چرا برای مردگان چهلم می‌گیرند؟

چهل روز عزای مؤمن رسول گرامی اسلام علیه السلام در سفارشهای خویش به جناب ابو‏ذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مؤمن در جهان اشاره كرده و فرموده است: «یا اباذر! ان الارض لتبكی علی المؤمن اذا مات اربعین صباحا; (1) ای ابوذر! هنگامی كه مؤمنی از دنیا می‏رود، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.»

ممكن است منشا مجالس اربعین برای اموات مؤمنین همین روایت نبوی باشد:

1.زندگی چهل ساله

هنگامی كه فرزدق شاعر قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسی، هشام بن عبدالملك، با رشادت تمام قرائت كرد و مطلع آن چنین بود كه:

هذا الذی تعرف البطحأ وطاته

والبیت‏یعرفه والحل والحرم

یعنی، این آقایی است كه گامهای او را سرزمین بطحأ، بیت‏خدا و حل و حرم می‏شناسد; خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهل‏بیت علیهم السلام زندانی كنند; اما بعد از گذشت مدتی به دعای امام چهارم علیه السلام آزاد شد. امام زین‏العابدین علیه السلام برای كمك به فرزدق مبلغی را كه چهل سال مخارج زندگی‏اش را كافی بود به حضورش فرستاد و فرمود: «لو علمت انك تحتاج الی اكثر من ذلك لاعطیتك; [ای فرزدق!] اگر می‏دانستم بیش از چهل سال زنده خواهی بود، بیشتر می‏فرستادم.» علی بن یونس بیاضی می‏نویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ فرزدق به دیار باقی شتافت و صداقت و كرامت امام چهارم بر همگان روشن شد.

2. بعثت انبیأ در چهل سالگی

در روایت آمده است كه اكثر انبیأ در چهل سالگی به رسالت مبعوث شده‏اند. همچنان كه رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز در چهل سالگی به رسالت مبعوث گردید. امام باقر علیه السلام فرمود: «پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله در 63 سالگی از دنیا رفت، كه آخر سال دهم هجرت بود. آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامی كه چهل سالش كامل گردید، به پیامبری رسید و 13 سال دیگر در مكه بود كه در 53 سالگی به مدینه هجرت كرد و بعد از ده سال در مدینه به سرای جاویدان منتقل شد.»

3.حفظ چهل حدیث

حضرت رسول صلی الله علیه و آله در زمینه پاسداری از فرهنگ و معارف اسلام می‏فرماید: «من حفظ من امتی اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما; هر كس از امت من چهل حدیث از احادیث دینی مورد نیاز جامعه را حفظ كند خداوند متعال او را در روز قیامت‏به عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد كرد.»

براساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش كرده‏اند كه كتابهایی را به نامهای الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این كلام نورانی رسول گرامی اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائی، اربعین شهید اول، اربعین مجلسی دوم، اربعین جامی و چهل حدیث امام خمینی رحمه الله.

4. آثار گناه تا چهل روز

آثار گناهانی كه انسان مرتكب می‏شود تا چهل روز در روح و روان او باقی است. امام صادق علیه السلام فرمود: «لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب; كسی كه از شراب و مسكرات حرام استفاده كند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمی‏شود، مگر اینكه حقیقتا توبه كند.»

5. اصلاح تا چهل سالگی

اساسا افراد سعادتمند و كسانی كه به دنبال خوشبختی و كمال هستند تا سن چهل سالگی در اعمال و رفتارشان نشانه‏های اصلاح پیدا می‏شود; اما اگر تا سن چهل سالگی تغییراتی در رفتارهای زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشكل خواهد بود. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة ولم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه وقال: هذا وجه لایفلح; هنگامی كه شخص به سن چهل سالگی پا می‏گذارد و كارهای نیك او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانی او را بوسیده، می‏گوید: این چهره‏ای است كه دیگر روی سعادت و خوشبختی را نخواهد دید.» و در حدیث دیگری آن حضرت افراد چهل ساله‏ای را كه به سوی صلاح گام برنمی‏دارند از دوزخیان به شمار می‏آورد و می‏فرماید: «فرد چهل ساله‏ای كه در اندیشه كارهای نیك نباشد، برای ورود به آتش جهنم خود را آماده كند كه نجات او مشكل است.»

6. هشدار به چهل ساله‏ ها!

امام زین‏ العابدین علیه السلام فرمود: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادی مناد من السمأ دنا الرحیل فاعد زادا ولقد كان فیما مضی اذا اتت علی الرجل اربعون سنة حاسب نفسه; هرگاه شخصی به سن چهل سالگی برسد فرشته‏ای از سوی خداوند در آسمان ندا می‏دهد كه هنگام سفر نزدیك است، زاد و توشه سفر را مهیا كن و در گذشته هنگامی كه فردی به چهل سالگی می‏رسید، با نفس خود محاسبه می‏كرد.»

و از رسول گرامی اسلام نقل است كه «خداوند فرشته‏ای را مامور كرده است تا در هر شب صدا بزند: «یا ابنأ الاربعین ماذا اعددتم للقأ ربكم; ای كسانی كه چهلمین بهار عمر خود را سپری می‏كنید! برای ملاقات با پروردگارتان چه چیزی آماده كرده‏اید [و چه پاسخی دارید]؟!»

7. تغذیه و اربعین

پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من ترك اللحم اربعین صباحا ساء خلقه; هر كس چهل روز از خوردن گوشت‏خودداری كند، اخلاقش بد خواهد شد.»