معروف‌ترین دایناسورهای جهان: استگوساروس

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: بعضی از دایناسورها، دندان‌های بلند و تیزی داشتند، برخی هم، گردن دراز و دم طویل و خیلی‌ها هم، چنگال‌های قدرتمندی داشته‌اند. در این میان، تعدادی هم وجود داشتند که همانند یک تانک، به زرهی مقاوم و تعدادی وسیله‌ی دفاعی مجهز شده بودند. «استگوساروس» (Stegosaurus) هم یکی از همین نوع دایناسورهاست که در اواخر دوره‌ی ژوراسیک (نزدیک به ۱۵۰ میلیون سال پیش)، در آمریکای شمالی، اروپا و آسیا زندگی می‌کرده است.

این دایناسور چهارپا، کمری خمیده داشت که بر روی‌اش، تعداد زیادی صفحه‌ی استخوانی لوزی شکل تعبیه شده بود. ممکن است این‌گونه تصور شود که صفحات پهن و بزرگ پشت این دایناسور برای دفاع در مقابل حمله‌ی دایناسورهای گوشت‌خوار استفاده می‌شده، ولی در حقیقت، این صفحات دو کاربرد اصلی دیگر داشته‌اند: یکی نمایش و جلب توجه جنس ماده و دیگری، تنظیم درجه حرارت بدن دایناسور؛ دانشمندان معتقدند که رگ‌هایی خونی در این صفحات وجود داشته‌اند و جریان سریع خون باعث می‌شد تا استگوساروس بتواند بدن‌اش را با توجه به دمای محیط، گرم یا سرد نگه دارد. ترجمه‌ی نام این دایناسور هم (استگوساروس به معنی خزنده‌ی پوشیده) به همین صفحات اشاره دارد. در پشت یک استگوساروس بالغ، معمولا بین ۱۷ تا ۲۲ صفحه و در دو ردیف قرار داشتند. طول این صفحات حتی تا یک متر هم می‌رسیده است.

اندام‌های جلویی استگوساروس در مقایسه با اندام‌های پشتی‌اش، کوچک‌تر بودند. این موضوع در کنار مهره‌ها و استخوان‌بندی بدن جانور باعث می‌شد تا استگوساروس دم بلند و طویل‌اش را همواره به‌صورت کشیده و رو به آسمان نگه دارد. در انتهای این دم، تعدادی استخوان تیز و میخی شکل قرار داشت که به‌عنوان وسیله‌ی دفاعی اصلی، مورد استفاده قرار می‌گرفتند. طول این میخ‌ها بین ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر بوده است.

استگوساروس جزو بزرگ‌ترین دایناسورهای گیاه‌خوار اواخر دوره‌ی ژوراسیک بود و طول‌اش تا ۹ متر هم می‌رسیده است. اما برخلاف جثه‌ی بزرگ، استگوساروس سر و گردن کوچک و به طبع آن، مغز بسیار کوچکی هم داشت. اندازه‌ی مغر یک استگوساروس، از سایز یک گردو تجاوز نمی‌کرد و به همین دلیل، استگوساروس‌ها به کم‌هوش‌ترین دایناسورها معروف هستند. به‌علاوه، این گردن کوتاه باعث می‌شد تا بیش‌تر هرم غذایی استگوساروس را، بوته‌های کف زمین تشکیل دهد. البته، علاوه بر علف‌های سطح زمین، استگوساروس تعدادی سنگ‌ریزه هم به همراه غذایش برای هضم راحت‌تر، می‌بلعیده است.


جذابیت‌های استگوساروس به صفحات پشتی بدن‌اش ختم نمی‌شوند؛ جثه‌ی بزرگ، مغز کوچک و قسمت مرموزی که در پایین نخاع‌اش وجود داشت، ایده‌ی وجود «مغز دوم» را در استگوساروس تشکیل داد. برخی از دانشمندان بر این باورند که این دایناسور یک مغز دوم هم در دم‌اش داشته که قسمت‌های پشتی بدن جانور را کنترل می‌کرده است.

جالب است بدانید که استخوان‌های این دایناسور همواره به‌صورت ناقص کشف شده‌اند و قرار گرفتن اولین اسکلت کامل یک استگوساروس در موزه‌ها، تا اواسط قرن بیستم میلادی به طول انجامید. این در حالی است که اولین استخوان مربوط به یک استگوساروس در سال ۱۸۷۷ کشف شده بود.

مجله دیجی کالا - فرهنگ حشمتی: حتی اگر کوچک‌ترین علاقه‌ای به دنیای دایناسورها نداشته باشید، بدون شک نام «تی-رکس» (T-Rex) را شنیده‌اید. در بازی‌های رایانه‌ای، در فیلم‌های هالیوودی و حتی در زندگی روزمره، همه‌جا ردپایی از تی-رکس وجود دارد. از شخصیت اصلی فیلم‌های پارک ژوراسیک گرفته تا غول آخر سری بازی‌های Dino Crisis، هرجایی که قرار باشد از نماد یک موجود خشن، ترسناک، خون‌خوار و عظیم‌الجثه استفاده شود، T-Rex اولین انتخاب خواهد بود.

