردن ایلازموساروس خیلی انعطاف‌پذیر نبود. استخوان‌های کتف این دایناسور همانند فرمان عمل می‌کردند و با حرکت کتف به هر جهت، تمام بدن‌اش هم به همان جهت می‌رفت. درمجموع، ایلازموساروس شناگر سریعی نبود و به همین دلیل، بیش‌تر به سراغ گروه‌های ماهی‌های کوچک می‌رفت.

چشمان ایلازموساروس طوری بر روی جمجمه قرار داشتند که اختلاف دو تصویر مشاهده شده بیش‌تر از چشمان انسان بود. به همین دلیل عمق میدان تصویر منطبق شده، زیاد بود. این نوع دید به دایناسور کمک می‌کرد تا بتواند از عمق زیاد، ماهی‌های نزدیک سطح دریا را ببیند. بنابراین ایلازموساروس در تاریکی آب‌های عمیق شنا می‌کرد و به‌راحتی می‌توانست با گردن بلندش، ماهی‌های عمق کم را شکار کند. زنجیره‌ی غذایی ایلازموساروس را بیش‌تر ماهی‌های کوچک و جانوران نرم‌تن تشکیل می‌داد. به‌علاوه، این دایناسور برای کمک به هضم غذا، سنگ‌های کوچک دریا را می‌بلعید.

باله‌های ایلازموساروس بسیار بزرگ و مقاوم بودند. برخی از محققان معتقدند که به دلیل قدرت زیاد این باله‌ها، ایلازموساروس همانند مارهای دریایی، برای تخم‌گذاری به خشکی می‌آمد.

اولین بار، فسیل ایلازموساروس در سال ۱۸۶۸ میلادی توسط یک دکتر ارتش در آمریکا کشف شد. در دهه‌های بعدی، استخوان‌های بیش‌تری در آلاسکا و مونتانا هم پیدا شد. هنگامی‌که فسیل ایلازموساروس برای اولین بار کشف شد، تصور می‌شد که این دایناسور گردنی کوتاه و دمی بلند دارد و به همین دلیل، جمجمه‌اش را در انتهای دم‌اش قرار داده بودند ولی با کشف فسیل‌های بیش‌تر، اسکلت‌بندی صحیح این دایناسور مشخص شد.

«ایلازموساروس» به معنی «سوسمار صفحه باریک» است که اشاره به استخوان‌های صفحه شکل اطراف لگن‌اش دارد.

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: حتی اگر کوچک‌ترین علاقه‌ای به دنیای دایناسورها نداشته باشید، بدون شک نام «تی-رکس» (T-Rex) را شنیده‌اید. در بازی‌های رایانه‌ای، در فیلم‌های هالیوودی و حتی در زندگی روزمره، همه‌جا ردپایی از تی-رکس وجود دارد. از شخصیت اصلی فیلم‌های پارک ژوراسیک گرفته تا غول آخر سری بازی‌های Dino Crisis، هرجایی که قرار باشد از نماد یک موجود خشن، ترسناک، خون‌خوار و عظیم‌الجثه استفاده شود، T-Rex اولین انتخاب خواهد بود.

تی‌-رکس، تیرانوسور، تیرانوساروس، تایرانوساروس، … هر طوری که نام‌اش را تلفظ کنید، هیچ تاثیری در نقش این دایناسور به‌عنوان موجودی خون‌خوار از دل جهنم نخواهد داشت. «تایرانوسور» به معنی «سوسمار ستمگر» و رکس به معنی «پادشاه» است. باوجود ۱۲ متر طول، ۶ متر ارتفاع و وزنی معادل ۷ تن، به نظر می‌رسد که نام مناسبی برای‌اش انتخاب شده باشد.

طول جمجمه‌ی تی-رکس به ۱.۵ متر می‌رسیده که در آن دندان‌هایی خمیده و خنجر مانند با طول حداکثر ۳۰ سانتی‌متر قرار گرفته بودند. آرواره‌ی تی-رکس به طرز باورنکردنی‌ای قدرتمند بود و قابل قیاس با آرواره‌ی تمساح یا کوسه نیست. برخلاف اکثر دایناسورهای گوشت‌خوار که آرواره‌ای V شکل داشتند، تی-رکس از آرواره‌ای U شکل بهره می‌برد. این موضوع مزایا و معایبی را برای این دایناسور به وجود می‌آورد؛ مزیت آرواره‌ی U شکل در حجم بیش‌تر گوشت و استخوانی است که می‌تواند با یک‌بار گاز گرفتن از طعمه جدا کند. در عوض، این نوع آرواره، فشار بیش‌تری را بر روی دندان‌های جلویی وارد می‌کند. دانشمندان بر این باورند که تی-رکس می‌توانست با هر بار گاز گرفتن، نزدیک به ۲۵۰ کیلوگرم گوشت را از بدن طعمه‌ی خود جدا کرده و استخوان‌هایش را هم خرد کند.

برخلاف آنچه در مورد بینایی ضعیف تی-رکس به باور عوام تبدیل شده، آخرین تحقیقات دانشگاه Oregon بر روی شکاف و حالت قرارگیری چشمان تی-رکس نتایج جالبی را در برداشته است؛ با بررسی مدل شبیه‌سازی‌شده و مقایسه‌ی چندین دایناسور، «کنت استیون» (Kent Stevens) محقق دانشگاه اورگن به این نتیجه رسید که چشمان تی-رکس، زوایای دید ۵۵ درجه‌ای داشته، تیزبینی‌شان ۱۳ برابر چشمان انسان است و می‌توانسته طعمه را از فاصله‌ی ۶ کیلومتری تشخیص دهد. بر اساس این نظریه، چشمان تی-رکس ۳٫۵ برابر دقیق‌تر از چشمان عقاب بوده است.

تحقیقات انجام‌شده بر روی فسیل‌های تی-رکس در دانشگاه Ohio هم، به حرکات سریع سر و چشمان این دایناسور اشاره دارد. به‌علاوه، این تحقیقات نشان داده که تی-رکس می‌توانسته فرکانس‌های صوتی پایین را حس و طعمه‌ی خود را از فاصله‌ی بسیار دور، شناسایی کند. با توجه به قدرت، ضخامت و حالت استخوان‌های پا و همچنین قدرت دم، تی-رکس می‌توانسته با حداکثر سرعتی معادل ۴۰ کیلومتر بر ساعت بدود.

بارزترین مشخصه‌ی تی-رکس، دست‌های بسیار کوچک‌اش است. بااینکه این دست‌ها تنها دو انگشت دارند و طول‌شان از یک متر تجاوز نمی‌کند، ولی استخوان‌های ضخیم‌شان نشان می‌دهند که فضای زیادی برای قرارگیری ماهیچه بر روی‌شان وجود داشته است. به همین دلیل انتظار می‌رود که قدرت دست‌های تی-رکس بسیار زیاد باشد. حالت و میزان عضله‌ی جلوبازوی این دست‌ها نشان می‌دهد که می‌توانند به‌راحتی تا ۲۰۰ کیلوگرم وزن را از زمین بلند کنند. نظریه‌های زیادی در مورد استفاده‌ی این‌چنین دست‌هایی ارائه شده؛ شاید تی-رکس با دست‌هایش طعمه را نگه می‌داشته و شاید هم برای بلند شدن از خواب از آن‌ها استفاده می‌کرده است.

آخرین استخوان‌های کشف‌شده از تی-رکس، بافتی رشته‌ای را در قسمت‌های مختلف بدن‌اش نشان می‌دهد. این یعنی حداقل قسمت‌هایی از بدن این دایناسور، پَر داشته است. حتی اکتشافات بعدی نشان دادند که بدن تی-رکس‌های بالغ، تماما توسط پَر پوشانده شده است.

اگر این موضوع صحت داشته باشد، ظاهر واقعی تی-رکس برخلاف تصویری که تاکنون گمان زده می‌شد، شبیه به یک شترمرغ بسیار بزرگ خواهد بود.