تی‌-رکس، تیرانوسور، تیرانوساروس، تایرانوساروس، … هر طوری که نام‌اش را تلفظ کنید، هیچ تاثیری در نقش این دایناسور به‌عنوان موجودی خون‌خوار از دل جهنم نخواهد داشت. «تایرانوسور» به معنی «سوسمار ستمگر» و رکس به معنی «پادشاه» است. باوجود ۱۲ متر طول، ۶ متر ارتفاع و وزنی معادل ۷ تن، به نظر می‌رسد که نام مناسبی برای‌اش انتخاب شده باشد.

طول جمجمه‌ی تی-رکس به ۱.۵ متر می‌رسیده که در آن دندان‌هایی خمیده و خنجر مانند با طول حداکثر ۳۰ سانتی‌متر قرار گرفته بودند. آرواره‌ی تی-رکس به طرز باورنکردنی‌ای قدرتمند بود و قابل قیاس با آرواره‌ی تمساح یا کوسه نیست. برخلاف اکثر دایناسورهای گوشت‌خوار که آرواره‌ای V شکل داشتند، تی-رکس از آرواره‌ای U شکل بهره می‌برد. این موضوع مزایا و معایبی را برای این دایناسور به وجود می‌آورد؛ مزیت آرواره‌ی U شکل در حجم بیش‌تر گوشت و استخوانی است که می‌تواند با یک‌بار گاز گرفتن از طعمه جدا کند. در عوض، این نوع آرواره، فشار بیش‌تری را بر روی دندان‌های جلویی وارد می‌کند. دانشمندان بر این باورند که تی-رکس می‌توانست با هر بار گاز گرفتن، نزدیک به ۲۵۰ کیلوگرم گوشت را از بدن طعمه‌ی خود جدا کرده و استخوان‌هایش را هم خرد کند.

برخلاف آنچه در مورد بینایی ضعیف تی-رکس به باور عوام تبدیل شده، آخرین تحقیقات دانشگاه Oregon بر روی شکاف و حالت قرارگیری چشمان تی-رکس نتایج جالبی را در برداشته است؛ با بررسی مدل شبیه‌سازی‌شده و مقایسه‌ی چندین دایناسور، «کنت استیون» (Kent Stevens) محقق دانشگاه اورگن به این نتیجه رسید که چشمان تی-رکس، زوایای دید ۵۵ درجه‌ای داشته، تیزبینی‌شان ۱۳ برابر چشمان انسان است و می‌توانسته طعمه را از فاصله‌ی ۶ کیلومتری تشخیص دهد. بر اساس این نظریه، چشمان تی-رکس ۳٫۵ برابر دقیق‌تر از چشمان عقاب بوده است.

تحقیقات انجام‌شده بر روی فسیل‌های تی-رکس در دانشگاه Ohio هم، به حرکات سریع سر و چشمان این دایناسور اشاره دارد. به‌علاوه، این تحقیقات نشان داده که تی-رکس می‌توانسته فرکانس‌های صوتی پایین را حس و طعمه‌ی خود را از فاصله‌ی بسیار دور، شناسایی کند. با توجه به قدرت، ضخامت و حالت استخوان‌های پا و همچنین قدرت دم، تی-رکس می‌توانسته با حداکثر سرعتی معادل ۴۰ کیلومتر بر ساعت بدود.

بارزترین مشخصه‌ی تی-رکس، دست‌های بسیار کوچک‌اش است. بااینکه این دست‌ها تنها دو انگشت دارند و طول‌شان از یک متر تجاوز نمی‌کند، ولی استخوان‌های ضخیم‌شان نشان می‌دهند که فضای زیادی برای قرارگیری ماهیچه بر روی‌شان وجود داشته است. به همین دلیل انتظار می‌رود که قدرت دست‌های تی-رکس بسیار زیاد باشد. حالت و میزان عضله‌ی جلوبازوی این دست‌ها نشان می‌دهد که می‌توانند به‌راحتی تا ۲۰۰ کیلوگرم وزن را از زمین بلند کنند. نظریه‌های زیادی در مورد استفاده‌ی این‌چنین دست‌هایی ارائه شده؛ شاید تی-رکس با دست‌هایش طعمه را نگه می‌داشته و شاید هم برای بلند شدن از خواب از آن‌ها استفاده می‌کرده است.

آخرین استخوان‌های کشف‌شده از تی-رکس، بافتی رشته‌ای را در قسمت‌های مختلف بدن‌اش نشان می‌دهد. این یعنی حداقل قسمت‌هایی از بدن این دایناسور، پَر داشته است. حتی اکتشافات بعدی نشان دادند که بدن تی-رکس‌های بالغ، تماما توسط پَر پوشانده شده است.

اگر این موضوع صحت داشته باشد، ظاهر واقعی تی-رکس برخلاف تصویری که تاکنون گمان زده می‌شد، شبیه به یک شترمرغ بسیار بزرگ خواهد بود.